ایران در محاصره فجایع زیست‌محیطی

با رکوردشکنی کاهش حجم آب دریاچه ارومیه در ۶۰ سال اخیر، نگرانی‌ها درباره تبدیل آن به «باتلاق» و هجوم «غبارهای نمکی» شدت گرفته است. فاجعه زیست‌محیطی دیگری در دشت ارژن با قطع شش هزار درخت در حال شکل‌گیری است و از سوی دیگر، به گفته مسوولان ۹۹ درصد تالاب گاوخونی خشک شده است.

خطر در کمین ساکنان اطراف دریاچه ارومیه

به گفته سازمان محیط‌ زیست ایران، تراز دریاچه ارومیه در ۱۳ خرداد ۱۴۰۲، کمترین تراز ثبت‌شده در این روز برای دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۳ تاکنون بوده و حالا حجم آب از سال ۹۴ هم کمتر شده است.

روزنامه اعتماد هفته گذشته نتایج گزارش «طرح تحقیقاتی دریاچه ارومیه با همکاری مرکز سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف» را منتشر کرد که نشان می‌دهد تراز و حجم دریاچه به کمترین اعداد در ۶۰ سال گذشته رسیده است؛ یعنی حتی پایین‌تر از روزهایی که عملا اعلام شده ‌بود این دریاچه در حال مرگ است.

کاهش ۰/۹۷ میلیارد متر مکعبی حجم آب دریاچه ارومیه در یک سال گذشته و کاهش چشم‌گیر تراز آب که اکنون از سوی مسوولان هم تایید شده و به گفته اعتماد، «خبر بحران و فاجعه در راه» به بدنه دولت هم رسیده است.

انتشار این اخبار هشدار‌دهنده در حالی‌ است که در رویه‌ای تازه، مسوولان ستاد احیای دریاچه ارومیه و همچنین وزارت نیرو، دیگر اطلاعات و آمار مرتبط با دریاچه را منتشر نمی‌کنند یا اینکه روند انتشار اطلاعات مداوم و پیوسته نیست.

به گفته اعتماد، نکته هشدار‌دهنده پژوهش دانشگاه صنعتی شریف که پیش‌بینی درباره شرایط شهریور پیش‌روی دریاچه نیز هست، خبر داده است که «بنا بر روند افت تراز دریاچه ارومیه در فصل تابستان، تراز آب دریاچه ارومیه در پایان شهریور سال آبی جاری به عدد بین ۱۲۶۹/۸۰ تا ۱۲۶۹/۹۰ متر از سطح دریاهای آزاد خواهد رسید».

مجتبی ذوالجودی، معاون محیط‌ زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست هم به ایلنا گفته است: «پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند کنونی تبخیر آب از سطح دریاچه، تراز دریاچه ارومیه در ماه‌های آتی کاهش یابد و به کمتر از ۱۲۷۰ متر برسد.»

عیسی کلانتری، رییس پیشین سازمان محیط زیست که در دولت دوازدهم ریاست ستاد احیای دریاچه ارومیه را هم برعهده داشت، هفته گذشته در این زمینه به روزنامه اعتماد گفته بود: «اگر این روند خشک‌شدن دریاچه ادامه پیدا کند، در شهریور تنها باتلاقی بر جای دریاچه به جای خواهد ماند.»

به گفته او، نتیجه این بحران زیست‌محیطی در بُعد اجتماعی و اقتصادی، «خالی از سکنه‌شدن کلان‌شهر تبریز و ده‌ها شهر و روستای اطراف دریاچه خواهد بود».

با این‌حال ذوالجودی در پاسخ به سوالی درباره شرایط کنونی غبارخیزی دریاچه ارومیه و احتمال تبدیلش به یکی از کانون‌های ریزگرد و غبار نمکی گفته است: «در کوتاه‌مدت شاهد خیزش غبارهای نمکی از سطح دریاچه ارومیه نخواهیم بود.»

با اینکه مشابه هشدار تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه را کارشناسان مدیریت بحران هم در ماه‌ها و به‌خصوص هفته گذشته بارها مطرح کرده‌اند اما به گفته روزنامه اعتماد، به نظر می‌آید این مساله چندان موضوع و دغدغه مسوولان مرتبط نیست یا دست‌کم آن‌ها گمان می‌کنند این بحران چندان هم نزدیک یا شدید نخواهد بود.

تالاب گاوخونی به پایان خود نزدیک شد

علاوه بر دریاچه ارومیه، شماری از تالاب‌های ایران هم این روزها با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کنند.

حسین اکبری، معاون محیط‌ زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌ زیست استان اصفهان روز شنبه ۳۱ تیر با استناد به تصاویر ماهواره‌ای، گفت که تالاب گاوخونی تقریبا «به صورت ۱۰۰ درصد خشک شده» و تنها دو یا سه درصد در قسمت شمالی آن کمی مرطوب است.

موضوعی که ذوالجودی هم در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا آن را تایید کرد و گفت «سطح تالاب گاوخونی به صورت ۹۹ درصد خشک است».

بر اساس گزارش ایلنا، تامین نشدن حق‌آبه برای سال‌های متمادی، عامل اصلی خشک شدن تالاب گاوخونی در جنوب شرقی استان اصفهان و در انتهای حوضه آبریز زاینده‌رود است.

به گفته اکبری، در طول ۲۲ سال اخیر «به ندرت» حق‌آبه قابل قبولی به این تالاب اختصاص پیدا کرده و در سال آبی جاری یعنی از یکم مهر ۱۴۰۱ تا پایان شهریور ۱۴۰۲ نیز تاکنون هیچ حق‌آبه مشخصی به گاوخونی نرسیده است.

او اضافه کرد که در ماه‌های اخیر تنها «اندکی پساب کشاورزی» وارد تالاب شده اما حجمش آن‌قدری نیست که حتی بتواند یک درصد از مساحت تالاب را نیز مرطوب نگه دارد.

خشک شدن این تالاب آن را به یکی از کانون‌های اصلی گرد و غبار در مرکز فلات ایران تبدیل کرده است.

علی‌محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار، تالاب گاوخونی را از جمله مناطق غبارخیز کشور معرفی کرد و منصور شیشه‌فروش، مدیر‌کل مدیریت بحران استانداری اصفهان گفت ریزگردهای برخاسته از تالاب، علاوه بر استان اصفهان، می‌تواند استان‌های قم، تهران، چهارمحال‌وبختیاری، مرکزی و یزد را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

اوضاع وخیم مردم در پی طوفان سیستان؛ ماسک زدن داخل خانه هم جوابگو نیست

خبرگزاری ایرنا در گزارشی از طوفان گرد و غبار در سیستان به نقل از مردم نوشت «اوضاع به قدری وخیم است که در خانه هم زدن ماسک» کفایت نمی‌کند و اعضای خانواده روزانه ماسه و شن‌های روان شده داخل خانه‌ها را در سطل‌های بزرگ و فرغون جمع‌آوری می‌کنند.

مجید محبی، مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان نیز اعلام کرد در پی وقوع طوفان و ریزگرد در منطقه سیستان، هزار و ۲۸۶ نفر به مراکز درمانی مراجعه کردند و ۷۵ نفر اکنون بستری هستند.

به گفته او، مشکل تنفسی، قلبی و چشمی از عمده مشکلات مردم در این مدت بوده است.

بر اساس داده‌های اداره‌کل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان نیز وزش باد شدید تا بیشینه ۱۲۶ کیلومتر بر ساعت روز جمعه زابل را درنوردید و گردوغبار حاصل از آن شعاع دید افقی را در ایستگاه هواشناسی این شهر به ۴۰۰ متر کاهش داد.

در شهرستان زهک نیز بیشینه سرعت باد به ۹۳ کیلومتر بر ساعت رسید و دید افقی را در ایستگاه هواشناسی تا ۳۰۰ متر کاهش داد.

همچنین غبار حاصل از طوفان روز شنبه منطقه سیستان دید افقی را در ایستگاه هواشناسی سراوان تا دو هزار متر کاهش داد.

اداره‌کل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان همچنین پیش‌بینی کرده که تا اواسط هفته آینده، در شمال استان سیستان و بلوچستان وزش باد شدید تا خیلی شدید، نقاط مستعد طوفان گردوخاک سبب کاهش شدید دید و کیفیت هوا خواهد شد.

باد ۱۲۰ روزه سیستان که از اواخر اردیبهشت شروع شده و تا پایان شهریور ادامه دارد سال‌هاست که سلامتی مردم این منطقه را به خطر انداخته است.

طوفان‌های شن سیستان و بلوچستان اما در سال‌های گذشته به دلیل خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌های این منطقه به ویژه هیرمند، هامون و جازموریان شدت بیشتری گرفته است.

شش هزار درخت را برای احداث جاده قطع کردند

خبرگزاری ایلنا روز شنبه ۳۱ تیر از بحران زیست‌محیطی دیگری خبر داده و گفته است برای احداث جاده ترانزیتی شیراز-بوشهر در محدوده دشت ارژن و تنگ بوالحیات، به‌جای ۶۰۰ درخت، «شش هزار درخت» را قطع کرده‌اند.

بر اساس این گزارش، منطقه دشت ارژن-تنگ بوالحیات یکی از زیست‌کره‌های حساس جنگلی و محیط‌ زیست استان فارس است که در سال‌های گذشته ایجاد جاده برگشت در این محور به عنوان مسیر ترانزیتی و خطر قطع درختان این منطقه چالش‌برانگیز بوده است.

سال گذشته در حالی محور برگشت شیراز-بوشهر در محدوده دشت ارژن-تنگ بوالحیات به عنوان محور ترانزیتی به بهره‌‌برداری رسید و زیر بار ترافیک رفت که به گفته فعالان و مسوولان محیط‌ زیست، در این پروژه بنا بود تنها ۶۰۰ درخت قطع شود و مجوزهای زیست‌محیطی بر این اساس صادر شده بود که در نهایت شش هزار درخت قطع شد.

ایلنا در ادامه یادآوری کرده با اینکه هنوز زمان زیادی از این موضوع نگذشته اما ایجاد دوربرگردان جدید در این محور و همچنین آسفالت جاده محلی در باغستان بوالحیات به‌عنوان یکی از مناطق حفاظت شده ایران، نگرانی‌هایی را درباره «تخریب بیشتر درختان این منطقه» در پی داشته است.

این خبرگزاری همچنین به نقل از کیان یزدان‌پور، فعال محیط‌ زیست نوشت: «هنوز ۱۰ متر از شروع این پروژه نگذشته که با ورود ماشین‌آلات نزدیک به ۱۰ درخت چندین ساله بلوط و بادام کوهی قطع شده است و این نشان می‌دهد ادامه این پروژه با قطع تعداد بالایی درخت همراه خواهد بود.»

کارشناسان همچنین هشدار داده‌اند با این روند اگر این دوربرگردان دو کیلومتری ایجاد شود «بیش از ۷۰۰ درخت» قطع خواهد شد.

قطع این تعداد از درخت در استان فارس در حالی‌ است که منطقه کانی‌میران مریوان سه روز است در آتش می‌سوزد.

بهزاد شریفی‌پور، مدیرکل منابع طبیعی استان کردستان روز شنبه اعلام کرد آتش‌سوزی در این منطقه پس از سه روز همچنان ادامه دارد و از شب گذشته بالگرد برای اطفای حریق هوایی وارد مریوان شده است.

ایران اینترنشنال