فریبی در کار نبود

نظریه “فریب خوردن” مردم و نیروهای مخالف شاه از روح‌الله خمینی در هر سالگرد ۲۲ بهمن، فضای رسانه‌ای مخالفان ‏جمهوری اسلامی را اشباع می‌کند، بدون اینکه بتواند نوری بر تاریکی‌های موجود در این زمینه به تاباند. نمونه‌ای از چنین نظری را میتوان در مصاحبه تلویزیون ایران-انترنشنال با تعدادی از فعالین سیاسی، تحت عنوان ”خمینی ‏چگونه مردم و سیاسیون را فریب داد” در اینجا دید.‏

موضوع این نوشته راستی‌آزمایی نظریه فریب خوردن مردم از خمینی نیست. بحث ما در اینجا بر ادعای فریب‌خوردن ‏نیروهای سیاسی از او متمرکز است. مرتب گفته می‌شود که نیروهای سیاسی شرکت کننده در انقلاب۱۳۵۷، دو گرایش ‏متضاد را نمایندگی می‌کردند، اولی رو به “تجدد و آزادی” داشت که نیروهای جبهه ملی، نهضت آزادی و طیفی از نیروهای ‏چپ‌گرا را شامل می‌شد و دیگری نیرویی که به دنبال تحمیل ارزش‌های دینی و سنتی و استبدادی خود بر جامعه ایران بود؛ ‏خمینی رهبر این نیرو،  رقبای خود را در پروسه کسب قدرت فریب داد و موفق شد انقلاب را از مسیرآزادی‌خواهانه آن ‏منحرف کرده و استبداد دینی را به جای استبداد شاهی بر کشور حاکم کند. این جوهره گفتمانی است که طی بیش از ۴۰ ‏سال، از سوی طیف وسیع سرکوب‌شدگان جمهوری اسلامی که در تحقق آن انقلاب شرکت داشتند، در فرم‌های گوناگون ‏ارائه شده است(۱).‏

چنین تبیینی، از سوی این نیروهای سرکوب شده، پیوندهای مشترک بین آنان و نیروهای تحت رهبری خمینی در آن زمان ‏را نادیده گرفته، و خواسته و ناخواسته در به قدرت رساندن خمینی و استقرار حکومت دینی از خود سلب مسئولیت می‌کند.

در واقعیت امر، این نیروها از جبهه ملی گرفته تا نیروهای چپ‌گرا، با بخش مهمی از اهداف و ارزش‌های که جریان خمینی ‏نمایندگی می‌کرد، همدلی داشتند؛ هر دو طرف، خواهان براندازی رژیمی بودند که بخشی از اصول و ارزش‌های جهان غرب ‏و الزامات رشد و توسعه و پیشرفت زمان خود را پذیرفته و در جهت نهادینه کردن آنها در جامعه گام برداشته بود. مخالفت با ‏اصول و ارزش‌های مربوط به آزادی‌های فردی و اجتماعی، گرایشات غلیظ ضد آمریکایی و ضد اسراییلی، درک از امر ‏استقلال ملی و عدم وابستگی و غیره، احساس و عاطفه و نظرات مشترکی را در میان آنها شکل داده، اختلافات را به کناری ‏زده، و یک ائتلاف نانوشته و غیررسمی را در برابر حکومت شاه به مناسبات بین آنها تحمیل کرده بود.
‏
به جز بخش محدودی از مخالفین شاه، آنچه بقیه از حکومت جایگزین سطنت در نظر داشتند، بنیاداً متفاوت و متضاد با ‏سیستم دموکراسی برای اداره کشور بود. آلترناتیوهای ادعایی مخالفین سلطنت با یک استثناء، همه کم‌وبیش نظام‌های بسته ‏تک‌صدایی و ضددموکراتیک بودند، استثناء مورد نظر  شخصیت‌های و محافل وابسته به جبهه ملی بود که بخش اصلی آن ‏در سودای کسب قدرت و انتقام از شاه و جبران برکناری محمد مصدق، تسلیم خمینی شد و برعلیه طیفی دیگر از یاران سابق به ‏کار گرفته شد که در قالب دولت شاپور بختیار برای نجات کشور از بحران و مخالفت با استبداد مذهبی ویرانگری که در راه ‏بود تشکیل شده بود. رفتار نیروهای سکولار چپ‌گرا و وابستگان جبهه ملی در مقابل دولت بختیار، گواه بارزی بر هم‌‏اندیشی آنها با جریان خمینی در مسایل مربوط آزادی، ارزش‌های دموکراتیک، دموکراسی و منافع ملی بود.

در طول ۴۳ سال اخیر اسناد و شواهد تاریخی متعددی در پاسخ به معمای چگونگی به قدرت رسیدن خمینی، به تدریج از ‏پرده بیرون افتاده است. ما اکنون دیگر می‌دانیم که کشورهای عمده غربی در آن هنگام برای اطمینان از تضمین دسترسی ‏خود به انرژی ارزان و سد کردن راه گسترش نفوذ شوروی در ایران، پشت شاه را خالی کرده، و می‌کوشیدند عروج خمینی ‏به قدرت را تسهیل کنند. در واقع، محافل متعلق به جبهه ملی و چپ‌گرایان همدوش و همراه با پیروان خمینی به مقابله با ‏دولت دکتر بختیار برخاسته و در خدمت استراتژی غرب قرار گرفتند.

این ادعا حقیقت دارد که بخشی از نیروهای مخالف شاه قبل از تصرف قدرت توسط خمینی، رسما از او پشتیبانی نکرده و ‏رهبری وی را نپذیرفتند و یا بعد از روی کار آمدن وی نیز، به تدریج در مخالفت با برخی از سیاست‌های او قرار گرفتند. اما ‏چنین امری نمی‌تواند وجود بنیادهای مشترک بین آنها و جریان خمینی را نفی کند و مسئولیت آنها را به خاطر قرار گرفتن در ‏کنار مخرب‌ترین نیروی تاریح معاصر کشور و پیامدهای فاجعه‌بار آن منتفی سازد. متاسفانه، در گفتارهای اغلب آنان در ‏بهمن ماه امسال نیز، جز فرا فکنی و گریز از پذیرش نقش خود در آن دوره، چیزی مشاهده نمی‌شود.‏

اصغر جیلو
‏۰۸/۰۲/۲۰۲۲‏
سه‌شنبه ۱۹ بهمن ۱۴۰۰‏

————————-
‏۱- این گفنمان در فرمهای مختلف عرضه می‌شود:  “دزدیده شدن انقلاب”، “خیانت خمینی به انقلاب”، “منحرف شدن انقلاب ‏از مسیر اصلی آن”، “فریب خوردن نیروهای دیگر از خمینی” و”انقلاب دو بنه” از آن جمله اند.‏