پیامد خلأ سیاسی و ناآرامی‌های گسترده در عراق
جهان صنعت
جولان داعش
تاریخ در حال تکرار شدن است. ناآرامی و خلأ قدرت در عراق بستر حضور و احیای قدرت داعش را فراهم کرده است. تجدید قوای داعش روی موج اعتراضات و غفلت دولتمردان عراقی می‌تواند منجر به وقوع یک بحران امنیتی به نام داعش برای این کشور و خاورمیانه شود.
برخلاف ادعای رییس‌جمهور آمریکا که در ماه مارس گذشته پایان داعش را اعلام کرده بود، حال این گروه تروریستی در حال قدرت گرفتن است. احیای دوباره این گروه آن هم پس از دو سال نه‌تنها برای عراق و منطقه که آغاز دومینوی یک بحران امنیتی در سراسر جهان است.
وضعیت عراق در ماه‌های اخیر بسیار پیچیده شده است. نزدیک به سه ماه است که شهرهای عراق در اعتراض به فساد گسترده سیاسی و اقتصادی و بیکاری درگیر اعتراضات خیابانی و دچار آشوب و بی‌ثباتی شده است؛ اعتراضاتی که حتی با کشته شدن شمار زیادی از مردم، هنوز هم ادامه دارد. در پی موج گسترده اعتراضات، عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر وقت ناگزیر به استعفا شد و اکنون عراق دچار خلأ سیاسی شده و بیم آن می‌رود که این خلأ سیاسی بستر ظهور دوباره داعش را در عراق فراهم کند همچنان که این گروه تروریستی تلاش‌هایی را برای احیای قدرت دو سال پس از شکست در شهرهای مختلف عراق انجام داده است.
این سردرگمی در فضای سیاسی محصول فعال شدن شکاف‌های اجتماعی و ازهم‌گسیختگی جامعه عراق است. آشوب و ناآرامی‌ها در ماه‌های اخیر در اکثر استان‌های جنوبی و مرکزی وجود داشته است.
فرصت طلایی داعش
در حال حاضر به دلیل درگیری‌های سیاسی و اجتماعی، داعش فرصت طلایی برای ابراز وجود پیدا کرده است. هسته‌های گروه تروریستی داعش در هفته‌های اخیر چندین حمله را در استان‌هایی مانند دیاله، نینوا، صلاح‌الدین، الانبار، کرکوک، بغداد و… انجام داده‌اند. حتی عناصر این گروه تروریستی تلاش داشتند با حمله به زندان استان نینوا، فرماندهان و اعضای زندانی شده خود را فراری دهند، اما موفق به این کار نشدند. بعد از این اتفاق، پلیس عراق تدابیر امنیتی را در زندان‌های استان ذی‌قار، بصره و … تشدید کرده است. همزمان با این اتفاق داعش در ماه‌های اخیر تلاش داشته با یارگیری از روستاها، طرفداران خود را در حلقه‌هایی جمع و منسجم کند.
اگرچه داعش در سوریه و عراق، دیگر سرزمین و خاکی که بر آن حکومت کند در اختیار ندارد، اما گفته می‌شود هنوز بین ۱۴ تا ۱۸ هزار نفر عضو دارد. همچنین گروه داعش در مناطقی مانند آفریقا، شرق آسیا، افغانستان و… فعالیت دارد. به هم ریختگی و تسلط بی‌ثباتی بر عراق محصول فساد گسترده، ناکارآمدی‌ها، تورم و بیکاری و… است.
یکی از عوامل تقویت داعش در هفته‌های اخیر و زمزمه بازگشت آن، تشدید اختلافات در عراق است که در انتخابات و رایزنی برای تعیین نخست‌وزیر خود را نشان داده است. بدون شک ادامه خلأ قدرت و عدم شکل‌گیری یک دولت توانمند به داعش فرصت بیشتری جهت تقویت و یارگیری می‌دهد؛ موضوعی که می‌تواند چالش‌هایی اساسی برای آینده جامعه و دولت عراق باشد.
دولت شکننده
پس از شکل‌گیری نظام سیاسی نوین در عراق پس از ۲۰۰۳، این کشور شاهد ظهور و گسترش امواجی از سلفی‌گری بوده که از سال ۲۰۰۴ در قالب القاعده و پس از سال ۲۰۱۴ به نام داعش، در این کشور نمایان شد. القاعده به سبب ظهور و گسترش در افغانستان و سپس سایر کشورهای منطقه، پدیده‌ای نو نبود، اما دگردیسی آن در قامت دولت اسلامی عراق و شام (داعش یا دولت اسلامی)، این مساله را در اذهان تحلیلگران سیاسی ایجاد کرد که چرا داعش در عراق ظهور کرد و گسترش یافت؛ امری که از بستر شکنندگی دولت در عراق پس از ۲۰۰۳ خیزش کرده و با دامن زدن به وضعیت شکنندگی دولت، خود به پیامد اصلی آن بدل شد و بحرانی امنیتی در عراق و منطقه را شکل داد.
گفتنی است عواملی چون شکنندگی دولت در عراق، دخالت دولت‌های خارجی همچون آمریکا، قطر و عربستان سعودی، مشکلات ناشی از بحران مشروعیت نظام فدرال در چالش میان گروه‌ها و جریان‌های سیاسی، ناتوانی اقتصادی کشور در شکل دادن به رفاه اقتصادی و ایجاد توسعه اقتصادی متوازن و منازعه بر سر منابع طبیعی کشور و به کنترل درآوردن آن و همچنین ضعف نیروهای نظامی کشور که با شکست در مقابل داعش همراه بود، نابسامانی جامعه در قالب خشونت‌های قومی و مذهبی را در پی داشته و زمینه را برای ظهور و گسترش داعش در عراق پس از ۲۰۰۳ فراهم کرد. حال به نظر می‌رسد داعش اکنون با ماهیتی متفاوت در حال ظهور است به طوری که دیگر به دنبال کنترل بخش‌هایی از خاک عراق نیست و مانند سلف خود القاعده به گروهی پنهان بدل شده است.
افزایش تحرکات داعش در عراق
مقام‌های کردی و دستگاه‌های اطلاعاتی در کشورهای غربی گفته‌اند حضور داعش در عراق یک شورشگری حساب شده و حملات این گروه در حال افزایش است. لاهور طالبانی از مقام‌های ارشد ضدتروریستی کردستان عراق اعلام کرده داعش اکنون ماهرتر و خطرناک‌تر از القاعده است.
طالبانی گفت: آنها از تاکتیک‌ها و فنون بهتر برخوردارند و پول خیلی بیشتری در اختیار دارند. آنها قادرند وسایل نقلیه، سلاح، آذوقه و تجهیزات بخرند. از نظر فنی ماهرترند و یافتن آنها دشوارتر است. بنابراین مثل القاعده‌ای هستند که مواد نیروزا تزریق کرده باشد. او در مصاحبه‌ای در پایگاه خود در سلیمانیه در منطقه کردستان شمال عراق گفت که داعش ۱۲ ماه گذشته را در حال بازسازی بقایای خلافت اسلامی بوده است. طالبانی که هدایت یکی از دستگاه‌های اطلاعاتی کردستان عراق را بر عهده دارد، گفت: ما می‌بینیم که فعالیت‌های این گروه حالا بیشتر و مرحله بازسازی این گروه کامل شده است. به نظر می‌رسد داعش اکنون با ماهیتی متفاوت در حال ظهور است به طوری که دیگر به دنبال کنترل بخش‌هایی از خاک عراق نیست و مانند سلف خود القاعده به گروهی پنهان بدل شده است. به گفته او داعش اکنون در کوه‌های حمرین در شمال عراق پناه گرفته است تا از دسترسی ارتش عراق دور باشد. طالبانی می‌گوید: اینجا در حال حاضر کانون فعالیت داعش است؛ یک رشته‌کوه بلند که کنترل آن برای ارتش عراق سخت است. مخفیگاه‌ها و غارهای زیادی در این ناحیه وجود دارد. او اخطار داد که داعش از ناآرامی‌های کنونی در پایتخت عراق تغذیه می‌کند و این گروه از رنجش مسلمانان سنی که در عراق اقلیت هستند استفاده می‌کند. این یک الگوی خونین و آشنا در عراق است. او گفت: بی‌ثباتی سیاسی، بهشتی برای داعش است.
شبه‌نظامیان همچنین از روابط متشنج میان بغداد و دولت منطقه‌ای کردستان عراق بهره‌مند می‌شوند؛ وضعیتی که بعد از همه‌پرسی استقلال در منطقه کرد عراق در سال ۲۰۱۷ پیش آمده است.
به گفته طالبانی هم‌اکنون یک ناحیه وسیع عاری از نظارت میان نیروهای پیشمرگه کرد و نیروهای دولتی عراق وجود دارد که اکنون عملا محل جولان داعش است.
در یک مقر نظامی بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر گوئر، ژنرال سیروان بارزانی با حالتی نگران به این منطقه عاری از نظارت می‌نگرد. این فرمانده پیشمرگه کرد می‌گوید داعش اکنون در سراسر این منطقه آزاد است: می‌توان گفت که داعش در دلتای میان دو رود زاب کبیر و دجله حضور دائمی دارد. در ناحیه نزدیک دجله داعش خیلی فعال است. هر روز تحرکات داعش و فعالیت‌های این گروه را می‌بینیم. گزارش‌های اطلاعاتی پیشمرگه‌ها نشان می‌دهد که صف نفرات داعش اخیرا با عبور حدود ۱۰۰ جنگجو که از مرز سوریه گذشته‌اند تقویت شده است. اینها شامل خارجی‌هایی با کمربندهای انفجاری هستند.
تکرار تاریخ
از همین‌جا بود که نیروهای پیشمرگه در آگوست ۲۰۱۴ عملیات علیه داعش را شروع کردند. اکنون ژنرال بارزانی و سایرین در اینجا می‌گویند که تاریخ در حال تکرار شدن است.
مقام‌های اطلاعاتی کرد تخمین می‌زنند که داعش در عراق حدود ۱۰ هزار نفر عضو دارد که چهار تا پنج هزار نفر آنها را جنگجویان تشکیل می‌دهند و شمار مشابهی هم هسته پنهان و همفکر دارد. به گفته لاهور طالبانی جامعه بین‌الملل باید نگران باشد: آنها اینجا هر چه بیشتر احساس آسایش کنند، بیشتر به عملیات در خارج از عراق و سوریه فکر خواهند کرد.
به گفته فرمانده نظامی آمریکا در عراق، داعش سعی دارد دوباره جان بگیرد اما این بار با واکنش متفاوتی از سوی نیروهای عراقی و کردی روبه‌رو خواهد شد.
به گفته ژنرال ویلیام سیلی، فرمانده کارگروه عراق، این نیروها آماده‌تر از سال ۲۰۱۴ هستند زمانی که داعش کنترل یک‌سوم عراق را به دست گرفت و موصل، دومین شهر بزرگ عراق را عملا بدون آنکه با مقاومت روبه‌رو شود، تصرف کرد.
او خاطرنشان کرد: نیروهای امنیتی عراق و پیشمرگه همان نیرویی نیستند که هنگام سقوط موصل وجود داشت. ما اینجا بوده‌ایم و آنها را آموزش بیشتری داده‌ایم.
نیروهای امنیتی عراق پایشان را از روی پدال برنمی‌دارند تا اطمینان حاصل کنند که فشار دائمی بر داعش حفظ می‌شود.
او می‌گوید این نیروها از اواسط اکتبر تا اواسط نوامبر ۱۷۰ عملیات پاکسازی انجام داده‌اند و تقریبا ۱۷۰۰ قطعه وسیله انفجاری را منهدم کرده‌اند. به گفته او جنگجویان داعش اکنون در غارها و در بیابان پنهان می‌شوند در شرایطی که هیچ‌کس نمی‌تواند برای مدتی طولانی تاب بیاورد و نمی‌تواند گروه‌های بزرگی از نیروهایش را به حرکت درآورد.
او گفت بزرگ‌ترین واحدی که او در شش ماه ماموریت خود شاهد بوده یک گروه ۱۵ نفره بود و البته اضافه می‌کند که به نظر او حتی یک جنگجوی داعش هم زیاد است.
در حال حاضر این نیروهای افراط‌گرا محدود به مخفیگاه‌ها هستند و شب‌ها برای انجام حملات بزن در رو، سربر می‌آورند. اما عراق قبلا شاهد رشد تروریسم از چنین نقطه‌ای بوده، برای همین بعضی نگران ظهور تهدیدی تازه هستند، هم برای منطقه و هم برای غرب.
چالش تعیین نخست‌وزیر
همچنان معرفی نامزدی برای پست نخست‌وزیری عراق محور اعتراضات مردمی در این کشور است. این در حالی است که هیات رهبری ائتلاف القوی العراقیه (گروه‌های عراقی) در بغداد تشکیل جلسه داده و به اجماع آرا مصوب کرده که ائتلاف اللبناء نامزدی جدید برای نخست‌وزیری معرفی کند.
هیات رهبری ائتلاف القوی العراقیه در بغداد به ریاست محمد الحلبوسی (رییس پارلمان عراق) و محمد تمیم رییس ائتلاف درباره معرفی نامزدی برای نخست‌وزیری تشکیل جلسه داد و به اجماع آرا اعلام کرد که ائتلاف البناء نامزدی جدید برای نخست‌وزیری معرفی کند و به این ترتیب ائتلاف القوی بزرگ‌ترین فراکسیون سنی‌ها در پارلمان حمایت خود از قصی السهیل برای ریاست دولت آینده را پس گرفت.
ائتلاف القوی حدود ۴۰ کرسی از مجموع ۳۲۹ کرسی پارلمان را در اختیار دارد و یکی از فراکسیون‌های پیوسته به ائتلاف البناء است که غالبا از گروه‌های شیعه در راس آن الفتح و ائتلاف دولت قانون تشکیل شده است.
ائتلاف البناء قصی السهیل را نامزد نخست‌وزیر عراق کرده است و ائتلاف البناء در بیانیه خود آورده است: می‌خواهیم به شرکایمان در ائتلاف البناء بگوییم نامزدی برادر السهیل مطابق با خواسته‌های مرحله کنونی نیست و اکثریت گروه‌ها بر سر او اجماع ندارند.
این ائتلاف سنی افزوده است، هرگز از نامزدی که حمایت اکثریتی نداشته و از توافقی سیاسی برخوردار نباشد حمایت نمی‌کند زیرا نامزدی که بخواهد اداره کشور را در شرایط حساس و استثنایی مثل شرایط حاضر برعهده بگیرد باید بیشترین حمایت مردمی را داشته باشد.
در ادامه بیانیه این ائتلاف آمده است: وضعیت کنونی به دلیل اتخاذ تصمیماتی حزبی صرف ما را به چالش کشانده و این مساله موجب آشوب اجتماعی و کینه‌توزی درجامعه می‌شود.
