چرخش نگاه امریکا ایران درحلقه صلح سوریه

ظریف با دعوت جان کری به نشست وین می‌رود سرانجام امریکا با عقب نشینی از پیش‌شرط‌های گذشته‌اش، حضور ایران در گفت‌وگو‌های صلح سوریه را پذیرفت وزارت خارجه امریکا: از مشارکت ایران استقبال می‌کنیم، نمی‌توان آینده‌ای برای بحران سوریه بدون ایران متصور بود موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از گفت‌وگو با ظریف درباره سوریه خبر داد وزیران خارجه ایران، عراق، مصر و لبنان روز جمعه به نشست وین می‌پیوندند
سرانجام امریکا با عقب نشینی از پیش‌شرط‌های گذشته‌اش، دعوت ایران برای حضور در گفت‌وگو‌های صلح سوریه را پذیرفت؛ دعوتی که از سوی مقامات کشورمان مورد پذیرش قرار گرفت و ظریف را راهی نشست «وین» خواهد کرد.
سه‌شنبه شب شبکه خبری «ای‌بی‌سی» امریکا به نقل از چند مقام دولت امریکا اعلام کرد که سران واشنگتن در پی مذاکرات طولانی رسماً از نمایندگان دولت ایران دعوت کرده‌اند که روز پنجشنبه آینده در دور تازه گفت‌وگوی‌های صلح سوریه که با حضور وزیران خارجه امریکا، روسیه و برخی کشور‌های اروپایی و عرب منطقه در وین برگزار می‌شود، شرکت کنند. پس از انتشار و بازتاب گسترده این خبر مرضیه افخم، سخنگوی وزارت خارجه ابتدا از «تحت بررسی» بودن مشارکت ایران در نشست راهکاریابی برای بحران سوریه خبر داد و ساعاتی بعد اعلام کرد که محمدجواد ظریف به همراهی معاونانش در نشست یک روزه «وین» شرکت می‌کند.
پس از آن «آنتونی بلینکن»، معاون وزیر امور خارجه امریکا در گفت‌وگو با فرانس 24 اظهار داشت: واضح است که ایران بخشی از مذاکرات درباره آینده سوریه خواهد بود. ما از مشارکت ایران استقبال می‌کنیم و عربستان سعودی نیز از این حضور استقبال می‌کند. وی تصریح کرد: سخت است بتوان آینده‌ای برای بحران سوریه بدون ایران متصور بود.

تغییر موضع امریکا پس از سه سال
دعوت رسمی مقامات امریکا از ایران برای حضور در مذاکرات صلح سوریه همچنان که انتظار می‌رفت، به یکی از پربازتاب‌ترین خبرهای دو روز گذشته تبدیل شد. چرا که اغلب رسانه‌ها آن را چرخش بزرگ امریکا در مورد سوریه و نقطه عطفی در مسیر دستیابی به راه حل ارزیابی کردند. از نخستین نشست برای حل بحران سوریه که با حضور اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و سه کشور قطر، عراق، کویت و ترکیه در ژنو برگزار شد، بیش از سه سال گذشته است. از همان زمان امریکا به عنوان یکی از بازیگران اصلی این مذاکرات مخالفت جدی با حضور ایران داشت. در نهایت هم از آنچه در ژنو 1 تدوین شد، حاصلی برای پایان دادن به بحران سوریه به دست نیامد، جز آنکه کناره‌گیری بشار اسد و سپردن سوریه به یک دولت انتقالی به شرطی برای حضور در دومین نشست ژنو تبدیل شد. ژنو 2 در بهمن ماه 92 در حالی برگزار شد که دور جدید مذاکرات هسته‌ای ایران و کشورهای 1+5 و دستیابی به توافق موقت ژنو زمینه تمایل اغلب کشورهای غربی به حضور ایران در این مذاکرات را ایجاد کرده بود. با این حال در شرایطی که بسیاری از ناظران دلایل شکست مذاکرات ژنو 1 را در فقدان حضور ایران جست‌وجو می‌کردند و حتی در حاشیه سفر اخضر ابراهیمی، نماینده وقت سازمان ملل در امور سوریه به ایران صحبت از دعوت رسمی ایران به میان آمده بود، در نهایت مشروط کردن حضور در ژنو 2 به پذیرش بیانیه پایانی ژنو 1 و برکناری «اسد» سبب شد که حضور ایران در آن نشست منتفی شود. چه دولت ایران به عنوان مدافع دولت قانونی دمشق و مخالف دخالت خارجی در امور داخلی سوریه هرگز حاضر به پذیرش این شروط نشد.
با مراجعه به این پیشینه است که دعوت رسمی مقام‌های امریکایی از ایران برای حضور در مذاکرات صلح سوریه تغییر و چرخشی قابل تأمل به نظر می‌رسد. هر چند در هفته‌های گذشته مواضع امریکا درباره بحران سوریه چرخش بزرگ دیگری را تجربه کرده بود. چنان‌که اواخر شهریورماه، جان کری، وزیر امور خارجه امریکا در اظهاراتی متفاوت در حالی که از ایران و روسیه می‌خواست رئیس جمهوری سوریه را پای میز مذاکره بیاورند، گفت: بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه باید از قدرت کنار برود، اما ضروری نیست کناره‌گیری او از قدرت فوراً انجام شود.
همین تغییر موضع بود که سبب شد رفته رفته مقام‌های غربی و به طور مشخص مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر ضرورت حضور ایران در مذاکرات سوریه تأکید کنند. بر همین اساس روز گذشته نیز برخی مقام‌های اروپایی از دعوت ایران به نشست وین استقبال کردند. چنانکه سخنگوی دولت فرانسه از موافقت کشورش برای دعوت از ایران به کنفرانس وین با موضوع سوریه، خبر داد و گفت: فرانسه به گفت‌وگو با همه کشورها بویژه ایران و روسیه در مساله سوریه ادامه می‌دهد.

گزاره‌های زمینه‌ساز تغییر
تغییر دیرهنگام رویکرد غرب بویژه امریکا نسبت به حضور ایران در مذاکرات سوریه موضوعی است که قضاوت درباره آن بدون در نظر گرفتن مقدمات این اتفاق بی‌فایده خواهد بود. نخستین دلیل این چرخش را می‌توان در ناکارآمدی ائتلاف بین‌المللی به رهبری امریکا در سوریه جست‌وجو کرد. ائتلافی که نخست ‌با هدف حمایت از مخالفان دولت سوریه شکل گرفت و در نهایت حاصلی جز تکثیر شوم گروهک‌های تروریستی چون داعش در پی نداشت.
این گروهک تروریستی که حالا بخش‌های قابل توجهی از سوریه و عراق را تحت سلطه دارد و با ناامن کردن این کشورها زمینه‌ساز مهاجرت گسترده پناهندگان به کشورهای اروپایی و تبدیل این مهاجرت به چالشی جدی برای کشورهای مقصد شده است.
وجه دیگر زمینه‌ساز تمایل غرب به حضور ایران در مذاکرات را نیز باید در مذاکرات دو ساله ایران و 1+5 بر سر پرونده هسته‌ای و به نتیجه رسیدن این مذاکرات جست‌وجو کرد. اتخاذ استراتژی برد- برد از سوی ایران در این مذاکرات نشان داد که می‌توان روی راهبرد سیاست خارجی ایران در دستیابی به راه حل مسائل پیچیده حساب ویژه‌ای باز کرد. علاوه بر آنکه رابطه استراتژیک تهران- دمشق امکان چانه‌زنی‌های دیپلماتیک را فراهم می‌کند. تکیه بر همین واقعیت‌ها بود که سبب شد برگزار کنندگان کنفرانس امنیتی مونیخ تهران را برای برگزاری نشست و رایزنی درباره سوریه انتخاب کنند.

نقش منطقه‌ای غیرقابل انکار ایران و روسیه
همچنین به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دلایل تغییر رویکرد غرب بویژه امریکا نسبت به حضور ایران در مذاکرات سوریه را باید در رایزنی‌ها و اقدامات مشترک تهران- مسکو- دمشق و ائتلاف چهارگانه به همراهی عراق برای مبارزه با تروریسم جست‌وجو کرد.
اقدام نظامی روسیه علیه مواضع داعش و نیز افزایش تعداد نیروهای مستشاری ایران در سوریه رویکردی بود که ائتلاف بین‌المللی درباره سوریه را به حاشیه راند و ایران و روسیه را در جایگاه دو بازیگر مهم و مؤثر در زمین سوریه قرار داد. دو بازیگری که مذاکرات صلح بی حضور آنها به نتیجه نخواهد رسید. خاصه آنکه مقامات روس طی روزهای گذشته با تأکید ویژه‌ای از ضرورت حضور ایران در مذاکرات سخن به میان آوردند.
رایزنی‌های ایران و روسیه درباره سوریه از اوایل تابستان امسال و با محوریت یک طرح مشترک برای حل بحران آغاز شده است و این روزها به اوج رسیده است. تا آنجا که طی روزهای گذشته محمدجواد ظریف و «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه در ارتباط تلفنی مستمر با یکدیگر قرار داشته‌اند.
وزیران خارجه دو کشور صبح روز گذشته نیز برای چهارمین بار در یک هفته اخیر با یکدیگر گفت‌وگو کردند. گفت‌وگو‌هایی که براساس اخبار اوضاع منطقه، موضوع سوریه و نشست وین محور‌های مهم آن بوده است. لاوروف پیش از اعلام موضع مقامات امریکایی در کنفرانس خبری مشترک با همتای بلاروس‌اش گفته بود: امیدواریم ایران و کشورهای دیگر منطقه در دور دوم نشست وین برای بررسی بحران سوریه که روز پنجشنبه آینده برگزار خواهد شد، شرکت کنند. توصیه‌ای که با توجه به نقش پررنگ مسکو در مقابله با داعش امکان نادیده گرفتن آن وجود نداشت.
براساس آنچه فدریکا موگرینی روز گذشته در حساب توئیتری خود منتشر کرد، ظریف صبح دیروز گفت‌وگوی تلفنی نیز با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره سوریه داشته است.

برگزاری نشست‌های موازی
نشست روز جمعه وین در حالی برگزار می‌شود که کشورهای درگیر در مذاکرات خود در بلوک‌های مختلف قبل از آن نشست‌هایی را برگزار می‌کنند. چنانکه طبق اعلام وزارت خارجه روسیه، لاوروف پنجشنبه شب با مقامات چهار کشور ایران، عراق، مصر و لبنان دیدار خواهد کرد. قرار است وزیران خارجه روسیه، امریکا، عربستان و ترکیه نشست خود در وین را از پنجشنبه شب آغاز کنند و وزیران خارجه ایران، عراق، مصر و لبنان روز جمعه به این نشست بپیوندند.این در حالی است که در روزهای گذشته وزیران خارجه امریکا، روسیه، عربستان و ترکیه نشست چهارجانبه‌ اما بی‌نتیجه‌ای را درباره بحران سوریه در وین برگزار کردند. روز سه‌شنبه نیز لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه از مقامات عربستان، امارات، ترکیه، قطر، آلمان، امریکا، ایتالیا و انگلیس دعوت کرد تا در پاریس به رایزنی درباره سوریه بپردازند. نشستی که روزنامه رأی الیوم ضمن گزارش آن نوشت: نشست پاریس بدون ایران و روسیه شکست خواهد خورد.

واکنش رسانه‌ها به دعوت امریکا از ایران
دعوت رسمی مقام‌های امریکایی از ایران برای حضور در مذاکرات صلح در رسانه‌های بین‌المللی بازتاب گسترده‌ای داشت. خبرگزاری رویترز در گزارش خود به نقل از یک مقام آگاه در منطقه گفت دعوت از ایران قبلاً توسط امریکا و روسیه انجام شده است. در این گزارش به نقل از یک دیپلمات غربی آمده است که «تصمیم درباره دعوت از ایران ابتدا با عربستان مطرح شده است که هزینه مالی برخی از گروه‌های درگیر با اسد را می‌دهد و رقیب ایران در منطقه است.»
شبکه تلویزیونی «فرانس24» دعوت امریکا از ایران را تغییری مهم در سیاست خارجی امریکا خواند و پیوستن احتمالی ایران را به این مذاکرات نقطه عطفی بزرگ خواند.
روزنامه‌های انگلیسی نیز دعوت از ایران را حرکتی مهم برای پایان دادن به جنگ سوریه دانستند. روزنامه گاردین در همین رابطه نوشت: امریکا با تجدید نظر در مخالفت درازمدتش با شرکت ایران در مذاکرات صلح به منظور اتمام این جنگ، مسیری را برای احتمال یک موفقیت دیپلماتیک برای حل اختلاف در این کشور، هموار ساخت.
ایندیپندنت نیز با اشاره به حمایت ایران از دولت بشار اسد نوشت: به هرحال تلاش‌های پیشین جامعه بین‌الملل برای توقف صلح‌آمیز درگیری‌ها در سوریه شکست خورده است و هم اکنون طرف‌های درگیر به دنبال جلب کمک کشورهای منطقه برای حل این درگیری‌ها برآمده‌اند.
به هر حال؛ اختلاف نظرهای جدی ایران و روسیه با طرف غربی مذاکره بویژه درباره آینده سیاسی اسد در سوریه، همچنان باقی و جدی است اما گروهی از کارشناسان معتقدند همان دلایلی که غرب را به عقب‌نشینی و دعوت از ایران مجاب کرد و پیش‌شرط حذف فوری رئیس جمهوری سوریه از ساختار سیاسی این کشور به آینده نامعلوم موکول کرد، می‌تواند به تعدیل موضع امریکا و شرکای غربی‌اش منجر شده و فرمول‌های کشورهای حامی و مخالف اسد برای مهار داعش را به یکدیگر نزدیک کند.
هر چند، طیف دیگری از کارشناسان، اختلافات طرفین را عمیق‌تر از آن می‌دانند که قابلیت حل سریع داشته باشد. به هرحال، پشت میز مذاکره و در جریان چانه‌زنی‌های فشرده و زمان بر دیپلمات‌ها مشخص خواهد شد که آیا همگرایی غرب، روسیه، ایران و برخی کشورهای منطقه علیه داعش، جامه عمل خواهد پوشید یا در حد مذاکراتی دور از اهداف تعریف شده باقی خواهد ماند.