آقاى گرگين و الگوى انصاف

متن گفتار در يادبود ايرج گرگين در لوس‌آنجلس

در دانشگاه UCLA روز يكشنبه ٢٩ ژانويه برابر با بامداد دوشنبه ١٠ بهمن

چه خوب كه به اين شاگرد اين فرصت دست داد كه با شما ايرانيان مقيم لوس آنجلس و كاليفرنيا بگويم تا چه حد غم درگذشت آقاى گرگين بر دلم سنگينى مى كند. از دست دادن صدا و سيمايى كه بيش از ٤٠ سال از او خاطره دارى؛ ٢٠ سال از دور و سپس بيش از ٢٠ سال از نزديك و ١٣ سال از بسيار از نزديك با او مانوس بوده اى، غم كمى نيست.

روز جمعه كه با پيكر او خداحافظى مى كردم، ياد روزى افتادم كه بنا شده بود به راديو فردا بدرود گويد و كار خود را در سالهاى آخر اقامت در پراگ در واحد خبر "راديو اروپاى آزاد - راديو آزادى" آغاز كند. آن روز در پايان نامه اى سرگشاده نوشتم: من امروز به واحد خبر غبطه مى خورم.

امروز هم به شما ايرانيان مقيم لوس آنجلس و كاليفرنيا غبطه مى خورم كه هر وقت بخواهيد مى توانيد به آرامگاه سرسبز او سرى بزنيد، گلى به ارمغان ببريد و با او تجديد عهد كنيد. من هم هر وقت بتوانم چنين خواهم كرد. به ياد او، به ياد پيكى كه در همين شهر، در اوج قهر و ياس در دهه ١٣٦٠ نويد آشتى و اميد مى داد. سيماى آشنايى كه خود را فعال فرهنگى مى دانست و ويژه بود و پديده بود.

صحت و دقت و سرعت را از بديهيات گزارشگرى مى دانست و آنچه را با وسواس ترويج مى كرد تعادل، توازن و انصاف بود. انصاف به ويژه درباره چهره ها، گرايشها، رويدادها و پديده هايى كه هر يك از ما به هر دليلى به آنها نظر يكسانى نداريم.

چون مى پنداشت همه نگاهى مشابه به امور ندارند، بر آن بود كه اگر هر كس به دور و بر خود منصفانه نگاه كند، می‌توان با نگاههاى متفاوت - و حتى متضاد - كم و بيش روايتى قابل اعتنا از وقايع به مخاطب ارائه داد.

معيار، نمونه و مصداق را دستت مى داد اما اگر مى ديد شاهين ترازو و ريسمان شاغول كج است، درجا و پيش از پخش تذكر مى داد تا اولا مخاطب گمراه نشود و ثانيا تصحيح خطا، احتمال بروز آن را در آينده كاهش دهد.

مى دانست كه تعادل و توازن و انصاف پيامدهاى ديگرى هم دارد - پيامدهاى فرهنگى، اجتماعى و سياسى؛ پيامدهايى مثل: تساهل، روادارى و مدارا. نمى‌شود از او ياد كرد و يادآور نشد كه بدون اينكه به نوشتن بخشنامه ادارى نيازى پيدا كند، با شيوه كار، پندار، گفتار، كردار و رفتارش، الگوهايى بديع را به تحريريه اش انتقال مى داد. الگوهايى فرهنگى كه با فرهنگ مسلط سياسى غالب و مغلوب ايران سازگار نبود.

اين فرهنگ ناسازگار با سنتهاى سياسى حكومت و مدعيان -- هر دو -- به "بگو مگو" نه كه به "گفت و گو" نظر داشت؛ بيش از "ديالكتيك" به "ديالوگ" متمايل بود؛ و به جاى "حذف" بر "جذب" انگشت مى گذاشت. فرق نمى كرد كه مسئله اى داخلى باشد (مثل چگونگى توسعه سياسى پيش يا پس از انقلاب، و روش موثر گذار به جامعه اى مدنى و متكثر)؛ يا مربوط به سياست خارجى (مثلا مفيدترين روش براى ايجاد تحول در مناسبات خصمانه تهران و واشينگتن)؛ يا درباره پرسشهاى جهانى (شبيه كم هزينه ترين و پرفايده ترين برخورد به تروريسم).

وسواسهاى اينچنينى در آنجاها كه فرهنگ مسلط و تاريخ سياسى، به همزيستى گرايشهاى ناسازگار كم توجهى مى كند، تابوشكنى تلقى مى شود. و سرانجام تابوشكنى هم معلوم است: انس گرفتن به تنهايى و هم سرنوشت شدن با انسانهاى منحصر به فرد: از نوع سيد حسن تقى زاده و خليل ملكى در عالم سياست؛ صادق هدايت، فروغ فرخزاد و بيژن مفيد در پهنه فرهنگ؛ و در سطحى جهانى تر چهره هايى مثل مهاتما گاندى، مارتين لوتركينگ، نلسون ماندلا و واتسلاو هاول. آدمهايى به دور از "وجيه الملگى" كه در كشور ما ساخته شده اند براى اينكه گليم را از زير پايشان كشيد.

اينگونه آدمها - تبعيديان وطن و مهاجرت (هر دو) - گاهى مرا به ياد اين بيت مى‌اندازند:

"من از بيگانگان هرگز ننالم
كه با من هرچه كرد آن آشنا كرد"؛

و اين ابيات ديگر كه:

"چو بعد مرگ خواهى آشتى كرد
همه عمر از غمت در امتحانيم

چو بر گورم بخواهى بوسه دادن
رخم را بوسه ده كاكنون همانيم"؛

با تسليت به شما كه وقتى زنده بود رخش را بوسه داديد و آرامگاهش در كنار شماست؛ و با تسليت به اعظم، افشين، ايران، آصفه، عاطفه، هوشنگ و جمشيد گرگين، و همه آنانكه ميراث آقاى گرگين را پاس مى دارند.