هشدار سازمان ملل درباره یک خیزش عربی دیگر

نوامبر ۲۰۱۶

در دسامبر سال ۲۰۱۰ کابینه دولت مصر یافته‌های نظرسنجی ملی جوانان را مورد بحث قرار داده بود، که طبق آن فقط ۱۶ درصد جوانان ۱۸ تا ۲۹  ساله در انتخابات شرکت کرده بودند. این گزارش نشان می‌داد که فقط ۲ درصد جوانان در کارهای داوطلبانه مشارکت دارند. نتیجه‌گیری وزیران دولت مصر از این گزارش آن بود که با یک نسل جوان بی‌تفاوت و بی‌خیال روبرویند! چند هفته بعد اما جوانان مصر به خیابان‌ها ریخته و حسنی مبارک را سرنگون کردند.

گزارش ۲۹ نوامبر ۲۰۱۶ سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که درس‌آموزی از گذشته چقدر سخت بوده است. پنج سال بعد از شورش‌هایی که ۴ رهبر عرب را ساقط کرد رژیم‌های موجود، هر نوع مخالفتی را بی‌رحمانه، بدون توجه به ریشه‌های آنها سرکوب می‌کنند.

اکنون به دلیل شکست دولت‌های ملی [جنبش‌های ملی معطوف به دولت‌های ملی]، جوانان عرب اکنون خود را با مذهب، قوم و قبیله خویش مشخص می‌کنند تا کشورشان. در سال ۲۰۰۲، پنج کشور عربی در حال جنگ و درگیری بودند. امروز تعداد آن ها به ۱۱ مورد افزایش یافته است. گزارش سازمان ملل پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۲۰ تقریباً از هر چهار نفر عرب سه نفرشان در کشورهایی زندگی خواهند کرد که در مقابل جنگ و درگیری آسیب‌پذیرند.

اگر چه اعراب تنها ۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند اما در سال ۲۰۱۴، به‌طرز وحشت‌آوری ۴۵ درصد از تروریست‌های جهان ملیت عربی داشته‌اند. ۶۸ درصد تلفات جبهه‌های جنگ در جهان به آنها تعلق دارد، ۴۷ درصد آنها در کشورهای خود جابه‌جا و آواره شده و ۵۸ درصدشان پناهنده بوده‌اند. جنگ نه تنها می‌کشد و معلول می‌کند، بلکه زیرساخت‌های حیاتی زندگی اجتماعی را نابود کرده و روند فروپاشی را تسریع می‌کند.

جمعیت جوان در کشورهای عرب که درحال حاضر بالغ بر ۱۰۵ میلیون نفر است به سرعت در حال رشد است، اما  بی‌کاری، فقر و حاشیه‌نشینی سریع‌تر از این جمعیت رشد می‌کند. میزان بی‌کاری جوانان عرب ۳۰ درصد، یعنی بیش از دو برابر متوسط جهانی است. تقریباً نصف زنان جویای کار عرب در یافتن شغلی برای خود ناکام می‌مانند(متوسط جهانی ۱۶ درصد است).

با وجود چنین شرایطی، امر حکمرانی در این کشورها بطور قاطعی در حیطه نفوذ نخبگان موروثی باقی مانده است. گزارس سازمان ملل می‌گوید که «جوانان در چنگال یک حس تبعیض و کنار گذاشته‌شدن، اسیر شده‌اند»، تضعیف تعهد در حفظ نهادهای دولتی چنان است که «بسیاری از مسئولین جز حرافی کاری نمی‌کنند...»، احمد الهنداوی ۳۲ ساله اردنی عضو هیئت سازمان ملل برای جوانان می‌گوید: «ما با شرایط بسیار بدتری نسبت به قبل از بهار عربی پیشین روبرو هستیم.»

رژیم‌های عرب تمایل دارند تهدیدات امنیتی را با تشدید کنترل‌ها پاسخ گویند. دولتها، منابع مالی مربوط به امور توسعه را به سمت خرید سلاح هدایت می‌کنند. برای رسیدن به یک تحرک فیزیکی و اجتماعی، جوانان عرب، به‌طور سنتی برای کار ابتدا به خارج مسافرت می‌کنند. اما این دریچه اطمینان به سرعت در حال بسته‌شدن است. علیرغم تظاهر «اتحادیه عرب» به برادری، مسافرت بدون ویزا در درون ۲۲ کشور عضو آن غیرمعمول است. جایی که دولت‌ها در جدال‌اند، بسیاری در مناطق محدود شده در مرزهای کشور خود زندگی می‌کنند. اما موانع بوروکراتیک و فیزیکی مثل محدودیت‌های امنیتی می‌تواند بی‌نتیجه باشد.

جان چابان نویسنده گزارش سازمان ملل میگوید «زمانی که من یک جوان به حاشیه‌رانده شده و آواره را از سفر به خارج برای کار منع می‌کنم، بطور ضمنی او را به عنوان یک قربانی به دست یک ایدئولوژی افراطی می‌سپارم». بسیاری از افرد تحصیل کرده وقتی در چنین وضعیتی قرار می‌گیرند کشورشان را ترک می‌کنند.

آیا فرصتی برای تغییر نیست؟ آسان کردن مسافرت در داخل کشورهای منطقه شروع خوبی خواهد بود... اگر چه بخش عمده منطقه تا یک قرن پیش زیر حاکمیت امپراتوری عثمانی یک بازار واحد بود. گرفتن ویزا در این کشورها برای سفر تحصیلی به اروپا بسی آسان‌تر از تهیه ویزا برای سفر در درون کشورهای ناامن منطقه عربی است. اتحادیه گمرکی و بهبود امور مسافرتی می‌تواند تولید ناخالص منطقه را در ۷ سال آینده ال ۷۶۰ میلیارد دلار بالا ببرد. این تخمینی است که گزارش سازمان ملل به دست داده که میزان سالانه آن بیش از تولید ناخالص داخلی سالانه مراکش است.

جوانان عرب بیشتر به اعتراض تمایل دارند تا دادن رای و مشارکت در انتخابات. گزارش سازمان ملل می‌گوید که جنبش‌های اعتراضی عربی بطور ادواری، هر ۵ سال یکبار بروز می‌کنند. ناآرامی‌های شمال آفریقا در سال ۲۰۰۱ اوج گرفت. سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۱، هر بار بیشتر از نمونه پیشین خود پرتلاطم بودند. اکنون به نطر می‌رسد زمان یکی از این دوره‌ها فرا رسیده است. طبق این گزارش، جوانان عرب «ممکن است ترجیح دهند که راه‌های بیشتر مستقیم و خشن را در پیش بگیرند، به‌ویژه اگر آن‌ها قانع شوند که مکانیسم‌های موجود برای مشارکت و پاسخگویی بی‌فایده‌اند».

گزارش می‌گوید نسل جدید جوامع عرب «بزرگترین و تحصیل‌کرده‌ترین و به درجه بالایی، شهری‌شده‌ترین نسل در تاریخ اعراب منطقه» است، باید قدردان شبکه‌های اجتماعی مجازی بود که امکان هماهنگی بیشتر آنها را با دنیا فراهم ساخته است. البته به شرطی که حکمرانان عرب بدانند چه کاری باید با آنها بکنند.

برگردان: ترک اوغلی