جنگ اوکراین؛ جزیره مار و نبرد سلطه در دریای سیاه

سوفی ویلیامز خبرنگار  بی‌بی‌سی در لویو و پل کربی

درست از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، ‘جزیره مار’ جایگاهی حیاتی و تقریباً افسانه‌ای در جنگ پیدا کرد. این برون‌زد، صخره‌ای عادی در دریای سیاه توسط روسیه تصرف شد و به یک میدان نبرد با ارزش استراتژیک تبدیل شده است.

روسیه مدعی است که اوکراین در تلاش ناکامش برای بازپس‌گیری جزیره متحمل خسارات فاجعه‌باری از جمله از دست دادن نیروهای ویژه، هواپیماهای جنگی، هلیکوپترها و پهپادها شده است. اوکراین تأکید دارد که کارزار خود را به حمله به تاسیسات جزیره و قایق‌ها محدود کرده است.

اطلاعات وزارت دفاع بریتانیا می‌گوید نبرد تمام نشده است و روسیه بارها در تلاش بوده است تا پادگان بی‌دفاع خود را تقویت کند.

مساحت جزیره مار به اندازه کسری از یک کیلومتر مربع است و دیگر ماری در کار نیست که بشود حرفش را زد. اما تردیدی در اهمیت آن برای کنترل غرب دریای سیاه وجود ندارد.

اوله ژدانوف کارشناس ارتش اوکراین به بی‌بی‌سی گفت: “اگر نیروهای روسی موفق به اشغال جزیره مار شوند و سامانه‌های دفاع هوایی دوربرد خود را راه‌اندازی کنند، تسلط دریا، زمین و آسمان در شمال غربی دریای سیاه و در جنوب اوکراین را در دست خواهند گرفت.”

یک افسر روسی گفت به همین دلیل بود که رزمناو روسی مسکووا چند ساعت پس از شروع جنگ به آنجا رفت و به سربازان اوکراینی در جزیره گفت که خود را تسلیم کنند: “پیشنهاد می‌کنم سلاح‌هایتان را زمین بگذارید و تسلیم شوید تا از خونریزی و تلفات بیهوده جلوگیری شود. در غیر این صورت، بمباران خواهید شد.”

“ناو روسی، گم‌شو!”، مضمون اين پاسخ حماسی شد هر چند زبان‌اش بسیار سخیف‌تر از این بود. این جزیره به تصرف درآمد اما چند هفته بعد رزمناو مسکووا غرق شد.

بریتانیا می‌گوید از دست دادن مسکووا به این معنی است که کشتی‌های تدارکاتی در حال حرکت روسیه به این جزیره اکنون از حداقل حفاظت برخوردار هستند، هرچند اگر روسیه بتواند موقعیت خود را تثبیت کند، می‌تواند بر بخش بزرگی از دریای سیاه تسلط یابد.

تهدیدی برای اوکراین، همسایگان آن و ناتو

حضور تقویت شده روسیه می‌تواند هم از نظر راهبردی و هم از نظر اقتصادی برای اوکراین فاجعه‌آمیز باشد.

اوکراین مجبور شده است بندر خود در اودسا را ببندد و صادرات غلات حیاتی را به حالت تعلیق درآورد، اما آقای ژدانوف نگران است که این جزیره به عنوان خط مقدم دوم نیز مورد استفاده قرار گیرد.

“اگر روس‌ها موفق به نصب سامانه‌های پدافند هوایی دوربرد شوند، می‌توانند از اسکادران خود دفاع کنند که می‌تواند به خط ساحلی اوکراین برسد.”

همچنین به سربازان روسی این فرصت را می‌دهد که به ترانس‌نیستریا، قلمرو جداشده مولداوی و تحت کنترل روسیه که در مجاورت اوکراین و در فاصله‌ای نه چندان دور از اودسا قرار دارد، نفوذ کنند.

هرچند جزیره مار تنها ۴۵ کیلومتر با سواحل رومانی، که بخشی از ائتلاف غرب ناتو است، فاصله دارد.

جاناتان بنتام، تحلیلگر نیروی دریایی بریتانیا، معتقد است که سامانه موشکی اس-۴۰۰ روسیه می‌تواند “بازی‌گردان بزرگی” باشد. مورخ رومانیایی دورین دوبرینکو هشدار می‌دهد که اگر روسیه می‌توانست یک سامانه موشکی را در جزیره مار مستقر کند، نه تنها اودسا در معرض تهدید قرار می‌گرفت، بلکه جناح جنوبی ناتو نیز در معرض خطر قرار می‌گرفت.

“این برای دولت و مردم رومانی و همچنین برای کل ائتلاف بسیار مهم است. روسیه توانایی تخریب شهرها و قابلیت نظامی در شرق قلمرو ما را خواهد داشت.”

ناتو از آغاز جنگ، مرزهای رومانی را تقویت کرده است و نیروهای بلژیکی و فرانسوی را به آنجا فرستاده است.

اما خطرات اقتصادی بزرگی نیز برای رومانی وجود دارد. جزیره مار در نزدیکی دهانه رودخانه دانوب قرار دارد که مرز رومانی با اوکراین را مشخص می‌کند. بندر کنستانتای رومانی در دریای سیاه فاصله زیادی از جنوب ندارد و کشتی‌های باری را که دیگر قادر به حرکت به سمت اودسا نیستند، ميزبانی می‌کند.

الکساندر میخائیلوف، تحلیلگر نظامی-سیاسی روسیه، گفت که سربازان در جزیره مار می‌توانند در موقعیتی باشند که ترافیک شمال غربی دریای سیاه و دلتای دانوب - دروازه ورود به جنوب شرق اروپا - را در اختيار داشته باشند. او به رسانه‌های روسی گفت: “اگر پایگاه نظامی یا زیرساخت‌های نظامی وجود داشته باشد، می‌توان راه ورود و خروج به رودخانه را مسدود کرد.”

مرکز تاب‌آوری یورو-آتلانتیک رومانی (Euro-Atlantic Resilience Centre) معتقد است که روسیه ممکن است تصمیم به الحاق این جزیره و کنترل هر چه بیشتر مسیرهای کشتیرانی دریای سیاه به سمت تنگه بسفر در ترکیه بگیرد.

با انتشار تمبری پستی از شجاعت سربازان اوکراینی که در اواخر فوریه در جزیره مار به اسارت درآمدند تقدیر شد

از نظر تاریخی، جزیره مار قلمرو رومانیایی بود تا اینکه در سال ۱۹۴۸ به اتحاد جماهیر شوروی واگذار شد که از آن به عنوان پایگاه راداری استفاده می‌کرد. از آنجایی که رومانی تا سال ۱۹۸۹ تحت نفوذ شوروی قرار گرفت، بخارست این قرارداد را پذیرفت.

با سقوط کمونیسم، اوکراین کنترل این جزیره را به دست گرفت و در نهایت در سال ۲۰۰۹ دیوان بین‌المللی دادگستری محدوده‌های سرزمینی جزیره را تعیین کرد و تقریباً ۸۰ درصد از فلات قاره دریای سیاه در نزدیکی جزیره را به رومانی و بقیه را به اوکراین داد.

جزیره مار فقط استفاده راهبردی ندارد، زیرا این بخش از دریای سیاه سرشار از منابع هیدروکربنی است - بنابراین حکم دادگاه لاهه به این معنی است که هر دو کشور دارای ذخایر نفت و گاز هستند.

ممکن است به نظر برسد که این جزیره توده سنگ کوچکی با ارزش آشکار کمی است، اما سرنوشت آن عنصری اصلی در جنگ روسیه است.