علیدوستی: سکوت همکاران درسینما مارا شگفت‌زده کرد!

در پی طرح عمومی و گسترده ادعای “قلدری و رفتار بد با افراد پشت صحنه” سینمای ایران و از جمله “آزار جنسی” از سوی یک بازیگر مشهور سینما، شماری از ستارگان زن همراه با ده‌ها نفر از دست اندرکاران سینمای ایران با انتشار بیانیه‌ای تکان‌دهنده، از “خشونت، آزار و باج‌گیری جنسی علیه زنان سینما” پرده برداشتند. یکی از امضاکنندگان این بیانیه که در آن از “گستردگی قلدری، تهدید، توهین، تحقیر و تعرض به زنان” می‌گوید، ترانه علیدوستی، بازیگر شناخته شده سینمای ایران است.

به گزارش بی‌بی‌سی، ترانه علیدوستی در گفتگو با برنامه ۶۰ دقیقه بی‌بی‌سی فارسی درباره علت انتشار این بیانیه با اشاره به “راویانی که در ایران جرات کرده‌اند با اسم یا بی‌اسم، روایاتی را منتشر کنند” به جمال‌الدین موسوی گفت: “تعداد بی‌شمار این روایت‌ها و اینکه تکرار شونده هستند، وضعیت خیلی وحشتناکی را از نظر من بوجود آورده و به دنبال آن سکوت هولناک همکاران عزیز من در سینمای‌مان خیلی ما را شگفت‌زده کرده است.”

سمیه میرشمسی، دستیار کارگردان و برنامه‌ریز، سوم فروردین ماه امسال در رشته‌توییتی، فرهاد اصلانی، بازیگر شناخته‌شده سینمای ایران را به “قلدری و رفتار بد با افراد پشت صحنه” و از جمله به “آزار جنسی” متهم کرد. بی‌بی‌سی تلاش کرد تا با تماس با آقای اصلانی نظر او را در این باره جویا شود اما تا زمان انتشار این گزارش پاسخی دریافت نکرده است.

ترانه علیدوستی به بی‌بی‌سی گفت: “واقعا سوال‌ ما این است که چه اتفاقی باید برای زنانی که کنار شما کار می‌کنند، بیافتد که واکنش شما را هم بر بیانگیزد. برای همین دیدیم خودمان باید کاری بکنیم و نیاز به یک همت و حرکت جمعی هست.”

خانم علیدوستی در پاسخ به این سوال که چطور ممکن است در حالی که همه ابعاد سینما در ایران از سوی نهادهای رسمی کنترل می‌شود و ممیزی وجود دارد و حتی بیرون ماندن چند تار مو واکنش برمی‌انگیزاند، چنین اتفاقاتی می‌افتاده، گفت: “گاهی فکر می‌کنم حساسیت‌های زیادی که همه ما پیرامون مسایل اخلاقی داریم و در سینمای ما هم هست مربوط به آن چیزهایی می‌شود که در ظاهر هویداست و تا وقتی اتفاقی نباشد که به چشم بتوانیم ببینیم، نمی‌خواهیم دست‌های خودمان را به آن آلوده کنیم و دردسری برای خودمان ایجاد کنیم.”

”سکوتشان خیلی مرا ناامید و دلشکسته کرد”

ترانه علیدوستی در توضیح اینکه چه کسانی باید نسبت به این اتفاقات در سینما واکنش نشان می‌دادند گفت: “منظور من بیشتر نهادهای رسمی است، تشکل‌های صنفی است، منظور من همکارانم هستند که باید این مسایل را پیگیری می‌کردند. یا حتی در ابتدایی‌ترین شکلش افرادی را که نامشان به عنوان خشونت‌گر و آزارگر آورده شده بود را کمی پاسخگو می‌کردند. نه اینکه با بی‌اعتنایی مطلق به این روایت‌ها ... این انسان‌ها هنوز کارشان، زندگی‌شان، اعتبارشان، بروبیایشان، همه چی به جا باشد و هیچ‌کس اگر مرتکب چنین کاری شده، اصلا هزینه‌ای” ندهد.

او پیشنهاد می‌کند خانه سینمای ایران که “تا حدی وجاهت قانونی” دارد می‌تواند متولی برخورد با اینگونه رفتارها باشد، ولی تاکید می‌کند که این کار باید توسط افرادی صورت گیرد که “در این زمینه دانش داشته باشند، سریع دو نفر را با هم روبرو نکنند، سریع میانجی‌گری نکنند” بلکه باید به جای این رفتارهای به باور او “غلط و سمی”، “با تحقیق و قدم‌های شمرده” اقدام کنند.

او در پاسخ به این سوال که چرا خانه سینما تا به حال در برابر گستردگی چنین اتفاقاتی اقدام نکرده اضافه کرد: “همیشه ملاحظاتی هست. در کشوری زندگی می‌کنیم که کار و بار و منافع افراد سریع به خطر می‌افتد” ... “سکوتشان خیلی مرا ناامید و دلشکسته کرد.”

ترانه علیدوستی با اشاره به فضای “بیش از حد مردانه” سینمای ایران گفت “پول و روابط اجتماعی و روابط فرادست، فرودست”، بر این صنعت حاکم است و افراد برای ورود به این فضا یا ماندن در آن باید از سد بلندی عبور کنند.

او تایید کرد که بعد از انتشار بیانیه سینماگران زن عده‌ای تماس گرفته‌اند تا “بدون پرداختن به ریشه” موضوع دعاوی اخیر را “رفع و رجوع” کنند. خانم علیدوستی در مورد وضعیت قربانیان گفت: “هیج راهی نیست، این یک بن‌بست مطلق است که در آن هیچکس نمی‌خواهد این روایت‌ها بلند گفته شود و چهره سینمای ما مخدوش شود.”

به گفته ترانه علی‌دوستی “ما به عنوان دوستداران سینما”ی ایران و کسانی که “دلسوزش هستیم” باید اصلاحش کنیم، “ما، و نه کسی از خارج، ما و نه کسی از بیرون، ما و نه کسی از ارشاد یا دولت.” او بر این باور است که بیانیه بیش از ۳۰۰ زن دست‌اندکار سینمای ایران برای همه کسانی که مصلحت‌اندیشی باعث شد که طرف حق را نگیرند”، پیام ویژه‌ای داشت: “این وضعیت دیگر نمی‌تواند ادامه پیدا کند.”

او یکی از علل عدم رسیدگی به این‌گونه دعاوی را نبود قوانین حقوقی در این زمینه می‌داند و می‌گوید: “قوانینی نداریم که این موارد را پیشگیری کرده باشد. ما هتک حرمت و تجاوز جنسی داریم که قوانین‌اش مشخص است ولی این وسط طیفی از خشونت و آزار وجود دارد که حتی درصورتی که بشود آنها را ثابت کرد - که مقوله پیچیده‌ای است - در نظام حقوقی ما تعریف شده نیستند.”

ترانه علیدوستی ابراز امیدواری کرد که با طرح این موضوع “نیاز تغییرات حقوقی احساس شود.”

ترانه علیدوستی کیست

کمتر بازیگری این شانس را دارد که در سینما با نخستین کارش ره صد ساله را یک شبه طی کند و ترانه علیدوستی یکی از همین چهره‌ها در سینمای بعد از انقلاب ایران است. او در حالی که تازه ۱۸ سالگی را تمام کرده بود، با اولین نمایش فیلم “من ترانه ۱۵ سال دارم” ساخته رسول صدرعاملی در جشنواره فجر سال ۱۳۸۰ به عنوان اولین استعداد جدید بازیگری آن دهه معرفی شد و به سرعت به یکی از هنرپیشه‌های مهم نسل خود تبدیل شد.

بر خلاف اغلب بازیگران کم سن و سال که بلافاصله بعد از اولین جرقه پرکار می‌شوند و خودشان را تکرار می‌کنند، او برای بازی در دومین فیلم کارنامه‌اش دو سال صبر کرد تا در “شهر زیبا” دومین فیلم سینمایی اصغر فرهادی مقابل دوربین رفت. این نه تنها نقطه عطفی در کارنامه اصغر فرهادی و ترانه علیدوستی شد، بلکه آغازگر همکاری مداومی شد که تا نیمه دهه بعد هم ادامه یافت. با این فیلم هم اصغر فرهادی نشان داد فیلمسازی متفاوت است و هم ترانه علیدوستی ثابت کرد موفقیتش در فیلم اول جرقه‌ای زودگذر نبوده است. همکاری این دو در فیلم‌های “چهارشنبه سوری”، “درباره الی” و “فروشنده” هم ادامه پیدا کرد و خانم علیدوستی در سطح بین‌المللی شناخته شد.

همکاری آنها فقط به فیلم‌هایی که اصغر فرهادی کارگردانی کرده است، محدود نماند. یکی از مهم‌ترین آثار کارنامه ترانه علیدوستی “کنعان” بر اساس فیلمنامه مشترک اصغر فرهادی و مانی حقیقی ساخته شد. به علاوه، خانم علیدوستی همکاری با مانی حقیقی را در فیلم‌های “پذیرایی ساده” و “تفریق” هم ادامه داد. اما او فقط با بازی در فیلم‌های مهم دو دهه اخیر سینمای ایران مورد توجه نبوده است.

وقتی در سال ۹۶ دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت آمریکا با امضا کردن فرمانی اجرایی، ورود شهروندان چند کشور از جمله ایران به خاک آمریکا را ممنوع کرد، “فروشنده” نامزد دریافت جایزه اسکار شده بود. ترانه علیدوستی پیش از اصغر فرهادی اعلام کرد در اعتراض به دستور رئیس جمهور آمریکا حاضر نیست برای شرکت در مراسم اسکار درخواست ویزا بدهد. مجموعه اتفاق‌های بعد از این موضع‌گیری که با تصمیم مشابه از طرف آقای فرهادی همراه شد، در نهایت به اهدای اسکار بهترین فیلم خارجی به “فروشنده” ختم شد.

دو سال بعد، ترانه علیدوستی به دلیل توییت‌هایش خبرساز شد. در زمستان سال ۹۸ اعلام شد که دادسرای فرهنگ و رسانه او را احضار کرده و وکیلش کمی بعد دلیل این احضار را مجموعه موضعگیری‌های سیاسی و اجتماعی او درباره مواردی مانند “گشت ارشاد” اعلام کرد. این بازیگر بعد از برگزاری دادگاه به پنج ماه حبس محکوم شد که البته این حکم دو سال تعلیق شد و بعد هم به اجرا در نیامد. این در حالی است که او طی چند سال منتهی به این دادگاه در سه فصل از سریال پرطرفدار “شهرزاد” در قالب شخصیت اصلی زن حضور داشت.

او که بعد از “فروشنده” حدود چهار سال از بازیگری کناره گرفته بود، طی یک سال اخیر در سه فیلم جدید مقابل دوربین رفته است که هنوز هیچ کدام در ایران به نمایش درنیامده‌اند. یکی از این فیلم‌ها “اورکا” ساخته سحر مصیبی است که اسفند امسال در جشنواره سانتا باربارا در آمریکا روی پرده رفت و ترانه علیدوستی در آن نقش یک شناگر ایرانی را بازی می‌کند. او همزمان با نمایش “اورکا” در این رویداد سینمایی در مصاحبه‌ای از محدودیت‌های داخل ایران برای شناگران زن انتقاد کرد. پخش ویدیوی این مصاحبه بار دیگر خبرساز شد و فدراسیون شنای ایران به او پاسخ داد. به علاوه رسانه‌های نزدیک به جریان اصولگرا بار دیگر از او انتقاد کردند.

بازیگر ۳۸ ساله که طی دو دهه فعالیتش در سینمای ایران در فیلم‌های مهمی بازی کرده و بین هم‌نسلان خود به عنوان بازیگر کارنامه قابل اعتنایی دارد، حالا به عنوان یکی از امضا کنندگان بیانیه سینماگران زن ایرانی درباره “آزار و خشونت جنسی” مورد توجه قرار گرفته است. او یکی از بانیان نوشته شدن این بیانیه و جمع‌آوری امضا برای آن بوده و سرشناس‌ترین چهره‌ای است که به شکل علنی درباره اعمال خشونت و آزار به زنان در پشت صحنه سینما و دلایل انتشار این بیانیه و بازتاب‌های آن صحبت کرده است.

سمیه میرشمسی چه گفته است؟

سمیه میرشمسی دستیار کارگردان و برنامه‌ریز، در یک رشته‌ توییت مجموعه اتفاق‌های پشت صحنه یک فیلم را توضیح داده و ادعا کرده بود بعد از چند برخورد خشن، آقای اصلانی بازیگر معروف سینما که در آن فیلم بازی می‌کرده “دستش را گرفته و خواسته که خانم میرشمسی صورتش را ببوسد.”

سمیه میرشمسی همچنین گفته بود، در پروژه‌های کوچک‌تر که کارگردان صاحب‌نامی در آن حضور ندارد، این اتفاق‌ها شایع‌تر است: “در بسیاری از پروژه‌ها بازیگران پادشاهی می‌کنند و ما بچه‌های پشت صحنه به راحتی آزار می‌بینیم و حذف می‌شویم چون بازیگر «راکورد» دارد. وقتی یک بازیگر بزرگ با یک کارگردان کوچک کار می‌کند، همه می‌دانیم که پادشاه صحنه کیست.”

با وجود واکنش‌های گسترده فردی و جمعی جامعه هنرمندان، مسئولان و مقام‌ها در جمهوری اسلامی ایران تا کنون در این‌باره سکوت کرده‌اند.

این اولین بار نیست که چنین اتهامی علیه یکی از چهره‌های شناخته شده هنری در ایران مطرح می‌شود. در دو سال گذشته شماری از زنان ایرانی با جریان جهانی “من هم” یا “می‌ تو” در روایت آزار جنسی علیه افراد شناخته شده، همراه شده‌اند و ادعاهایی علیه چهره‌های مشهور هنری و سینمایی مطرح کرده‌اند اما این اولین بار است که چنین ادعایی با واکنش‌های گسترده اهالی سینما مواجه می‌شود.

بیانیه زنان دست‌اندرکار سینما و صداوسیما در ایران

در پی طرح عمومی اتهامات از سوی سمیه میرشمسی، صدها بازیگر و کارگردان زن شناخته شده از جمله هدیه تهرانی، نیکی کریمی، پوران درخشنده، ترانه علیدوستی، سحر دولتشاهی، نرگس آبیار، تهمینه میلانی، میترا حجار، ویشکا آسایش ، نگار جواهریان، مریم پالیزبان، هایده صفی‌یاری، شقایق دهقان، باران جعفری، فرشته حسینی، کتایون ریاحی و ملیکا شریفی‌نیا در بیانیه‌ای بی‌سابقه، با تایید وجود “خشونت سیستماتیک” علیه زنان در سینمای ایران، خواستار برخورد “قانونی جدی” با متخلفان شدند. آنها بدون نام بردن از کسی، گفتند که این “اولین بار است” که اعتراض زنان سینما به یک “فریاد جمعی” تبدیل شده است.

در بیانیه زنان سینماگر ایرانی که شمار بسیار زیادی در داخل ایران آن را امضا کرده و شماری از خارج از کشور هم به این جمع پیوسته‌اند، آمده است: “در روایت‌هایی که از تجربه‌های دردناک زنان در سینمای ایران منتشر شده، انواع آزارهایی که زیر چتر خشونت جنسی قرار می‌گیرند مطرح شده؛ از جمله هتک حرمت با الفاظ جنسی و جنسیت زده، سوءاستفاده از سکوت و تحمل افراد با گروگان گرفتن حق کار و دستمزد، اعمال خشونت جنسی به وسیله تهدید موقعیت کاری قربانی، تماس‌های بدنی ناخواسته، اصرار و اجبار به عمل جنسی و در نهایت خشونت جسمی و تجاوز.”

امضاکنندگان بیانیه همچنین آشکار می‌کنند که برای سال‌ها اصناف و اتحادیه‌ها، چنین جرایمی را “پشت درهای بسته و با میانجی‌گری بین قربانی و خشونت‌گر حل و فصل می‌کنند، البته با حداقل هزینه برای خشونت‌گر.”

در این بیانیه برای جلوگیری از “باج‌گیری جنسی و خشونت و قلدری” از خانه سینما خواسته شده کمیته‌ای مستقل با اکثریت مطلق زنان برای رسیدگی به شکایات علیه خشونت جنسی تشکیل شود و وکیل و مشاوره حقوقی در اختیار راویان آزار قرار بگیرد.