لجاجتِ حقوق‌بشری سعودی‌ها و آثارجنگ‌اوکراین

احمد زیدآبادی

جنگ روسیه علیه اوکراین به تدریج آثار مخرب خود را در بخش‌های دیگر جهان به نمایش می‌گذارد. اعدام دسته‌جمعی ۸۱ نفر در عربستان سعودی به اتهام آنچه  “انحراف ایدئولوژیک و شرکت در عملیات تروریستی” خوانده شده، بدون تردید یکی از عواقب جنگ اوکراین است.

کارنامۀ حقوق بشری دولت عربستان پیش از این، کم و بیش زیر ذره‌بین برخی نهادهای بین‌المللی و محافل غربی از جمله حامیان حزب دمکرات آمریکا بود و همین موضوع سعودی‌ها را تا حدودی نسبت به نحوۀ اعدام محکومان محتاط می‌کرد.

عربستان اما ظاهراً جنگ اوکراین را محمل مناسبی برای بی‌احتیاطی در این باره یافته و در اقدامی شوکه کننده، یکجا حکم مرگ ۸۱ محکوم را به اجرا گذاشته است.

سعودی‌ها می‌دانند که به دلیل تحریم اقتصادی روسیه، جهان به منابع انرژی بخصوص نفت خام بیش از هر زمان دیگری نیاز دارد و از همین رو، موقعیت را برای نوعی “لجاجتِ حقوق بشری” با دنیا مناسب یافته‌اند.

ولیعهد سعودی در مصاحبۀ اخیر خود روشن ساخته است که کشورش مدافع قرائتی از “اسلام ناب و اصیل” است که مدارا در مسائل اجتماعی را مجاز می‌شمرد اما در عین حال، سنت‌های قومی عربستان به این کشور اجازه نمی‌دهد که به مختصات دمکراسی غربی یا معیارهای حقوق بشری آن بخصوص در ارتباط با مخالفان سیاسی و تهدیدهای امنیتی تن در دهد.

از این رو، او ناشکیبایی خود را نسبت به برخورد دولت جو بایدن با رفتار سیاسی عربستان پنهان نکرده و پنداری به زبان بی‌زبانی خطاب به آمریکایی‌ها گفته است: “عربستان همین است که هست، این که آمریکا با آن کنار آید یا نیاید، به خودش مربوط است، ما قصدی برای تغییر رفتار سیاسی و امنیتی خود نداریم!”

اعدام دسته‌جمعی ۸۱ محکوم در واقع، به نمایش گذاشتن همین مبارزه‌جویی است؛ یعنی اینکه عربستان از این پس گوشش به انتقادهای محافل غربی از کارنامۀ حقوق بشری این کشور بدهکار نیست و کار خود را خواهد کرد.

این میزان از مبارزه‌جویی بدون تردید، محصول گرفتار شدن جهان در پیامدهای جنگ ویرانگر اوکراین است، جنگی که از یک سو نگاه افکار عمومی جهان را بر خود متمرکز کرده و از سوی دیگر، نیاز به تولید نفت را چنان افزایش داده است که متحدان غربی در برخورد با تولید‌کنندگان این مادۀ خام دست به عصا شده‌اند.

حتی تصورِ یک گام فراتر از این هم پربیراه نیست. برای کشوری مانند عربستان سعودی، سیاست‌های داخلی و بین‌المللی روسیه بسیار جذاب‌تر و مقبول‌تر از اروپا و آمریکاست. روسیۀ پوتینی خط-مشی سیاسی و اجتماعی کاملاً محافظه‌کارانه‌ای دارد و از این جهت، مخالفت آن با برخی از “ارزش‌های غربی” مانند دمکراسی یا آزادی‌های سیاسی و اجتماعی بخصوص در برخورد با دگرباشان جنسی، کم و بیش مشابه علایق سعودی‌هاست.

افزون بر این، روسیه در تعهدات بین‌المللی خود هم از اغلب قید و بندهای نظام‌های لیبرال دمکراسی غربی آزاد است و رهبر اقتدارگرای آن می‌تواند در بارۀ تعیین سطح روابط با یک کشور از جمله حمایت امنیتی یا فروش جنگ افزار، بدون هر گونه ملاحظه‌ای یک‌تنه تصمیم بگیرد و عمل کند، حال آنکه رهبران اروپا و آمریکا برای هر گونه تصمیم‌گیری در این موارد نه فقط باید به شرط و شروط انواع و اقسام نهادهای قانونی توجه کنند، بلکه در برابر نگرانی‌ها و اعتراض‌های سازمان‌های غیردولتی و افکار عمومی هم پاسخگو باشند؛ روندی که معمولاً کُند و طاقت‌فرساست و شریکِ محافظه‌کارِ آنان را خسته و مأیوس و جان به لب می‌کند.

در واقع پیام تلویحی سعودی‌ها و حتی اماراتی‌ها به آمریکا و اروپا این است که اگر آنها بخواهند به سخت‌گیری‌های حقوق بشری خود ادامه دهند، چه بسا روسیه شریک بسیار راحت‌تر و مقبول‌تری برای آنها باشد.

از این رو، به هر میزان که جنگ اوکراین تداوم و تعمیق یابد، از این دست رفتارها از سوی دیگر کشورهای محافظه‌کار جهان نیز قابل انتظار خواهد بود. در حقیقت، ادامۀ جنگ اوکراین، راه را بر نقض حقوق بشر در سطح جهان هموار خواهد کرد و از این جهت، اروپا و آمریکا را به دردسر بزرگی خواهد انداخت؛ بدین صورت که اگر آنها در مقابل کشورهای ناقض حقوق بشر به شدت موضع بگیرند، آنها را به سمت روسیه سوق خواهند داد و اگر موضع نگیرند؛ علاوه بر وخامت وضعیت حقوق بشر در سطح جهان، “نظام ارزشی” مورد ادعایشان به مخاطره خواهد افتاد.

راه بستن این مسیر خطرناک، پایان سریع جنگ اوکراین است، اما شاید پوتین آگاهانه در صدد گشودن همین مسیر باشد.

کانال تلگرام نویسنده