اسرائیل در وین! / صابر گل‌عنبری

در بحبوحه مذاکرات وین و حساس‌ترین پلان آن، اسرائیل برای نخستین بار فرستاده ویژه‌ای به وین می‌فرستد و با مذاکره کنندگان دیدار و گفتگو می‌کند. این سفر در موقعیتی انجام می‌شود که مذاکرات وارد لحظات نفس‌گیر خود بین موفقیت و شکست شده است. هدف هم کاملا مشخص است و نیازی به واکاوی ندارد. اسرائیل جدی‌ترین مخالف احیای برجام است و بعد از لابی‌گری در پایتخت‌های دیگر طرف‌های مذاکره به ویژه آمریکا طی ماه‌های اخیر، حالا فرستاده خود را به وین فرستاده تا به گفته منابع اسرائیلی مانع دادن امتیازات بیشتر به تهران و رسیدن به توافق شود.

فرستاده و هیات اسرائیلی با دبیر کل آژانش بین‌المللی انرژی اتمی، میخائیل اولیانوف نماینده روسی در مذاکرات و افراد دیگری دیدار کرده است. اولیانوف پیش‌تر از همه در توییتی از دیدار خود با هیات اسرائیلی خبر داد. این سفر و دیدارها که همزمان با فروکش کردن احتمال وقوع جنگ روسیه علیه اوکراین انجام می‌شود، به نوعی بی‌ارتباط با این بحران هم نیست.

از بین سطور برخی گزارش‌های امنیتی رسانه‌های اسرائیلی پیدا بود که تل‌آویو در پشت پرده در حال میانجیگری میان مسکو و پایتخت‌های غربی برای کاهش تنش است. البته قبل از این که بحران به این شکل بالا بگیرد، نفتالی بنت پیشنهاد میزبانی نشست سران روسیه و اوکراین را مطرح کرده بود.

اسرائیل که روابط راهبردی با دو طرف بحران یعنی آمریکا و اروپا و روسیه دارد، تمایلی به وقوع تنشی بزرگ میان آن‌ها ندارد. وقوع یک جنگ در این منطقه و “تنش تاریخی” دیگری میان غرب و روسیه علی رغم پاره‌ای منافع اقتصادی مثل صادرات گاز به اروپا، اما تل آویو را در موقعیت بسیار دشواری قرار می‌دهد و دود این تنش می‌تواند آن را در منطقه پرآشوب خاورمیانه و در سایه حضور فزاینده روسیه به ویژه در سوریه اذیت کند.

این مساله از آن جهت حائز اهمیت است که اخیرا مسکو با به پرواز درآوردن جنگنده‌های خود در مرز اسرائیل و جولان اشغالی به نوعی تلاش کرد که این رژیم را برای تکاپو انداختن بیشتر لابی‌های خود در آمریکا و اروپا تحت فشار قرار دهد که ظاهرا در نتیجه همین میانجیگری‌ها و مذاکرات فشرده روسیه و طرف‌های آمریکایی و اروپایی بحران “تا حدودی” در حال فروکش کردن است.

گر چه برخی ناظران معتقدند اساسا ارتباطی میان مذاکرات وین و بحران اوکراین وجود ندارد که نگارنده معتقد است چه جنگ شود چه نه، این بحران به زیان مذاکرات است و به نوعی آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ از یک طرف، وقوع جنگ به عوامل و موانع رسیدن به توافق اضافه می‌شود و از سوی دیگر نیز عدم وقوع جنگ و توافق در این منطقه نیز به نوعی وجه المصالحه شدن را تقویت می‌کند.

حال فارغ از این‌ها به سفر نماینده ویژه اسرائیل به وین که بر گردیم، نمی‌توان به سادگی از کنار دیدار اولیانوف با هیات اسرائیلی گذشت. از این منظر که روابط اسرائیل با روسیه و دیگر طرف‌های مذاکرات “راهبردی” و بعضا “ائتلافی” است، این دیدارها طبیعی به نظر می‌سد، اما با توجه به موضع آشکار تل‌آویو علیه برجام و احیای آن، خرابکاری‌های متعدد در تاسیسات هسته‌ای و ترور دانشمندان ایران صرف ملاقات با هیات اسرائیلی در محل و بحبوبه مذاکرات یک نوع “دهن کجی” و بی‌توجهی عمیق به حساسیت‌های تهران است.

اما بعد از این که ایران به این دیدارها اعتراض کرده، اولیانوف با گفتن این که گفتگوی‌اش با هیات اسرائیلی درباره مذاکرات وین نبوده، تلاش کرده است که صورت مساله را عوض کند؛ در حالی که به گفته رسانه‌های اسرائیلی و غربی، این مذاکرات در متن دیدارهای این هیات در وین قرار دارد و حتی اگر هم این رسانه‌ها نگفته بودند، پر واضح است که هدف چیست.

البته نماینده روسیه پس از دیدار با توییتی گفته که در این دیدار درباره مسائل مربوط به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفتگو کرده است. در حالی که اسرائیل نه عضو آژانس است نه به NPT پیوسته. نکند اولیانوف در بحبوبه مذاکرات هسته‌ای با ایران می‌خواهد اسرائیل را به پذیرش این معاهده و عضویت در آژآنس و نابودی بیش از ۲۰۰ کلاهک اتمی خود وادار کند؟!

واقعیت این است که روسیه به عنوان عضو برجام و مذاکرات وین متمایل به رسیدن به توافق است (البته در صورت عدم وقوع جنگ در اوکراین) و علت آن هم به نگرانی از پیامدهای شکست مذاکرات و تشدید بحران در خاورمیانه و تاثیر منفی آن در سیاست‌های خاورمیانه‌ای مسکو بازمی‌گردد، اما ناگفته پیداست که قبلا نمی‌خواست برجام کاملا اجرا شود و حالا نیز نمی‌خواهد کاملا هم احیا شود. این رویکرد مسکو دو علت دارد: نخست این که روسیه در حوزه‌های مهم اقتصادی نفت و گاز رقیب ایران است و حذف ایران از بازار انرژی جهان به نفع روسیه و جایگزینی آن بوده است. علت دوم این که مسکو به بقای مدیریت شده سطحی و رگه‌ای از تنش میان ایران و غرب و همچنین متحدان منطقه‌ای آن به عنوان یک مطلوب می‌نگرد.