امارت و دموکراسی در قطر / صابر گل‌عنبری

در گذشته‌ای نه چندان دور عمق راهبردی کشورها و سرزمین‌ها تنها با سنجه مساحت و قدرت نظامی تعریف می‌شد که در دنیای پسا مدرن این دو فاکتور با وجود اهمیت‌شان در صورتی کارایی مطلوب دارند که مقرون به دیگر مولفه‌های نوین قدرت همچون اقتصاد و رسانه باشند. اما کم نیستند کشورهای نابرخوردار از مساحت کافی و قدرت نظامی که صرفا به علت اقتصاد و ثروت و دیگر مولفه‌ها بهرمند از عمقی راهبردی گشته‌اند که جدا از بازدارندگی مدرن در مقابل تهدیدها و چالش‌ها، موقعیتی مهم، نه منطقه‌ای بلکه جهانی یافته‌اند.

قطر از این دست کشورهاست که مساحتش ۱۱ هزار کیلومتر مربع است اما امروزه به لطف ثروت هنگفت و مدیریت بهینه آن، هژمونی رسانه‌ای خود به ویژه الجزیره آوازه جهانی پیدا کرده است. با کانون‌های قدرت بین‌الملل ارتباط دارد. رسانه‌هایش جریان‌سازند و به افکار عمومی جهان عرب و بعضا جهان اسلام خط می‌دهند و همین نفوذ نرم و تاثیرگذاری را برای این کشور کوچک به ارمغان آورده است. در کنار آن نیز، امروز در سايه دیپلماسی فعال  به کانون ثقل دیپلماسی و میانجیگری در سطح بین‌الملل میان قدرت‌های جهانی و بازیگران فراملی و فروملی تبدیل شده است.

همین عمق راهبردی که قطر به پشتوانه مولفه‌های پیشگفته برای خود خلق کرده است، نقش بازدارنده مهمی در مواجهه با بحران محاصره چهار سال گذشته از طرف چهار کشور عربی، عربستان، امارات، مصر و بحرین داشت و بدون دادن امتیازی این بحران در فوریه گذشته پایان یافت.

قطر در چند دهه اخیر اهتمام ویژه‌ای به جذب نخبگان از دیگر کشورها در عرصه‌های مختلف داشته است و همواره در جهت بهبود جایگاه خود در شاخص‌های جهانی کوشیده است؛ از جمله این که در شاخص صلح جهانی برای سیزدهمین بار حائز مقام نخست در خاورمیانه و شمال آفریقا و جایگاه ۲۹ امین در جهان است و القاب زیر را نیز یدک می‌کشد: امن‌ترین کشور عربی، کم‌ترین میزان ارتکاب جرم، مقام اول جهانی در شاخص سهولت ثبت مالکیت، مقام اول در خلیج فارس در شاخص مقابله با آسیب‌های اجتماعی، مقام اول در جهان عرب در شاخص عملکرد زیست محیطی و مقام ۳۲ امین در جهان و ثروتمندترین کشور جهان بر اساس شاخص سهم هر فرد از تولید ناخالص داخلی (۱۴۶ هزار دلار به گزارش سایت بیزنس اینسایدر). همچنین نخستین کشور میزبان جام جهانی فوتبال در خاورمیانه و شمال آفریقاست که در سال ۲۰۲۲ برگزار خواهد شد.‌ همین مهم‌ترین رخداد جهانی ورزش و تدارکات ویژه قطر برای میزبانی آن بر آوازه‌اش در جهان خواهد افزود.

امیرنشین قطر که موقعیت پیش‌گفته را در سایه ثبات سیاسی و مدیریت آینده‌نگرانه شیخ حمد و ادامه دهنده راه او شیخ تمیم کسب کرده است، امروز در حالی نخستین انتخابات مجلس شورای خود را تجربه می‌کند که امیدها در جهان عرب به برقراری قسمی از دموکراسی و مشارکت مردم در قدرت پس از شکست انقلاب‌های بهار عربی و بازتولید خشن‌تر دولت‌های پنهان به یاس بدل شده است و تونس که امسال بنا به گزارش موسسه «V-DEM» سوئد، متخصص در ارزیابی دموکراسی در جهان در جهان عرب صدرنشین بود، به احتمال زیاد پس از تعطیلی نهادهای دموکراتیک به وسیله قیس سعید رئیس جمهور این کشور و در صورت تداوم این وضعیت کودتاگونه، این جایگاه را از دست خواهد داد. پس از تونس، کویت در مقام دوم از لحاظ شاخص دموکراسی در جهان عرب قرار گرفت که از چند دهه قبل دموکراسی نیم بند پارلمانی را در چارچوب الزامات نظام امیری تجربه می‌کند. حال که قطر نیز مجلس شورای خود را از وضعیت انتصابی به انتخابی ـ انتصابی ارتقا بخشیده است، در حال تمرین نوعی دموکراسی به سبک خود است که برآیند آن می‌تواند تقویت انسجام داخلی در جهت تقویت عمق استراتژیک قطر و موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی آن باشد.

در این انتخابات ۲۵۲ نفر از جمله ۲۷ زن برای تصاحب دو سوم ۴۵ کرسی مجلس رقابت می‌کنند و امیر قطر صاحبان ۱۵ کرسی دیگر را بر اساس قانون اساسی انتخاب می‌کند. اختیارات مجلش شورای قطر معطوف به امر قانونگذاری، تصویب بودجه عمومی کشور و نظارت بر عملکرد قوه مجریه است.