واقعیت آرای باطله / عباس عبدی

روزنامه اعتماد، اول تیر ۱۴۰۰

درباره آرای باطله این دوره از انتخابات زیاد سخن گفته شده است، هرکس درباره آن تحلیلی و توصیفی دارد. در این یادداشت می‌کوشم که واقعیت ماجرا و اینکه این آرا از کجا پیدا شده را به دقت توضیح دهم؛ البته تحلیل آن بماند برای خوانندگان.

مطابق ماده ۲۵ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری:

- در موارد ذیل با تأیید هیأت نظارت یا نماینده وی برگهای رأی باطل ولی جزء آراء مأخوذه محسوب و مراتب در صورت جلسه قید و آراء‌ مذکور ضمیمه صورت جلسه خواهد شد:

۱ - آراء غیرقابل خواندن.
۲ - آرایی که از طریق خرید و فروش به دست آمده باشد.
۳ - آرایی که دارای نام رأی‌دهنده، یا امضاء یا اثر انگشت وی باشد.
۴ - آرایی که کلاً حاوی اسامی غیر از نامزدهای تأییدشده باشد.
۵ - آرایی که سفید به صندوق ریخته شده باشد.

پس همه این موارد در ذیل آرا مأخوذه شناخته می‌شوند. ولی این ربطی به برگه‌های رأی یا تعرفه‌های داده شده به مردم ندارد. این آرا می‌تواند از تعداد تعرفه‌های داده شده به مردم کمتر باشد ولی نمی‌تواند بیش‌تر باشد.

فرض کنید که در یک حوزه رأی‌گیری ۱۰۰ تعرفه به مراجعه‌کنندگان قانونی داده شده است. ولی ۹۵ برگه رأی در صندوق هست. این پذیرفتنی است زیرا ۵ نفر به هر دلیلی نخواسته‌اند برگه‌های رأی را داخل صندوق بیاندازند. ولی اگر ۱۰۵ برگ رأی در صندوق باشد، این ۵ رأی به‌کلی از شمول آرای ماخوذه خارج است.

آرای ریخته‌شده در صندوق‌ها، مأخوذه حساب می‌شوند (اگر متقلبانه نباشد که در قانون آمده است) و طبق ماده۱۳ همین قانون رییس‌جمهور باید اکثریت مطلق این آرا را به دست آورد. در انتخابات‌ گذشته به طور میانگین این آرای باطله حدود دو درصد و در یکی دو مورد به ۳ و ۴ درصد هم رسید. این رقم غیرطبیعی نیست، زیرا اشتباه در نوشتن یا تعمد در مخدوش نوشتن برای دو درصد رأی‌دهندگان طبیعی است. آنان کسانی هستند که می‌خواهند مهر رأی دادن در شناسنامه آنان بخورد؛ ولی دوست ندارند رأی دهند یا حتی به علل دیگری رای خود را مخدوش می‌نویسند.

پس چرا در این دوره چنین زیاد شد و در برخی استان‌ها بسیار بالاتر رفت؟ علت را در سیاست رسمی برای افزایش آرا باید جستجو کرد. تمامی نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که تعداد شرکت‌کنندگان به ۴۰درصد نخواهد رسید. بنابراین، باید چاره‌ای اندیشیده می‌شد. در آخرین نظرسنجی ایسپا هنگامی که از مردم پرسیده شده است که رأی می‌دهید یا خیر، حدود ۹درصدشان گفته‌اند که در انتخابات شوراها شرکت می‌کنند، ولی در انتخابات ریاست‌جمهوری خیر.

این درصد در انتخابات گذشته ریاست‌جمهوری بسیار اندک بود؛ زیرا انتخابات ریاست‌جمهوری بسیار پرشور بود و مردمی که پای صندوق رای می‌آمدند، معمولا به شرکت در آن علاقه داشتند. لذا مسأله‌ای پیش نمی‌آمد. این‌بار هم مسأله‌ای پیش نمی‌آمد، ولی یک اتفاق آن را تبدیل به مسأله کرد.

هنگام مراجعه به حوزه اخذ رأی باید از مردم پرسیده می‌شد که در کدام انتخابات می‌خواهند شرکت کنید؟ و فقط برگه همان انتخابات را بدهند. کاری که در گذشته انجام می‌شد. ولی این‌بار به‌نحوی خارج از این پرسش هر دو برگه رای (و در برخی جاها تعداد بیش‌تر، مثل تهران ۴مورد) را به مردم داده‌اند.

طبیعی است که حدود ۹درصد کل مردم نمی‌خواسته‌اند در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کنند، ولی برگه رأی را گرفته‌اند. این ۹درصد از کل مردم در انتخاباتی که حدود ۵۰درصد مردم شرکت کنند، مشارکت را به ۴۱ درصد می‌رسانند.

این گروه سه رفتار را در پیش گرفته‌اند. برخی رأی درست داده‌اند و نام یکی از ۴نفر را نوشته‌اند، برخی برگه رأی را سفید یا با نام بی‌ربط به نامزدها یا جملاتی دیگر نوشته و به صندوق انداخته‌اند و برخی نیز آن را در جیب خود گذاشته یا پاره کرده‌اند. تعداد این افراد باید حدود ۱۸درصد کل رأی‌دهندگان باشد (۹درصد کل مردم که در نیمی از مردم که رای‌دهنده هستند می‌شود ۱۸درصد) این ۱۸ درصد در عمل سه گروه شده‌اند. حدود یک درصدشان برگه‌های رأی را در صندوق نیانداخته‌اند، ۱۳درصدشان رأی باطل و مخدوش داخل صندوق انداخته‌اند و ۴درصدشان رأی درست داده‌اند.

جالب است در انتخابات شوراهای برخی شهرها آرای باطله بیش از آرای نفر اول است. علت نیز روشن است. همین اصرار به دادن برگه رای به کسانی است که با هدف مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری آمده بودند ولی به اجبار برگه شوراها را هم دریافت کردند و چون نامزدهای آن انتخابات بسیار متعدد بودند، در نتیجه رای نفر اول کمتر از آرای باطله شده است.

مشکل آمار وزارت کشور از همین‌جا شروع می‌شود. زیرا تعداد شرکت‌کنندگان را به صورت برخط از سامانه اینترنی توزیع تعرفه‌های انتخاباتی اعلام می‌کردند. آن ۲۸٫۹ میلیون نفر همان تعرفه‌های توزیع شده است ولی به لحاظ قانونی فقط می‌توانند آرای داخل صندوق‌ها را اعلام کند که ۴۴۰هزار کمتر از رقم مزبور است و این رقم حدود ۰٫۸ درصد مشارکت را کم می‌کند.

این نحوه اعلام رأی نادرست است. وزارت کشور باید آرای مأخوذه از صندوق و نه تعداد تعرفه‌های توزیع‌شده را منتشر کند. ولی برای افزایش حتی اندک در میزان مشارکت، دو هزینه سنگین را پذیرفتند. اول عدم تطابق در جمع آرا، دوم تعداد بسیار بالای آرای باطله، که هر دو مورد هزینه سنگینی بود.

البته، یک نفع دیگر هم داشت. کم کردن نسبت آرای آقای رییسی به حدود ۶۲ درصد، تا گفته شود که انتخابات رقابتی بوده است. با این ملاحظات اگر قرار بود مثل گذشته عمل می‌شد، به طور طبیعی مشارکت در همان حد پیش‌بینی شده ۴۲-۴۱درصد بود و آرای باطله نیز همان حدود ۲ تا ۴درصد بود و هیچ مشکلی هم در ارایه آمار پیش نمی‌آمد. واقعیت آرای باطله همین است.