ایرناپلاس– بسیاری از اصناف و کسب ‌وکارهای مختلف در دوره کرونا مورد آسیب قرار گرفتند. در این میان، مطبوعات کاغذی که تا پیش از این نیز وضعیت بحرانی داشت، از چند جهت مورد فشار و محدودیت قرار گرفت. جواد روح، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی در خصوص ابعاد تأثیر کرونا بر مطبوعات و آینده مطبوعات کاغذی معتقد است کرونا یک اتفاق مقطعی است و بحران روزنامه‌نگاری مکتوب فراتر از عمق تأثیر کروناست.

مطبوعات و محدودیت‌های کرونایی

جواد روح در خصوص ابعاد قابل بررسی بحران مطبوعات در دوره شیوع کرونا گفت: به نظر من بحث نشریات کاغذی در دوره کرونا از دو بعد قابل بررسی است: یکی از نظر تأثیری که بر روند فروش و توزیع اینها بر جای گذاشت. با توجه به هراسی که کرونا در جامعه شکل داد و وحشتی که برای خروج از خانه جهت خرید اقلامی مثل روزنامه‌ها که فاقد پوشش‌های مشخص بودند، به وجود آمده بود، این مقوله تأثیر جدی بر فروش مطبوعات گذاشت.

وی افزود: از طرفی، با توجه به الزامات و پروتکل‌های بهداشتی و همچنین مشکلات توزیع در خیلی شهرها که عملاً ورود و عبور و مرور در آنها ممکن نبود و حمل و نقل در آنها دچار مشکل بود، در مجموع سبب شد نهایتاً از اواخر اسفندماه از بعد فروش و توزیع، نشریات کاغذی دچار بحران شدیدی شوند.

بحران سوژه در دوره کرونا

این فعال مطبوعاتی در خصوص وضعیت محتوایی مطبوعات در این دوره گفت:  بعد دیگر، زاویه مواجهه با یک مسئله نوپدید و ناشناخته در سطح ملی و جهانی بود. ما می‌دانیم که مطبوعات در شرایطی که شبکه‌های اجتماعی بار اصلی خبررسانی لحظه‌ای را انجام می‌دهند، حداکثر کاری که می‌توانند انجام دهند، تحلیل و بحث در مورد موضوعات است. در خصوص کرونا مطبوعات با شرایطی مواجه بودند که یک ابهام و ناشناختگی بزرگ وجود داشت که نه‌فقط ژورنالیست‌ها، بلکه دانشمندان هم نسبت به آن شناختی نداشتند.

وی گفت: نکته جالب‌تر این بود که همین پدیده ناشناس، روی همه موضوعات دیگر سایه انداخته بود و همه حوزه‌های کار رسانه‌ای را تعطیل کرده بود. اقتصاد، ورزش، سیاست و بسیاری دیگر از حوزه‌ها تا حد زیادی دچار تعلیق و تعطیلی شده بود. در نتیجه، موضوع روز که بحث اصلی رسانه بود، همین کرونا بود و کم‌کم رسانه‌ها به سراغ موضوعات آرشیوی رفتند، خصوصاً در حوزه ورزش. در حوزه‌های دیگر هم کم و بیش همین بود و حتی علاوه بر نشریات کاغذی، در رسانه‌های مجازی نیز شاهد بودیم موضوع دیگری برای پرداختن نداشتند. بنابراین در دوره کرونا رسانه‌ها با بحران سوژه مواجه شدند. هرچند هم‌زمانی شیوع کرونا با عید نوروز که رسانه را در ایران به حاشیه می‌برد، و پس از آن ماه مبارک رمضان این وضعیت بی سوژگی را تشدید کرد.

تأثیر مقطعی کرونا

وی در خصوص عمق تأثیر این وضعیت گفت: البته می‌توان گفت هر دو این موضوعات مقطعی است. الان که نسبتاً شرایط عادی در اکثر استان‌های کشور برقرار است، مردم به‌تدریج به کیوسک‌های مطبوعاتی هم مراجعه می‌کنند. یا اینکه به هر حال موضوعات غیرکرونایی هم در سطح عمومی درمی‌گیرد و کم‌کم سوژه‌های غیر کرونایی در رسانه‌ها پررنگ می‌شود؛ هر چند همچنان زیر سایه سنگین کرونا هستند. حتی اگر موج دوم و سوم کرونا هم به‌سرعت شکل بگیرد، به نظر من این مسئله مقطعی است.

روح افزود: به نظر من دلیل مقطعی بودن این وضعیت این است که درست است سبک زندگی همه مردم متأثر از کرونا خواهد بود، اما تا حد زیادی عادی شدن زندگی در هر کشوری سبب وفق یافتن با شرایط می‌شود. در واقع خود کرونا هم متأثر از واقعیت‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی جوامع خواهد بود. بنابراین کرونا یک سری محدودیت‌های اجتماعی و ارتباطی را طبعاً تحمیل می‌کند، اما خود این تحمیل محدودیت‌ها، متأثر از محدودیت‌های اجتماعی و اقتصادی است که فرد و خانواده و ساختار با آن درگیر است. چون نمی‌شود اقتصاد کشور را که پیش از شیوع کرونا نیز دچار بحران بود، بیش از این متوقف کرد.

وی ادامه داد: طبیعتاً تا مدت کوتاهی دولت می‌توانست چرخ اقتصاد را متوقف کند، که حداکثر آن پایان تعطیلات نوروز بود، من شخصاً فکر می‌کنم دولت در زمینه به‌ راه انداختن فعالیت‌های اقتصادی، خوب عمل کرد، چون اساساً راه دیگری وجود نداشت. چراکه در خانه ماندن یک استراتژی کامل و همه‌جانبه نبود. بنابراین وضعیت کرونایی حتی اگر به لحاظ بهداشتی و پزشکی ادامه پیدا کند، از لحاظ اقتصادی نمی‌تواند ادامه پیدا کند. به همین دلیل، آن تبعاتی که بر رسانه‌ها و مطبوعات داشت هم به‌تدریج کاهش یافته است.

مطبوعات، مغلوب تلگرام

این روزنامه‌نگار در خصوص وضعیت حیات مطبوعات در دوره پسا کرونا گفت:  در این روند عادی شدن مناسبات اجتماعی و اقتصادی، نشریات و مطبوعات جزو مطالبات آخر افراد خواهند بود. البته به‌طور کلی مدت زیادی است که نشریات و مطبوعات از سبد خرید بخش قریب به اتفاق جامعه ایران خارج شده است. آن هم به دلیل تحولات رسانه‌ای است که به وجود آمده و همه نسبت به آن آگاهند.

وی گفت: زمانی گفته می‌شد حال که شبکه‌های اجتماعی آمده‌اند، روزنامه‌ها به سمت تحلیل بروند و بخش خبررسانی را به این شبکه‌ها بسپارند. در حالی‌که این مقولات جدایی‌پذیر نیست. اساساً خیلی از مقالاتی که در مطبوعات منتشر می‌شود، تا وقتی که در تلگرام یا توییتر انعکاس پیدا نکند، مخاطبان و حتی نخبگان از آن اطلاعی پیدا نمی‌کنند. این بحرانی است که ربطی به کرونا ندارد و به‌نوعی حاکی از مرگ روزنامه‌نگاری، حداقل در سطح مکتوب است. تلگرام حتی محل رجوع نخبگان هم شده است.

وی افزود: البته به نظر من به‌دلیل اینکه فضای مجازی که بار اصلی رسانه‌ای کشور را بر عهده دارد و فاقد کپی‌رایت و مسیر درآمدزایی مشخص است، رسانه‌های جدی و معتبر که در این فضا تعداد اعضایشان به زحمت به ۱۰۰ هزار نفر می‌رسد، آن چنان درآمدزایی از طریق نشر آگهی و انتشار اخبار روابط عمومی‌ها نمی‌توانند داشته باشند.

جواد روح در پایان گفت: لذا کرونا یک اتفاق مقطعی است و بحران روزنامه‌نگاری مکتوب فراتر از عمق تأثیر کروناست. به‌طور مثال، مردم امروز به مترو بازگشته‌اند ولی به کیوسک‌های مطبوعاتی بازنگشته‌اند. چون پیش از کرونا هم به سراغ مطبوعات نمی‌رفتند. از طرفی مطبوعات دیجیتال هم از بعد اقتصادی نتوانست جایگزین مناسبی برای مطبوعات کاغذی باشد.