جمعی از کشورهای اروپای با انتشار بیانیه‌ای مشترک، با انتقاد از ایران در کاهش تعهدات هسته‌ایش بر ضرورت حفظ برجام تأکید کرده‌اند.

بلژیک، استونی، فرانسه، آلمان، لهستان و بریتانیا در بند آغازین این بیانیه نوشته‌اند «[ما] معتقدیم اکنون بیش از هر زمان دیگر مهم است که برجام را حفظ و قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد را به طور کامل اجرا کنیم.»

کشورهای اروپایی با این حال مقطع زمانی فعلی را «چالش‌‌انگیز» و برداشتن گام‌های جدید از سوی ایران در مسیر نقض تعهدات برجامی را «بسیار نگران‌کننده» توصیف کرده‌اند.

در این بیانیه آمده است: «با وجود این، ما وارد برهه‌ای چالش‌انگیز در این خصوص شده‌ایم. جدیدترین گام‌‌هایی برداشته‌شده توسط ایران نگران‌کننده و حاوی تلویحات جدی در زمینه منع اشاعه هستند.»

در ادامه این بیانیه، با اشاره به هشتمین گزارش «آنتونیو گوترش»، دبیر کل سازمان ملل متحد در خصوص اجرای برجام آمده است: «همان‌طور که در جدیدترین گزارش دبیر کل سازمان ملل مشخص شده، ضروری است که تلاش‌های دیپلماتیک شدید ادامه پیدا کرده و دستاوردهایی که دشوار به دست آمده‌اند حفظ شده و تقویت شوند.»

کشورهای اروپایی در بخش دیگری از بیانیه از اقدام آمریکا در احیای تحریم‌ها علیه ایران انتقاد کرده‌اند: «در این خصوص، ما متأسفیم که ایالات متحده آمریکا- مضاف بر خروج از برجام در روز ۸ مه ۲۰۱۸- تمامی تحریم‌های ملی خودش را بازاعمال کرده و تصمیم گرفته معافیت‌های مربوط به تجارت نفت با جمهوری اسلامی ایران را تمدید نکند و از تمدید کامل معافیت‌های مربوط به پروژه‌های منع اشاعه در چارچوب این توافق خودداری کند. این اقدامات با اهداف مشخص‌شده در توافق و قطعنامه ۲۲۳۱ مغایرت دارند.»

در ادامه این بیانیه آمده است: «ما عمیقاً از گام‌های نگران‌کننده‌ای که ایران در ماه‌های اخیر برای کاستن از تعهدات هسته‌ای خود ذیل توافق برداشته نگران هستیم. عمیقاً از ایران می‌خواهیم بدون تأخیر این گام‌ها را به عقب برگرداند و از برداشتن گام‌های تنش‌آمیز بیشتر خودداری کند.»

کشورهای اروپایی از پیشرفت‌های اخیر صورت گرفته در چارچوب این ساز و کار «اینستکس» استقبال کرده‌اند.

آنها نوشته‌اند: «ما پیشرفت‌های اخیر در عملیاتی‌سازی کردن اینستکس به منظور تسهیل تجارت مشروع با ایران و تصمیم اتخاذشده از سوی ۶ کشور اروپایی برای سهام‌دار شدن در آن و ملحق شدن به سه عضو بنیان‌گذار این ساز و کار را به رسمیت می‌شناسیم.»

کشورهای اروپایی در بند پایانی این بیانیه از فعالیت‌های موشکی ایران ابراز نگرانی کرده و نوشته‌اند: «ما شدیداً درباره یافته‌های دبیر کل سازمان ملل در خصوص فعالیت‌هایی از ایران که با ضمیمه B قطعنامه ۲۲۳۱ ناسازگارند نگرانیم. این مسئله، ادامه فعالیت‌های موشک بالیستیک ایران از جمله آزمایش و پرتاب این موشک‌ها را شامل می‌شود.»

ایران تا کنون در چهار مرحله، تعهدات خود در توافق هسته‌ای را کاهش داده است. در نخستین گام که ماه مه ۲۰۱۹ و در اولین سالگرد خروج یک جانبه آمریکا از برجام صورت گرفت، ایران خبر داد که فروش اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین را متوقف می‌کند. دو ماه بعد، ایران از مرز تعیین شده ۳/۶۷درصد برای غنی‌سازی اورانیوم فراتر رفت و در سومین گام، تحقیق و توسعه انواع سانتریفوژها را شروع کرد.

در آخرین گام، تهران اعلام کرد که تزریق گاز به سانریفوژهای نصب شده در تاسیسات زیرزمینی فردو را شروع می‌کند. قرار بود طبق برجام، این تاسیسات به مرکز تحقیق و توسعه و تولید ایزوتوپ‌های پایدار مبدل شوند. بر اساس برجام، این تأسیسات قرار بود به مرکز تحقیق و توسعه و تولید ایزوتوپ‌های پایدار بدل شود.

***

بریتانیا، فرانسه و آلمان فعال کردن مکانیسم ماشه را مدنظر دارند

بریتانیا، آلمان و فرانسه به احتمال زیاد روند رسیدگی به نقض احتمالی برجام را فعال خواهند کرد اما برای اینکه برجام کاملا نابود نشود فعلا از سازمان ملل درخواست تحریم نخواهند کرد.

ایران بارها از کشورهای اروپایی انتقاد کرده که در قبال خروج یکطرفه آمریکا از برجام، اقدام عملی و موثری برای حفظ این توافق هسته‌ای انجام نداده است.

ایران که به بی‌عملی اروپا معترض بود در چند مرحله برخی تعهدهای برجامی خود را کنار گذاشته و بعضی فعالیت‌های هسته‌ایش را از سر گرفته؛ غنی‌سازی در تاسیسات اتمی زیرزمینی فردو دوباره شروع شده و با استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته‌ که برجام ممنوع کرده بود سرعت غنی‌سازی بیشتر شده است.

هدف از برجام این بود که “اگر ایران زمانی به دنبال بمب اتمی رفت” زمان لازم برای تولید رادیواکتیو کافی از دو تا سه ماه به یک سال افزایش یابد.

دولت دونالد ترامپ از ایران مذاکره و توافقی فراگیرتر می‌خواهد از جمله اینکه برنامه موشکی ایران هم جزء توافق باشد. ایران این را نمی‌پذیرد و برنامه موشکی را حق مشروع خود می‌داند.

آمریکا سال گذشته یکطرفه از برجام خارج شد و از یک سال تحریم‌های وسیعی از جمله تحریم نفتی و بانکی بر ایران اعمال کرده است، سیاستی که خود “حداکثر فشار” می‌خواند.

مقامات ایران گفته‌اند ششم ژانویه (١٦ دی) گامی دیگر در کنار گذاشتن تعهدهای برجامی خود خواهند برداشت؛ این می‌تواند هشدار ایران باشد به تلاش برای اعمال تحریم‌ در سازمان ملل.

بریتانیا، آلمان و فرانسه برای شروع روند رسمی بررسی نقض احتمالی برجام، توافق اصولی کرده‌اند اما هنوز منتظرند ببینند که اقدام بعدی ایران در کاهش تعهدهای برجامی‌اش چه خواهد بود.

خبرگزاری رویترز به نقل از یک دیپلمات اروپایی نوشت: “هدف از آغاز روند رسیگی به نقض برجام حل موضوع‌های مسئله‌ساز و نجات توافق است.”

“تحریم‌های سازمان ملل خودبخود در پی آن نمی‌آیند. اگر تصمیم بگیریم که تحریم‌های سازمان ملل را دوباره برقرار کنیم، میخ آخر به تابوت برجام خواهد بود.”

بر اساس سازوکاری که در برجام درنظر گرفته شده، اگر هر یک از طرفین برجام احساس کنند طرف دیگر آن را نقض کرده، موضوع را باید در یک کمیسیون مشترک با حضور ایران، روسیه، چین، سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا مطرح کنند. کمیسیون باید در پانزده روز به شکایت رسیدگی کند اما این زمان را با اجماع همه طرف‌ها می‌توان تمدید کرد.

اگر این مهلت تمدید نشود تحریم‌های قدیم سازمان ملل بر اساس قطعنامه‌های بعدی دوباره اعمال می‌شود مگر اینکه شورای امنیت تصمیم دیگری بگیرد.

خبرگزاری رویترز از دیپلمات‌هایی اروپایی نقل می‌کند اگر “نقض” تعهدهای برجامی ایران از حد قابل پذیرش عبور نکرده باشد کشورهای اروپایی به دنبال تمدید مهلت خواهند رفت نه به سمت برگرداندن تحریم‌های سازمان ملل. البته مشخص نیست حد قابل پذیرش برای کشورهای اروپای دقیقا چیست.

به گفته کارن پیرس سفیر بریتانیا در سازمان ملل، “این کاری نیست که ما مایل به انجامش باشیم اما اقدام‌های ایران چاره‌ای برای ما نمی‌گذارد که طبق معیارهای توافق واکنش نشان دهیم.”

خانم پیرس گفت هدف از روند رسیدگی به نقض احتمالی مفاد برجام یافتن “راه حلی دیپلماتیک” برای حفظ آن است.

به گزارش رویترز سه کشور اروپایی در حال رایزنی با چین و روسیه هستند تا به موضعی مشترکی در این باره برسند هر چند پکن و مسکو تاکنون از فعال کردن روند رسیدگی به نقض احتمالی برجام حمایت نکرده‌اند.

این خبرگزاری از یک مقام ارشد ایرانی که نامش را نیاورده نوشته: “اگر آنها چنین کنند ایران هم مطابق آن واکنش نشان خواهد داد. اگر آنها می‌خواهند توافق هسته‌ای را زنده نگه دارند باید به وعده‌هایشان عمل کنند وگرنه ایران اقدام‌های دیگری را در نظر خواهد گرفت.”

اگر ایران در دی ماه اقدام دیگری انجام ندهد کشورهای اروپایی ممکن است از فعال کردن روند بررسی منصرف شوند.

کشورهای اروپایی امیدوارند با اولین تبادل مالی با استفاده از مکانیسم موسوم به اینستکس، ایران را متقاعد کنند در سیاست‌هایش بازنگری کند.

منابع: فارس، دویچه وله، بی‌بی‌سی