روزنامه اعتماد، دوم آبان ۱۳۹۷

اصطلاح مرغ همسایه غاز است را شنیده‌اید. این ضرب‌المثل برای توصیف رفتاری به كار می‌رود كه هر چیز همسایه را خوب می‌بیند و رفتار خودی را بد توصیف می‌كند. این یك ویژگی شایع رفتاری در جامعه ما است. البته لزوماً قدیمی نیست، ولی ناشی از فقدان حس اعتماد به نفس یا بدبینی به جامعه خویش است كه اقدام خودمان را كم‌اثر، بی‌اهمیت و حتی منفی ارزیابی می‌كنیم و هر اقدام دیگران را محصول ذكاوت و هوش و درایت و دوراندیشی آنان می‌دانیم. هر چقدر كه این فرهنگ و رفتار بد است، عكس آن نیز نادرست است. به این معنا كه به صورت قراردادی همه ایده‌ها و سیاست‌ها و اقدامات خود را عاقلانه و داهیانه بدانیم و كارهای دیگران را كم‌اهمیت و نابخردانه تلقی نماییم. باید حب و بغض و ارزش‌گذاری‌های این‌چنینی را از تحلیل خود حذف كنیم. این حب و بغض‌ها ما را به بیراهه می‌برد و از حقیقت دور می‌كند.

هنگامی كه محمد بن‌سلمان اقدام به انجام برخی اصلاحات كرد، برخی از دوستان در داخل كشور یا حتی ایرانیان بیرون از كشور، چنان ذوق زده شدند كه گویی خاورمیانه مصلح قرن 21 خود را شناخته است. او هم‌زمان سفارشی نیز به موسسه مكنزی داد تا سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان را بنویسد و آن را با آب و تاب تبلیغ كردند. همان زمان و در اردیبهشت سال 1395، یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشتم تحت عنوان “عربستان و تجربه ایران” و به نقد این نگاه عوامانه در برنامه‌ریزی توسعه پرداختم و توضیح دادم كه این چشم‌انداز عربستان محقق نخواهد شد و خیلی زودتر از آنچه كه تصور كرده‌ایم با بن‌بست مواجه می‌شود.

متن حاضر را درباره عربستان نوشتم تا توضیح دهم كه ذهنیت معتقد به «مرغ همسایه غاز است» چگونه خود را از فهم واقعیت محروم می‌كند. یكی از دوستان روزنامه‌نگار كه اوضاع امروز محمد بن‌سلمان را دید، دعا می‌كرد كه اصلاحات او در داخل شكست نخورد! گمان می‌كرد كه او اصلاحاتی انجام داده است؟ او برخی كارها را برحسب ضرورت انجام داده كه دیگران را هم آن را انجام خواهند داد ولی كارهای اساسی را مغفول گذاشته كه ریشه هر اصلاحاتی را می‌خشكانند.

ولی اكنون می‌خواهم روی دیگر سكه را هم بگویم. نحوه مدیریت عالی دولت تركیه در برخورد با قضیه خاشقجی برای ما آموزنده است. اول و مهم‌تر از هر چیز اطلاع‌رسانی متمركز، قطره‌ای و بدون تناقض، موجب شد كه روند كل جریان در اختیار سیاست دولت تركیه باشد. حال نگاه كنید به رفتار ما در اتفاقات مشابه. آخرین موردش حادثه تروریستی اهواز در روز ارتش بود. انواع و اقسام اظهار نظرات متفاوت و غیر مسئولانه و گیج‌كننده در فضای عمومی منتشر می‌شد و ذهنیت عمومی را تخریب كرد. هر كسی كه نماینده بود، یا در دولت و حكومت بود، به اظهار نظرات خبری مشغول بود. موضع‌گیری‌های فوری موجب بی‌اعتمادی در داوری‌ها می‌شود. چیزی كه در ایران بسیار رایج است.

مواضع دولت تركیه در این ماجرا از دو جهت قابل توجه بود. اول از حیث فنی و شكلی. نحوه اطلاع‌رسانی، نحوه طرح پرسش‌ها و... موجب شد كه مخاطبان احساس نكنند كه فریبكاری در امر اطلاع‌رسانی وجود دارد. مواضع و ادبیات آنان در برابر عربستان تابع خشم سیاسی آنان نشد. بسیار دیپلماتیك و محترمانه رفتار كردند. حتی سازش‌هایی هم انجام دادند و اجازه خروج به كنسول عربستان را دادند. ولی بی‌طرفی خبری و در عین حال ذی‌حق بودن یك كشور در رسیدگی به اتفاقی كه به عنوان جنایتی در خاك آن رخ داده مورد توجه همه قرار گرفت. این رفتار به گونه‌ای بود كه عربستان را وادار به پذیرش اصل ماجرا كرد كه ضربه سهمگینی به آن رژیم زد که برخلاف ادعاهای اولیه‌اش در این باره بود.

موضع دوم و مهم دولت تركیه سوگیری روشن آن علیه عربستان بود. در واقع برخلاف خیلی كه گمان می‌كردند عربستان با پول تركیه را می‌خرد و این ترور را ماله‌كشی می‌كند، اصلاً در این مسیر گام برنداشت. اختلافات دو كشور عمیق بود، ولی در جریان ترور رو نشد. در حالی كه معلوم است دولت تركیه خیلی آرام و متین در پی انتقام گرفتن از عربستان است. چرا؟

عربستان پس از آمدن محمد بن‌سلمان یك جهش سیاسی در منطقه كرد. در اولین گام نیز علیه تركیه عمل كرد. با حمایت از كودتای علیه محمد مرسی و اخوان‌المسلمین دشمنی ترك‌ها را برای خود خرید. سپس نزدیكی بیش از حد به اسراییل، و از همه بدتر حمایت ضمنی از كودتا علیه اردوغان و این اواخر اقدامات علیه قطر و نیز كمك یا دخالت در كاهش ارزش پول تركیه، اردوغان را به كلی عصبانی كرده بود و این مار زخم خورده فقط در پی فرصتی بود كه نیش خود را بر بدن این دشمن فرو كند. به علاوه جایگاه تركیه در جهان اسلام نه از سوی ایران، بلكه از سوی عربستان در خطر بود. و این نیز می‌توانست انگیزه مضاعفی را به اردوغان دهد كه اقدام به فروش سیاست نكند.

ولی هیچ‌گاه كسی از مواضع آنان متوجه نشد كه كینه و بغض فروخفته‌ای نزد ترك‌ها از عربستان وجود دارد كه راهبر سیاست‌های آنان در قضیه خاشقجی است. همان قدر كه باید از خبط‌های محمد بن‌سلمان درس گرفت، باید از سیاست دقیق و خوب اردوغان در این مورد نیز درس گرفت.