«پنجره باریک برای توافق هسته‌ای با ایران»

هیئت تحریریه فایننشال تایمز
۱۴ آوریل ۲۰۲۵

پس از هفته‌ها تلاش‌های دیپلماتیک آمریکا همراه با تهدیدات نظامی، دولت ترامپ و ایران بالاخره شروع به بررسی امکان حل‌وفصل بحران فزاینده بر سر برنامه هسته‌ای گسترده تهران کرده‌اند. در آخر هفته، استیو ویتکاف، فرستاده آمریکا، و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، مذاکرات غیرمستقیمی در عمان برگزار کردند که هر دو آن را سازنده توصیف کردند. نکته مهم این است که طرفین توافق کردند مذاکرات بعدی را در این آخر هفته برگزار کنند.

این یک گام اولیه خوشایند است که نشان می‌دهد هم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، و هم رهبر  ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، خواستار توافقی برای جلوگیری از خطر رویارویی نظامی هستند.

چالش اکنون این است که طرفین این روند را حفظ کنند و اگر می‌خواهند بر بی‌اعتمادی عمیق غلبه کرده و به توافقی پایدار برسند که پیشرفت‌های خطرناک هسته‌ای ایران را معکوس کند، به‌طور جدی وارد مذاکره شوند. اهمیت موضوع نمی‌توانست بیش از این باشد.

در شش سال گذشته، ایران به یک دولت در آستانه هسته‌ای شدن تبدیل شده است، با ظرفیت تولید مواد شکافت‌پذیر کافی برای چندین سلاح در عرض چند هفته. در حالی که اصرار دارد برنامه‌اش برای اهداف غیرنظامی است، اورانیوم را تا سطوحی غنی‌سازی می‌کند که تنها برای بمب‌های هسته‌ای استفاده می‌شود. این مسیر، ایران را در مسیر برخورد با آمریکا و اسرائیل قرار می‌دهد.

خود ترامپ مسئولیت زیادی در این بحران دارد، از طریق تصمیمش در هفت سال پیش برای خروج از توافق سال ۲۰۱۵ که ایران با دولت اوباما امضا کرده بود و اعمال تحریم‌های سنگین بر این کشور. همان‌طور که قابل پیش‌بینی بود، این اقدام باعث شد رژیم با افزایش فرآیند غنی‌سازی خود واکنش نشان دهد. ترامپ توافقی را نابود کرد که ایران به آن پایبند بود و فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را به شدت محدود کرده و نظارت‌های سختگیرانه‌ای را اعمال می‌کرد.

اکنون ترامپ می‌خواهد غول را دوباره به شیشه بازگرداند. او اصرار دارد که راه‌حل دیپلماتیک را ترجیح می‌دهد و نمی‌خواهد آمریکا در جنگ‌های خاورمیانه درگیر شود. اما او بارها هشدار داده است که اگر دیپلماسی شکست بخورد، اقدام نظامی در پیش خواهد بود. اسرائیل نیز پس از وارد کردن ضربات ویرانگر به ایران و نیروهای نیابتی‌اش در موج حملات هوایی سال گذشته، گزینه نظامی را دنبال می‌کند.

تندروهای آمریکایی و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، نیز از ترامپ می‌خواهند که ایران را تحت فشار قرار دهد تا برنامه هسته‌ای خود را کاملاً برچیند. این خط قرمز برای خامنه‌ای است که نمی‌خواهد به نظر بیاید که تسلیم شده است. با این حال، ایران باید درک کند که ضعیف است و اسرائیل جسور و بیش از حد مطمئن شده است. ایران باید برای رسیدن به توافق جدی باشد.

تهران این فرصت را داشت که با دولت بایدن برای احیای توافقنامه ۲۰۱۵ به توافق برسد، اما این فرصت را با سرسختی هدر داد. اکنون در موقعیت بسیار ضعیف‌تری قرار دارد و به ندرت به اندازه امروز در برابر حملات آمریکا و اسرائیل آسیب‌پذیر بوده است. نارضایتی عمومی از رهبری دینی در بالاترین سطح خود قرار دارد. اقتصاد بیمار این کشور تحت فشار تحریم‌ها خفه شده است.

تیم ترامپ باید به دنبال توافقی باشد که تهدید هسته‌ای ایران را خنثی کند، در حالی که بپذیرد برای موفقیت، هر دو طرف نیاز به مصالحه دارند. هر توافقی باید دستاوردهای تهران را معکوس کند، محدودیت‌های سختی بر برنامه غنی‌سازی آن برای مدت طولانی اعمال کند و شامل یک سازوکار نظارتی قوی باشد. در مقابل، باید کاهش قابل توجهی در تحریم‌ها صورت گیرد.

هیچ زمانی برای تلف کردن وجود ندارد. یک نقطه اشتعال بالقوه در پاییز در حال شکل‌گیری است، زیرا قدرت‌های اروپایی تهدید کرده‌اند که اگر دیپلماسی شکست بخورد، قبل از انقضای بندهای کلیدی توافق ۲۰۱۵ در اکتبر، فرآیند “بازگشت سریع”(snapback) تحریم‌ها را فعال خواهند کرد. این کار تحریم‌های سازمان ملل را علیه ایران باز می‌گرداند. تهران هشدار داده است که با خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای تلافی خواهد کرد، که خطر حملات آمریکا و/یا اسرائیل را افزایش می‌دهد.

یک جنگ دیگر در خاورمیانه فاجعه‌بار خواهد بود. حملات ممکن است تأسیسات هسته‌ای ایران را نابود نکند، اما می‌تواند برنامه آن را بیشتر به زیر زمین ببرد و خامنه‌ای را متقاعد کند که به سمت بمب حرکت کند. این پنجره باریک برای توافق دیپلماتیک نباید هدر رود.