پاکستان؛ انتخابات یا نمایش انتخابات؟

محمدحسین بنی‌اسدی، دیپلمات بازنشسته در یادداشتی برای جماران نوشت:

پاکستان، همسایه ۲۴۰ میلیونی ایران بعد از انتخابات اخیر و جابجایی قدرت به روش دموکراتیک در ۱۳ اسفند ماه شاهد انتخاب شهباز شریف، رییس حزب اکثریت در یک ائتلاف با حزب مردم‌ پاکستان و هفت حزب کوچکتر به عنوان نخست‌وزیر بود.

پارلمان پاکستان بعد از سوگند نمایندگان و انتخاب رئیس پارلمان اقدام به انتخاب نخست‌وزیر کرد. بدیهی است که گام ‌بعدی تشکیل کابینه و آغاز به کار دولت برای یک دوره پنج ساله است. بر اساس اعلام کمیسیون انتخابات پاکستان از ۳۳۶ کرسی پارلمان ملی این کشور، طرفداران حزب تحریک انصاف، که رئیس آن، عمران خان در زندان است و حزب از نماد انتخاباتی خود محروم بود، به عنوان مستقل در انتخابات شرکت کرده بودند ۹۰ کرسی، حزب مسلم لیگ نواز ۷۵ کرسی و حزب مردم ۵۴ کرسی را به خود اختصاص دادند. سایر کرسی‌ها توسط احزاب کوچک و افراد مستقل اشغال شد.

پارلمان ملی پاکستان در اجلاس خود با ۲۰۱ رای به شهباز شریف در مقابل ۹۲ رای به ایوب عمر از طرفداران حزب تحریک انصاف عمران خان، مسئولیت نخست‌وزیری را به شهباز شریف به عنوان بیست و چهارمین نخست وزیر پاکستان محول کرد.

انتخابات پاکستان توسط نهادی به نام کمیسیون انتخابات نظارت و اجرا می‌گردد. کمیسیون انتخابات پاکستان ‌یکی از نهادهای قانون اساسی است که وظیفه برگزاری انتخابات سالم را به عهده دارد. این نهاد متشکل از ۵ عضو است که رییس کمیسیون و ۴ عضو دیگر همگی از قضات عالی‌رتبه بازنشسته شامل ۴ نفر از هر کدام از دیوان‌های عالی ایالات چهارگانه هستند که برای مدت ۳ سال انتخاب می‌شوند. اعضای این کمیسیون ‌توسط نخست‌وزیر و احزاب اپوزیسیون معرفی می‌شوند و رئیس جمهور آنان‌ را منصوب می‌کند. ۵ عضو کمیسیون انتخابات یا توسط رئیس جمهور یا دیوان عالی قضایی کشور و یا استیضاح توسط مجلس برکنار می‌شوند.

جالب توجه است که با پایان‌ دوره ۵ ساله دولت با نظارت کمیسیون انتخابات، دولت مستقر در مرکز و ایالت‌ها استعفا می‌دهند و با هماهنگی حزب حاکم‌ و اپوزیسیون‌ نخست‌وزیر موقت برای سه ماه در پایتخت انتخاب می‌شود که اقدام به تشکیل دولت موقت می‌کند. این قاعده در ایالات نیز صدق می‌کند و سر وزیر در ۴ ایالت منصوب می‌شوند. هدف اصلی از این دولت موقت در مرکز و ایالت‌ها جلوگیری از دخالت فرد یا حزب خاصی در انتخابات است. دولت موقت در مرکز و ایالت‌ها به محض برگزاری انتخابات مشخص شدن حزب حاکم منحل می‌شوند و دولت منتخب در مرکز و ایالت‌ها (به تنهایی یا با موتلفین) زمام‌ امور را‌ در دست می‌گیرند. در واقع انتخابات ترم و واژه‌ای است که از دموکراسی پارلمانی اروپایی نشات گرفته و در نتیجه استعمار انگلیس بر شبه قاره هند عاید این کشورها به ویژه هند و پاکستان شده است.

پدیده انتخابات حاصل تجربه اروپا بعد از قرون وسطی و پیروزی اراده مردم بر حکومت‌های خودکامه اروپا است. روشنفکران اروپایی برای جلوگیری از احیای دوباره حکومت‌های خودکامه، زمینه‌های بروز مجدد این پدیده شوم را با تعریف و تبیین تفکیک قوا و ایجاد دموکراسی پارلمانی با عناصری چون نظام چندحزبی و آزادی رسانه و محدود کردن دوره نمایندگان و روسای دولت یا روسای کشور و در واقع در راس امور قرار دادن پارلمان، سد کردند.

در این نظام حکومتی، اراده مردم و تبلور آن از طریق احزاب سیاسی قدرت را در کشور در دست می‌گیرد و نخست‌وزیر و وزرا در مقابل پارلمان پاسخگو می‌کند. پارلمان تبلور قدرت مردم است. پارلمان حق‌ رای عدم اعتماد به نخست‌وزیر و دولت مستقر را دارد و در نهایت هیچ ما فوق و قدرتی بالای سر پارلمان قرار ندارد. انتخابات یک بسته و مجموعه است که در بستر خود مفهوم و معنی پیدا می‌کند که تفکیک قوا، آزادی احزاب، آزادی رسانه و ساختارهای قانونی و جامعه مدنی جزء لایتجزای این بستر دموکراسی است.

مرور و پیگیری روند انتخابات پاکستان بیانگر آن است که این کشور در بین کشورهای اسلامی از زیر ساختارهای بسیار قوی مدنی برخوردار است و همین ساختار باعث شده که پاکستان از موج‌هایی چون بهار عربی یا حتی رقابت‌ها و دشمنی بلوک بندی‌های سیاسی داخلی در امان بماند و به روش قانونمند بحران‌های داخلی را مهار و در کانال قانونی قرار دهد. در نتیجه پاکستان از نهادهای دموکراسی پارلمانی برخوردار است و در مجموع شاهد انتخابات است نه نمایش انتخابات.

بر اساس نظرسنجی موسسه معتبر ایپسوس(IPSOS) که یک شرکت تحقیقات جهانی است ۵۴در صد مردم پاکستان معتقدند انتخابات اخیر شفاف و آزادانه برگزار شده است. علاوه بر آن پذیرش نتیجه انتخابات و روند تشکیل دولت علیرغم میل مخالفین سیاسی و بازندگان انتخابات، تمکین ارتش به نتیجه انتخابات و عدم دخالت علنی آنها در روند و پروسه بعد از انتخابات ضمن اینکه جامعه پاکستان و نهاد نظامی و کمیسیون انتخابات پاکستان اجازه ورود یونیفرم پوشهای نظامی را در انتخابات و مراحل بعد از آن نمی‌‌دهد، از دیگر ویژگی‌های این پروسه در پاکستان است.

پاکستان علیرغم مشکلات اقتصادی و امنیتی در سایه دموکراسی پارلمانی و وجود آزادی احزاب و رسانه و دیگر معیارهای دموکراسی با انتخابات خود علیرغم همه فراز و نشیبها و حرف و حدیث‌ها نشان داد که در حوزه دموکراسی پارلمانی یک سر و گردن از دیگر کشورهای اسلامی بالاتر است.

به هر حال انتخابات در یک کلیت و مجوعه‌ در بستر مناسب بیانگر و نماینده اراده و قدرت مردم است که دموکراسی پارلمانی نمایانگر بارز آن است و برخوردهای انتزاعی با پدیده انتخابات و آن را به صورت شیر بی دم و یال و اشکم تبدیل کردن آن را از کارایی لازم محروم می‌کند و تنها نمایشی از انتخابات به جای می‌گذارد. اغلب کشورهای جهان سوم مدعی دموکراسی و انتخابات آزاد، یا باید بر پذیرش انتخابات با تمام ملزومات آن اعتراف کنند یا مخالفت با انتخابات را علنا و به طور شفاف اعلام کنند به دیگر روایت: یا مکن با پیل بان بازی، یا بنا کن خانه‌ای درخورد پیل