آسمان شادی در ایران ابری است!

امتداد – بیتا محسنی

شاخص شادی، یکی از جوانب مهم و جذاب زندگی انسان‌هاست که در ایران وضعیت متزلزلی دارد؛ وضعیتی که با تکیه بر عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر سال بیش از سال پیش نزول کرد. موضوعی که طبیعتا به عنوان یک چالش جدید، بر زندگی اجتماعی و روانی افراد تأثیر می‌گذارد و مطالعه آن می‌تواند به نحوی راهنمایی برای تدابیر اجتماعی و سیاست‌های عمومی باشد.

عوامل مؤثر در شاخص شادمانی

گزارش سالانه مرتبط با اندازه‌گیری شاخص شادی، توسط موسسه گالوپ منتشر می‌شود. موسسه گالوپ به منظور ارزیابی وضعیت زندگی پاسخگویان، هر سال از یک نمونه تقریبی از حدود ۱۰۰ هزار نفر از ۱۵۰ کشور جهان استفاده می‌کند. این ارزیابی با استفاده از مقیاس نردبان کانتریل انجام می‌شود که در یک طیف ۱۰ درجه‌ای قرار دارد.

در این روش، پاسخگوها دعوت به انتخاب یک عدد از بازه ۰ تا ۱۰ برای نمایاندن وضعیت عمومی زندگی خود می‌شوند. این اعداد، به عنوان یک اندازه‌گیری از وضعیت زندگی در نظر گرفته شده و میانگین این پاسخ‌ها در هر کشور، به عنوان شاخص شادکامی آن کشور محاسبه می‌شوند. این شاخص از ۶ مؤلفه اساسی برای سنجش میزان شادی در کشورها بهره می‌برد.

عواملی همچون سطح درآمد، وضعیت سلامت، امکان دستیابی به شخصی که بتوان روی آن حساب کرد، آزادی در انتخاب‌های اساسی زندگی، سطح سخاوت، و ادراک از فساد، در ساختار این شاخص شادی نقش به‌سزایی ایفا می‌کنند.

در مقیاسی دیگر شاخص اقتصادی با زیرشاخه‌های رشد اقتصادی، نرخ بیکاری،‌ توزیع درآمد، شاخص سلامت با زیرشاخه‌های دسترسی به خدمات درمانی، میزان بیماری‌های شایع، شاخص اجتماعی با زیرشاخه‌های سطح تحصیلات، تنوع فرهنگی، حقوق شهروندی، میزان امنیت و شاخص فرهنگی با زیرشاخه‌های دسترسی به فرهنگ و هنر و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی می‌تواند در شاخص شادی دخیل باشد.

جایگاه ایران در شاخص شادی جهانی

در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، شاخص شادی جهانی نشانگر وضعیت عمومی رفاه و رضایت شهروندان در کشورهاست. با بررسی جزئیات مختلف این شاخص بر اساس گزارش موسسه لگاتوم، جایگاه ایران در میان ۱۳۷ کشور جالب توجه است.

جایگاه کلی: با متوسط امتیاز ۴.۸۷۶، ایران در رده‌بندی جهانی شاخص شادی در جایگاه ۱۰۱ از بین ۱۳۷ کشور قرار دارد. این نتیجه نشان می‌دهد که ایران در مجموع به میزان متوسط رو به پایین در زمینه شاخص شادی عمل می‌کند.

نابرابری در احساس شادی: تحلیل نشان می‌دهد که احساس شادی در دهک‌های مختلف جامعه ناهمسان است. با این حال، دهک‌های بالاتر جامعه باعث بهبود وضعیت کلان شاخص شادی می‌شوند.

شکاف شادی بین دهک‌های جامعه: بر اساس شاخص موسسه لگاتوم که به بررسی شکاف شادی بین نیمه‌های ثروتمند و فقیرتر جامعه می‌پردازد، ایران در جایگاه ۶۶ از بین ۱۳۷ کشور است.

درآمد سرانه: از نظر درآمد سرانه، ایران در جایگاه ۶۶ از بین ۱۳۷ کشور قرار دارد. با این حال، برای مقایسه دقیق‌تر، تعدیل درآمد سرانه بر اساس شاخص قدرت خرید به‌عنوان معیار صحیح‌تر معرفی می‌شود.

حمایت اجتماعی: در زمینه حمایت اجتماعی، ایران در جایگاه ۹۲ از بین ۱۳۷ کشور قرار دارد. این نشانگر وجود نقاط ضعف در سیاست‌ها و برنامه‌های حمایت اجتماعی در کشور است.

تجربه زندگی سالم: از دیدگاه تجربه زندگی سالم، ایران در رده ۸۵ از بین ۱۳۷ کشور قرار دارد، که نشان‌دهنده وضعیت متوسط کشور در این زمینه است. با این حال ارمنستان، ترکیه و عربستان در این شاخص، در جایگاه بالاتری نسبت به ایران قرار دارند.

شاخص سخاوت: شاخص سخاوت به‌عنوان نقطه قوت ایران در شاخص شادی جلب توجه است. با جایگاه ۴۴ از بین ۱۳۷ کشور، ایران نشان می‌دهد که جوانب انسانی و اجتماعی در کشور به خوبی توسعه یافته‌اند.

در مجموع، ایران به عنوان یک کشور با وضعیت متوسط در شاخص شادی جهانی مطرح می‌شود. در برخی از زمینه‌ها مانند شاخص سخاوت، ایران از کشورهای همسایه بهتر عمل کرده ولی نیاز به اقدامات بیشتر در زمینه حمایت اجتماعی و افزایش تجربه زندگی سالم دارد.

وقتی شادی رنگ باخت!

بررسی داده‌ها تا پایان سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که شاخص شادی ایران با امتیاز ۴.۹۷ نسبت به سال ۲۰۰۵ با امتیاز ۵.۳ کاهش یافته است. این یعنی ۶.۲۳ درصد کاهش! همچنین بیشترین میزان شاخص شادی در سال ۲۰۰۷ و کمترین در سال ۲۰۱۸ ثبت شده است.

تأثیر موج تحریم‌ها بر شاخص شادی: بیشترین ضربه به شاخص شادی ایران در سال ۲۰۱۸ افتاده است. در این سال با موج جدید تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، امتیاز شاخص شادی حدود ۹.۳ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است. بیشترین کاهش در شاخص شادی نیز در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۱ اتفاق افتاده که همگی با تشدید تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی همراه بوده‌اند.

حمایت اجتماعی:‌ شاخص حمایت اجتماعی در ایران در پایان سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۰۵ با رشد ۴.۴۵ درصد افزایش یافته و امتیاز ۰.۸ را کسب کرده است. بیشترین و کمترین میزان حمایت اجتماعی در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۱۶ ثبت شده و بیشترین کاهش در سال ۲۰۰۸ رخ داده است.

تجربه زندگی سالم: شاخص تجربه زندگی سالم در ایران در پایان سال ۲۰۲۲ با رشد ۳.۸ درصد نسبت به سال ۲۰۰۵ به امتیاز ۶۴.۳ رسیده است. بیشترین و کمترین میزان شاخص تجربه زندگی سالم در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۰۵ ثبت شده و بیشترین رشد در سال‌های ۲۰۱۷، ۲۰۱۳ و ۲۰۲۰ رخ داده است.

وضعیت در سایر کشورهای منطقه چگونه است؟

در رده‌بندی کشورهای منطقه، تغییرات چشمگیری در نمرات و رتبه‌بندی‌ها قابل مشاهده است. امارات متحده عربی با نمره شادکامی ۶.۵۷۱ در رتبه اول این گروه قرار گرفته است. ایران نیز با نمره ۴.۸۷۶ در رتبه ششم این گروه قرار دارد. از بین ۱۴ کشور مورد بررسی، سه کشور امارات متحده عربی (۶.۵۷۱)، عربستان (۶.۴۶۳) و بحرین (۶.۱۷۳)، نمرات بین ۶ و ۷ را کسب کرده‌اند. نمرات شادکامی سایر کشورها به جز لبنان و افغانستان، در بازه ۴ تا ۵ قرار دارند.

در نهایت باید گفت که طبق تحلیل داده‌ها، شاخص شادی ایران در دوره مورد بررسی، تحت تأثیر عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی بوده و تغییرات چشمگیری را تجربه کرده است. در حالی که بخشی از این تغییرات به عوامل بیرونی مرتبط است، افزایش در شاخص حمایت اجتماعی و تجربه زندگی سالم نشان‌دهنده ارتقاء بخش‌هایی از کیفیت زندگی در جامعه ایران است. اما نیاز به بررسی عمیق‌تر و اقدامات جدی در زمینه‌های مختلف برای بهبود جایگاه شاخص شادی در ایران و افزایش رضایت شهروندان وجود دارد. ‌