سرمایه‌گذاری عظیم کشورهای منطقه در زیرساخت‌ها

روزنامه اعتماد

در حالی که عدد تشکیل سرمایه ثابت خالص در سه سال اخیر در یک منحنی کاهشی حرکت کرده و زیرساخت‌های ایران با تشدید استهلاک روبرو شده‌اند؛ کشورهای همسایه با سرمایه‌گذاری کلان، نوعی «نبرد زیرساخت‌ها» و «رقابت» با یکدیگر را کلید زده‌اند.

آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که پس از اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران، نسبت «استهلاک» به «موجودی سرمایه» در ۱۳ ساله ۸۷ تا ۱۴۰۰ روند افزایشی پیدا کرده و از ۴ درصد به ۵ درصد رسیده است. در واقع نه فقط سرمایه‌گذاری جدیدی در زیرساخت‌های کشور (ساختمان، کارگاه‌ها، کارخانه‌های بزرگ و...) انجام نشده، بلکه روند فعالیت همین زیرساخت‌ها به گونه‌ای بوده که حالا مشکلی به نام «استهلاک» هم پیدا کرده‌اند.

اما کشورهای همسایه، از این «فرصت» و «شانس» بزرگ نهایت استفاده را با سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌های خود کرده‌اند. آنها در حوزه‌های متعدد و متفاوتی مشغول تقویت زیرساخت‌های خود هستند. هرکدام از آنها در چشم‌اندازهایی خواهان تحقق برنامه‌های توسعه‌ای خود هستند. تعداد اینگونه برنامه‌ها آنقدر مفصل و طولانی است که بیان‌شان را بسیار دشوار کرده است.

اما این گزارش می‌تواند فقط برای «تصویری اجمالی» از آنچه همسایگان ایران به دنبال آن هستند اطلاعاتی در خود داشته باشد. اطلاعات این گزارش مبتنی بر پرتکرارترین واژه‌های مرتبط با زیرساخت هر کشور طی سال جاری میلادی است که با نرم‌افزارهای هوش مصنوعی KWfider و Semrush به دست آمده و نشریه «تجارت فردا» در یک اینفوگرافی آنها را جمع‌آوری کرده است.

سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری و ترانزیت

مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای ایران، ترکیه است که با تمدید ریاست‌جمهوری اردوغان، فرصت بزرگی برای برنامه‌های بلندپروازانه او فراهم شده است. ترکیه دست به روزآمدی سیستم بانکداری، گسترش سیستم حمل‌ونقل با همسایگان، زیرساخت‌های دفاعی و توسعه ۳۸۰ هزار کیلومتری زیرساخت‌های فیبر نوری زده است. همزمان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین «هاب»های گردشگری منطقه، زیرساخت‌های گردشگری خود را گسترش داده و در هوش مصنوعی نیز سرمایه‌گذاری کرده است.

ترکیه تعداد فرودگاه‌های خود را از ۲۶ به ۵۸ رسانده. درست در روزهایی که فرودگاه‌های ایران به دلیل نبود صرفه اقتصادی تعطیل می‌شوند. پروژه فرودگاهی «ریزه آرتوین» در شمال شرق ترکیه و در یک «جزیره مصنوعی» در دریای سیاه بنا شده و ۸۵ میلیون تن سنگ در کف دریا ریخته شده تا باند فرود سه کیلومتری و عرض ۴۵ متری احداث شود!

عربستان از نظر گردشگری هم‌اکنون در میان ۲۰ کشور پربازدید جهان قرار گرفته و به دنبال ساخت شهر رویایی «نئوم» است. بحرین، در جزیره‌ای کوچک در خلیج فارس که زمانی برای ایران بود قرار است تا سال ۲۰۲۶ نزدیک به ۱۴ میلیون توریست را جذب و ۴۷۰۰ شغل در گردشگری ایجاد کند.

«بندرسازی» دیگر کاری است که کشورهای منطقه به سرعت به سمت آن حرکت می‌کنند. کشور عراق با کمک ترکیه و سرمایه‌گذارانی از امارات، به دنبال توسعه بندر «فاو» در جنوب شرقی این کشور و اتصال آن به «مرسین»در ترکیه است. شبکه پیچیده بزرگراهی و راه‌آهن قادر است این دو کشور را به هم متصل کند. کاری که می‌تواند «فاو» را به ترکیه متصل و عواقب بدی برای اقتصاد ایران به دنبال داشته باشد.

با این اتفاق مسیر ترانزیتی بندرعباس به ترکیه، کاملا از دست می‌رود. پروژه‌ای که خلیج فارس را به ترکیه متصل می‌کند، ۱۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در آن می‌شود و سالی ۴ میلیارد دلار سود دارد و ۱۰۰ هزار نفر در آن مشغول به کار می‌شوند.

هوش مصنوعی

شواهد نشان می‌دهد دولت‌های منطقه در حال سرمایه‌گذاری سنگین روی زیرساخت‌های دیجیتال هستند. عربستان سعودی با درک اهمیت هوش مصنوعی و فناوری‌های جدید ۵۰۰ میلیارد دلار تا یک دهه آینده در این بخش سرمایه‌گذاری کرده است. در یکی از این پروژه‌ها، آنها به دنبال ساخت ۱۴ انبار هوشمند کاملا ‌خودکار در جده هستند.

امارات متحده عربی در این زمینه استراتژی خاصی را تا سال ۲۰۳۱ تنظیم کرده و به دنبال جذب استعدادها برای مشاغل آینده، تامین مالی مراکز تحقیقاتی و نوآوری، توسعه زیرساخت‌ها و اکوسیستم‌های داده است. کویت از سال ۲۰۲۱ بسته‌های مشوق مالیاتی را برای شرکت‌های فناورانه متخصص هوش مصنوعی ایجاد کرده است.

اردن ۶۸ پروژه اجرایی جدید در دست دارد و در ترکیه، دانشگاه‌ها تخصص جدیدی در زمینه هوش مصنوعی ایجاد کرده‌اند که نیازهای بخش صنعتی این کشور و پتانسیل رشد آن را با استفاده از هوش مصنوعی جواب می‌دهد.

مثال‌های دیگر

آذربایجان، زیرساخت‌های ترابری بندر باکو را گسترش داده و در بخش انرژی سرمایه‌گذاری هنگفتی داشته است. پاکستان با ایجاد کریدور اقتصادی CPEC با چین، زیرساخت‌های خود را برای تجارت بیشتر با چین نوسازی می‌کند. ارزش این پروژه ۴۶ میلیارد دلار است و بنادر گوادر و کراچی پاکستان را به سین‌کیانگ چین متصل می‌کند. جایی که با مغولستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و چین همسایه است.

عمان همین الان هم به دنبال جذب نیروی متخصص است و دیده شده که استارتاپ‌های ایران در حال مهاجرت به این کشورند. این کشور در هوش مصنوعی هم سرمایه‌گذاری کرده و زیرساخت‌های گردشگری سلامت نیز در عمان گسترش پیدا کرده است.

حتی در افغانستان هم کانال ۲۸۵ کیلومتری قوش‌تپه و راه‌آهن این کشور به‌طور مشترک با روسیه و ازبکستان در حال پیشروی است. قطر و کویت هم در حوزه گاز به دنبال سرمایه‌گذاری بالایی هستند و عراق نیز به دنبال اصلاحات انرژی برای دستیابی به انرژی پاک است.

در کشور ما چه خبر است؟

ایران کشوری است درگیر تحریم‌ها و نبود درآمدهای نفتی که با دیدگاه خاص «تهاتر» نزد برخی مسوولان هم همراه شده. بودجه عمرانی در سال‌های متمادی یا کاهش یافته یا صرف بودجه عمومی یعنی حقوق و مزایای دولتی شده. در شرایط تحریمی و نبود درآمد، خبری از سرمایه‌گذار خارجی هم نیست و پروژه‌ها کند پیش می‌روند.

وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان، چندی پیش در گفت‌وگویی که درباره برنامه هفتم توسعه با روزنامه «اعتماد» داشت گفته بود: «اگر کشور ما می‌خواهد با ترکیه و عربستان در ۵ سال آینده رقابت کند حداقل یک هزار میلیارد دلار نیاز دارد. اگر می‌خواهیم ناترازی‌ها و استهلاک‌مان را جبران کنیم نه اینکه با رقبا رقابت کنیم جبران استهلاک اقتصاد ایران ۴۰۰ میلیارد دلار نیاز دارد. حداقل ۴۰۰ میلیارد دلار می‌خواهیم. اگر می‌خواهیم با ترکیه و عربستان رقابت کنیم حداقل یک هزار میلیارد دلار می‌خواهیم. پس چیزی بین ۴۰۰ تا هزار میلیارد دلار نیاز داریم. اما این چیزی که در لایحه برنامه هفتم توسعه آمده ده میلیارد یورو برای یک سال است. مجموع آن می‌شود ۵۰ میلیارد یورو در پنج سال که خیلی عدد پایینی است.»