هند از جنگ اوکراین میلیاردها دلار به جیب زد

دنیای‌اقتصاد: همزمان با سفر مودی، نخست‌وزیر هند به آمریکا و سنگ تمام گذاشتن بایدن برای وی، روزنامه نیویورک‌تایمز بررسی کرد که دهلی از طریق موضع بی‌طرفانه خود در جنگ اوکراین و خرید میلیون‌ها بشکه نفت با قیمت بسیار پایین از روسیه میلیاردها دلار سود به جیب زده است. در عین حال نفت ارزان روسیه یک تجارت پرسود در پالایش نفت‌خام و صادرات محصولات به سایر مناطق، برای هند رقم زده است. این شامل اروپا نیز می‌شود که خرید مستقیم نفت از روسیه راممنوع کرده است.

خریدهای هند این کشور را به لحاظ استراتژیک بین روسیه و ائتلاف غربی حامی اوکراین قرار داده است؛ زیرا روابط اقتصادی جهان در پی جنگ همچنان در حال تغییر است.

«لازارو گامیو»، «لیان آبراهام»، «آنا سوانسون» و «الکس تراولی» در گزارش ۲۲ ژوئن در نیویورک‌تایمز نوشتند، ایالات متحده، اروپا و سایر کشورها تحریم‌های گسترده‌ای را علیه مسکو اعمال کرده‌اند. در تلاش برای آسیب رساندن به روسیه اما ثابت نگه داشتن عرضه جهانی، غرب همچنین سقفی را بر قیمتی که روسیه می‌توانست برای نفت خود اعمال کند، اعمال کرد. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی، این نفت ارزان‌تر بازارهای جدیدی -از جمله هند- پیدا کرده است که اکنون نزدیک به دو میلیون بشکه در روز، تقریبا 45درصد از واردات خود را خریداری می‌کند. علاوه بر تقویت اقتصاد هند، نفت ارزان روسیه به هند یک تجارت پرسود در پالایش نفت‌خام و صادرات محصولات به سایر مناطقی که ناگهان به منابع انرژی تازه نیاز پیدا کرده‌اند، داده است.

این شامل اتحادیه اروپا نیز می شود که خرید مستقیم نفت از روسیه را ممنوع کرده است. نارندرا مودی، نخست وزیر هند موضع بی‌طرف در قبال درگیری در اوکراین اتخاذ کرده است. درحالی‌که مودی اولین سفر دولتی خود به ایالات متحده را انجام می‌دهد، اما در هفته جاری اقدام توازن‌بخش او در کانون توجه قرار خواهد گرفت. رهبران هند و آمریکا روز پنج‌شنبه برای بحث درباره مشارکت‌های جدید در زمینه‌های دفاعی، انرژی پاک و فضا، در تلاش برای تحکیم آنچه دولت بایدن آن را «یکی از پراهمیت ترین روابط ما» نامیده است، ملاقات خواهند کرد. این گفت‌وگوها احتمالا به کاهش روابط هند با روسیه که شامل مشارکت در دفاع و انرژی است، می‌پردازد. در مدت کمی بیش از یک سال، هند از خرید تقریبی نفت روسیه به خرید حدود نیمی از نفت صادراتی این کشور از طریق دریا رسیده است.

صادرات نفت روسیه از طریق دریا به کجا؟

روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان است. بخشی از این نفت از طریق خطوط لوله صادر می‌شود که مقصد آن بدون سرمایه‌گذاری سنگین قابل تغییر نیست. اما تانکرهایی که نفت را از طریق اقیانوس‌ها حمل می‌کنند، می‌توانند راحت‌تر تغییر مسیر دهند، اغلب به چین و هند که با هم تقریبا ۸۰ درصد از صادرات نفت‌خام روسیه از طریق دریا را در ماه مه خریداری کردند. روسیه تا قبل از جنگ اوکراین آن‌قدر که امروز نفت به چین و هند می فروشد، فروش نداشت. در عین حال، قیمت‌های پایین‌تر به این معنی است که دولت روسیه از تجارت نفت خود درآمد کمتری کسب می‌کند. دلایل کاهش قیمت نفت پیچیده است و کارشناسان درباره اینکه چقدر این کاهش به‌دلیل سقف قیمتی غرب یا صرفا نتیجه کاهش تقاضای جهانی است، در حال بحث هستند.

در هر صورت، هند راهی برای استفاده از این موقعیت پیدا کرده است. بخش عمده نفت‌خامی که از روسیه به هند می‌رود به بنادر نزدیک جامناگر در ایالت گجرات می‌رسد و به پالایشگاه‌های مجاور منتقل می‌شود. پالایشگاه جامناگر که متعلق به «صنایع ریلاینس» است، بزرگ‌ترین پالایشگاه جهان است که ظرفیت فرآوری بیش از ۱/۲ میلیون بشکه در روز را دارد. «ریلاینس» توسط «موکش آمبانی»، قدرتمندترین تاجر هند و شریک استراتژیک دولت مودی کنترل می‌شود. دومین پالایشگاه بزرگ هند کمتر از ۱۰ مایل دورتر است: مجتمع «وادینار» متعلق به «نایارا انرژی». مالک نیمی از «نایارا» روسنفت، شرکت نفت دولتی روسیه است. یک گروه سرمایه‌گذاری روسی در نیمه دیگر سهام دارد. بنابراین با رشد تجارت در این منطقه، شرکت‌های روسی - و در نتیجه مسکو - از برخی مزایای آن بهره‌مند می‌شوند.

محموله‌های نفت‌خام روسیه در خلیج کوچ

برخی از آنچه در این سایت‌ها پردازش می‌شود در داخل کشور استفاده می‌شود. اما مقدار فزاینده‌ای به بازار جهانی هدایت می‌شود که از آسیای جنوب شرقی، آفریقا و -به‌طور فزاینده- اروپا و ایالات متحده شروع می‌شود. هند همه این محصولات را به قیمت بازار می‌فروشد و برای شرکت‌های خود درآمد کسب می‌کند و ذخایر ارز خارجی کشور را با دلار و یورو افزایش می‌دهد. «مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک»، یک گروه تحقیقاتی مستقر در فنلاند، گزارشی را در ماه آوریل منتشر کرد که در آن بر نقش برخی از کشورهای «پول شوی» که نفت روسیه را خریداری، آن را به سایر محصولات تصفیه و تبدیل می‌کنند و به خریدارانی در اروپا، ایالات متحده و سایر حوزه‌های قضایی که خرید مستقیم از روسیه را متوقف کرده‌اند می‌فروشند، برجسته کرد.

از جمله کشورهایی که در این گزارش نام برده شده است، هند و چین، ترکیه، امارات و سنگاپور هستند. در این گزارش آمده است که بندر «سیکا» که به پالایشگاه جامناگر خدمات‌رسانی می‌کند، هم بزرگ‌ترین نقطه واردات جهانی نفت‌خام روسیه از طریق دریا و هم بزرگ‌ترین نقطه صادرات نفت به کشورهایی بود که سقف را اعمال کرده بودند. از دسامبر تا فوریه، این پالایشگاه تقریبا 3میلیارد دلار محصولات پالایش‌شده را به کشورهایی که سقف قیمت را رعایت می کردند، صادر کرد.

محصولات نفتی هند به کجا می‌روند

هند این تصور را که در تلاش است از تحریم‌های دوران جنگ سود ببرد، رد کرده است. در آستانه اولین میزبانی هند از اجلاس سران گروه۲۰ در سپتامبر، دیپلمات‌های این کشور به سختی تلاش کردند تا نگرانی‌های اتحادیه اروپا، ایالات متحده، چین، روسیه و سایر اعضا را متعادل کنند. اما به نظر می رسد اولویت اول دولت مودی این است که هند را که اخیر از چین به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان پیشی گرفته است، به کشور متکی به خود تبدیل کند. در عمل، این به معنای پیگیری منافع هند بدون توجه به شکایات شرکا است. در دسامبر، از «اس.جایشانکار»، وزیر خارجه هند، در پارلمان درباره تصمیم هند برای خرید نفت‌خام روسیه پرسش شد. او گفت: «این یک سیاست معقول است که به بهترین نحو به نفع مردم هند قدم برداریم. اگر ادعای شما این است که موضع ما در اولویت قرار دادن منافع مردم هند بوده است، من به گناه خود اعتراف می‌کنم.»