روزهای سخت عراق سخت‌تر می‌شود؟!/صابر گل‌عنبری

پس از تظاهرات روز چهارشنبه گذشته صدری‌ها و کنترل ساختمان پارلمان، چارچوب هماهنگی بر تشکیل دولت و نخست وزیری محمد السودانی پافشاری کرد و گفته شد که قرار است امروز شنبه نشست پارلمان برای این مهم برگزار شود؛ اما در حالی که برگزاری نشست پیشگفته در هاله‌ای از ابهام و رسما هم چیزی اعلام نشده بود، گویا مقتدی صدر پافشاری طرف مقابل بر تشکیل دولت را تاب نیاورده و امروز نیز هوداران او دوباره طی تظاهراتی از موانع زیاد عبور کرده و با ورود به منطقه سبز بار دیگر ساختمان پارلمان را به کنترل خود درآوردند و قصد تحصن در آن را دارند. این نوع رفتار صدر، حکایت از آن دارد که وی می‌خواهد ابتکار عمل خیابانی را در مواجهه با رقیب خود در دست بگیرد.

در مقابل، هماهنگی‌ها نیز خواستار تظاهرات مردمی مشابهی در حمایت از نهادهای قانونی و قانون اساسی شده‌اند. اما با توجه به نارضایتی عمومی مردم عراق از نهادهای حاکمیتی و عملکرد آن‌ها و فساد گسترده و سازمان یافته در این نهادها بعید است که این درخواست جز هواداران خود چارچوب هماهنگی، طیف‌های دیگر مردم عراق را در حمایت از همین نهادها به خیابان بکشاند.

اتفاقا مقتدی صدر که جریان او در این دو دهه یکی از شرکای روند سیاسی پساصدام در عراق بوده و به نوعی در آن سهیم بوده است، طی چند سال اخیر به شکلی در سپهر سیاست عراق بازی کرده است که خود و جریانش را در جایگاه یک نیروی سیاسی مردمی، ملی‌گرا، فرامذهبی و فراحزبیِ مخالف ساختار سیاسی حاکم و نیروهای سیاسی حاکم بر عراق تعریف کرده است و کسب بیشترین کرسی‌های پارلمانی در انتخابات سال گذشته نیز به همین رویکرد بر می‌گردد.

از چند وقت پیش نیز با خروج از قدرت و پارلمان، باز در جهت تقویت رویکرد پیشگفته، خواست که جایگاه خود را از اپوزیسیون سیاسی در درون ساختار کنونی قدرت و الزامات محدودکننده آن به اپوزیسیونی مردمی خارج از این ساختار با آزادی عمل و حمایت مردمی بیشتر ارتقا بخشد. از این جهت، امروز صدر و جریانش با پیگیری سیاست از کف خیابان خود را، درست یا نادرست، نماینده مردم معترض عراق دانسته و در چنین وضعیتی هم نه تنها رفتار آنها در اشغال پارلمان و تهدید به کنترل دیگر نهادهای حاکمیتی ناخوشایند مردم معترض به وضعیت سیاسی و اقتصادی عراق نیست، بلکه احتمالا از آن هم استقبال کنند.

از این رو، بعید است که رویارویی خیابانی چارچوب هماهنگی با جریان صدر بتواند در تقابل با سیاست‌ورزی خیابانی صدر کاری از پیش ببرد در این وضعیت هر چند چارچوب هماهنگی برگه حشد شعبی به عنوان سازمان‌‎یافته‌ترین و قوی‌ترین نیروی نظامی تشکیلاتی در عراق را در اختیار دارد، اما استفاده از آن در این شرایط می‌تواند به جنگ داخلی خونین در عراق و میان شیعیان منجر شود.

به هر حال، وضعیت امروز عراق گویای این واقعیت است که بن‌بست سیاسی در این کشور در حال خروج از کنترل است؛ بن‌بستی که طی یکی دو دهه اخیر هم با حدت کم‌تری میان گروه‌های شیعی وجود داشته است؛ اما هر بار مدیریت شده و با رسیدن به راه حلی توافقی پایان یافته است؛ مثل اختلافات میان دو طیف مالکی و عبادی در سال ۲۰۱۴ و یا اختلافات میان مالکی و طیف همسو با جریان صدر، حکیم و عبادی.

اما این بار تلاش‌ها برای مدیریت شکاف میان دو بلوک شیعی ناموفق بوده و این بحران چنان ابعاد شخصی و سیاسی عراقی و فراعراقی گسترده‌ای پیدا کرده است که بعید است فعلا حل و فصل شود.

این اتفاقات در حالی در عراق می‌افتد که در سایه تحولات سهمگین منطقه‌ای طی یک دهه گذشته به ویژه در سال‌های اخیر، امروز موقعیت موازنه‌ساز منطقه‌ای بغداد بیش از هر زمانی اهمیت پیدا کرده است و علی رغم پیام‌های “اطمینان بخش” دولت الکاظمی به ایران در سال‌های اخیر و میانجی‌گری میان تهران و ریاض و اقدامات دیگری، اما بغداد آرام آرام به جبهه عربی زاویه‌دار با ایران (مصر، اردن، عربستان، امارات و..) نزدیک شد.

به هر حال، امروز نقش و موقعیت خنثای عراق در سطح منطقه مطلوب هیچ بلوک منطقه‌ای نیست؛ نه ایران و نه بلوک مخالف آن. از این رو، شکل و ماهیت دولت آینده عراق در بازتعریف جایگاه این کشور در سطح منطقه و موازنه‌های منطقه‌ای بسیار سرنوشت‌ساز است. ماهیت این دولت نیز در وهله نخست به سرنوشت دعوای دو بلوک شیعی و سپس به نزاعی بزرگ‌تر میان متحدان و همفکران عراقی دو بلوک خارجی درگیر در عراق و منطقه و آینده بن‌بست سیاسی در این کشور گره خورده است.

تا ببینیم چه می‌شود. ممکن است موقتا تنش کنونی کنترل و حتی توافقی حاصل شود؛ اما حل ریشه‌ای بحران دور از ذهن است و عراق همچنان آبستن تحولات بزرگی خواهد بود و تصور ظهور صدامی دیگر به شکلی دیگر در یک دهه آتی در عراق چندان هم نامحتمل نیست.