سفر چند منظوره پوتین به تهران! / صابر گل‌عنبری

روسای جمهور روسیه و ترکیه به ایران سفر کرده و هر کدام دستور کاری خاصی درباره روابط با ایران دارند. همچنین قرار است عصر امروز هفتمین نشست سه جانبه سران روند آستانه درباره سوریه با مشارکت روسای ایران، ترکیه و روسیه برگزار شود.

سفر پوتین از جهات متعددی چه از لحاظ نگاه متفاوت به آن در داخل ایران و چه مواجهه مشترک دو طرف با آمریکا و غرب و چه دوئل قدرت‌های بزرگ در منطقه بیشتر حائز اهمیت است.

همزمانی سفر بایدن و پوتین اگر هم به گفته برخی “تصادفی” باشد، اما این مساله از اهمیت انجام آن دو روز پس از بازگشت همتای آمریکایی‌اش از سفر پرهیاهوی خاورمیانه‌ای خود نمی‌کاهد.

طی چند روز گذشته و قبل از عزیمت پوتین به تهران شاهد اظهارنظرهای نسبتا بی‌سابقه درباره اهمیت روابط با تهران و تلاش مشترک برای مقابله با تحریم‌‎ها از جانب مقامات روسی از سخنگوی کرملین و معاون وزیر خارجه روسیه گرفته تا میخائیل اولیانوف در وین و جاگاریان در تهران بوده‌ایم.

این در حالی است که روس‌ها تا قبل از جنگ اوکراین به دلایل متعددی از چنین اظهارنظرهای تمجیدگونه از روابط با ایران پرهیز می‌کردند و جانب احتیاط را نگاه می‌داشتند. اما این “بی‌‎احتیاطی” تازه روس‌ها چند منظوره به نظر می‌رسد؛ نخست اطمینان بخشی به تهران از خاستگاه نیاز به این روابط در شرایط بین‌المللی آشوب زده کنونی و القای این تفکر است که روابط با روسیه می‌تواند جایگزین کاملی برای روابط ایران با غرب و توافق با این بلوک باشد.

اما هدف و یا پیام دوم متوجه طرف‌های منطقه‌‌ای است که جبهه مخالف ایران بوده و با وجود این که متحد آمریکا نیز هستند، اما روابط خوب و راهبردی با روسیه نیز دارند. آمریکا از قبل به ویژه در جریان سفر بایدن به منطقه تلاش کرد که اسرائیل و متحدان عرب در خلیج فارس را به پیوستن به کارزار فشار علیه روسیه ترغیب کند. از یک سو، از اسرائیل خواست که با کمک نظامی به اوکراین و ارسال اسلحه به آن موافقت کند و از سوی دیگر، از حوزه عربی خلیج فارس به ویژه عربستان خواست که با تولید و صادرات بیشتر نفت خود به بازارهای جهانی به کاهش قیمت‌ها و به تبع آن تشدید تحریم‌های نفتی علیه روسی کمک کنند.

حال به نظر می‌رسد که روسیه تلاش می‌کند از روابط خود با تهران برگه فشار و هشداری علیه این طرف‌ها بسازد تا آن‌ها را از پیوستن به کارزار آمریکا و اروپا برحذر دارد. اما روی دیگر این گزاره این است که روسیه با وجود این پیام‌های هشدارگونه برای حفظ حداقل بی‌طرفی این طرف‌ها فعلا در روابط خود با ایران حداقل از حیث اعلامی به گونه‌ای رفتار کند که اسرائیل و متحدان عرب آمریکا را به صرافت انتقام و پیوستن به فشارها علیه روسیه نیندازد.

چه بسا هم اردوغان هم پوتین با موکول کردن سفر خود به برگزاری نشست آستانه و مختص نکردن آن صرفا به روابط دو جانبه که سفری جداگانه با دستور کاری مشخصی را می‌طلبید، به گونه‌ای خواسته باشند، جانب احتیاط را رعایت کرده و این پیام را به طرف‌های پیشگفته منطقه بفرستند که سفر آنها با دستور کاری دیگری بوده است.

به هر حال، در شرایط کنونی میزان نزدیکی و دوری روسیه به ایران بیش از هر زمانی با تحولات روابط خود با جبهه منطقه‌ای مخالف ایران از اسرائیل تا عربستان و امارات گره خورده است.

اما مذاکرات آستانه در تهران در سایه تهدید ترکیه به انجام عملیات نظامی با هدف ایجاد منطقه حائل در عمق ۳۰ کیلومتری شمال سوریه مهم به نظر می‌رسد و ارزیابی نتیجه آن به عملی شدن یا نشدن این تهدید ترکیه بستگی دارد. بعید است که اردوغان بدون ما به ازایی منصرف شود. ایران ضمن تاکید بر درک نگرانی‌های ترکیه، مخالفت جدی خود را با این حمله اعلام کرده است؛ اما موضع روسیه به این شدت نیست.

پرونده سوریه چون دیگر پرونده‌های منطقه‌ای به نوعی با جنگ اوکراین گره خورده است. در همین سفر که قرار است پرونده سوریه مورد بررسی قرار گیرد، رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین دیداری جداگانه درباره بحران اوکراین خواهند داشت. ترکیهِ عضو ناتو از ابتدای جنگ اوکراین در قامت میانجی‌گر ظاهر شده و اردوغان در دیدار خود با پوتین در تهران قرار است برای تسهیل صادرات غلات اوکراین وساطت کند. موفقیت یا شکست این وساطت و تداوم این نقش و خودداری آنکارا از پیوستن به کارزار تحریم‌ها علیه روسیه به بده بستان‌های آنکارا و مسکو در دیگر پرونده‌ها بستگی دارد.

این گونه به نظر می‌رسد که هم ایران در سایه تحولات نوین منطقه‌ای و هم روسیه تحت تاثیر تحولات جنگ اوکراین به نوعی می‌خواهند ترکیه را همراه خود داشته باشند و حداقل از پیوستن آن به جبهه مخالفان خود جلوگیری کنند و از این جهت احتمالا ملاحظات آن را در پرونده‌های مختلف همچون سوریه مدنظر قرار دهند.

کانال تلگرام نویسنده