آموزه‌های تاریخی تجربه‌ی توسعه در ایران

آموزه‌های تاریخی تجربه‌ی توسعه در ایران کدام‌اند؟
گفت‌وگوی اکبر کرمی و شهرام اتفاق

در گفت‌وگو با شهرام اتفاق نویسنده، پژوهش‌گر و کارشناس توسعه ‌پرسیده‌ام؛ درس‌ها، آدرس‌ها و آموزه‌ها ی تاریخی تجربه ی توسعه در ایران کدام‌اند؟ آیا آن‌چنان که برخی از پهلوی‌طلبان در توضیح دوران محمدرضاشاه و برخی از برنامه‌ها ی رضا پهلوی پیش‌گذاشته‌اند می‌توان از پیش‌درآمدی، پیش‌نیازی و پیش‌آهنگی توسعه اقتصادی پشتی‌بانی کرد؟ و پیش از توسعه ی سیاسی در پی توسعه اقتصادی بود؟ آیا آن‌چنان که برخی چهارچوب‌بندی کرده‌اند «توسعه ی اقتصادی مقدم بر توسعه ی سیاسی است»؟ یا زخم‌ها ی ایران نیازمند توسعه ی پایدار است. در باره ی گروهی از اقتصادان‌ها که در جمهوری اسلامی از توسعه ی اقتصادی و اهمیت و ناگزیری آن می‌گویند، چه باید گفت؟ اصلاح‌طلبان در این ساختار بیمار که در برابر هر دگردیسی ی آرام و اصلاح‌طلبانه‌ای در سپهر سیاسی ایستاده‌گی می‌کند، چرا خیال توسعه ی اقتصادی می‌پزند؟

بخت ایران برای توسعه پس از چند انقلاب و چند جنبش بزرگ هم‌بوگانیگ و اجتماعی چه بود؟ چیست؟ و گوناگونی‌ها ی هم‌بودیگ و تاریخی ما چه‌گونه در جدایش بخت از بخت‌گرایی (که گزند توسعه و ریختی از سیاست‌زدایی از سپهر سیاست است) در می‌ماند و سرانجام بخت توسعه را به بخت‌گرایی و انتظار در کشاکش توسعه گره می زند و از دل آن جریان‌ها ی سیاسی ام‌روز در ایران بالا می‌آیند که به طور چیره بخت‌گرا هستنند؟ و چشم‌به‌راه مهدی توسعه ماسیده‌اند! حتا اگر پا ی توسعه در میان باشد، آیا می‌توان دی‌روز را (که پرونده‌ای بسته است) با ام‌روز (که پرونده‌ای  هنوزگشوده است) همانند کرد. این دست ارزیابی‌ها تا چه پایه به آموزه‌ها ی توسعه می رسد؟ و تا چه پایه سیاسی است و ازآماج‌ها ی سیاسی سیراب شده‌است؟ سرنوشت جمهوری اسلامی چه‌گونه نوشته‌‌خواهدشد؟ و چه‌کسانی آن را خواهند نوشت؟ چه‌خوش‌مان بیاید و چه نه، سیب سیاست هنور در جمهوری اسلامی بر زمین ننشسته است؛ و برای ارزیابی پایانی هنوز باید چشم‌به‌راه ماند. حزب کارگزاران سازندگی در ایران نمونه‌ای از خوانش‌ها و خواهش‌ها ی توسعه در دل جمهوری اسلامی است که می‌خواهد ریختی از توسعه و نوینش را در دل «اسلام سیاسی» پی‌بگیرد؟ آیا چنین تکاپویی کج‌اندیشی و کج‌کاری در تاریخ توسعه است؟ یا ریختی از توسعه؟