توضیحی درباره واژه منحوسه “حقیقت”

پیش‌گفتار
در نگاه اول، موضوع و محتوای این یادداشت ممکن است کمی بی‌ربط به دیگر مقاله‌های منتشر شده در این سایت به نظر برسد. اما من برای نوشتن و ارسال این یادداشت دو دلیل دارم. دلیل اول این است که در تعدادی از مقاله‌های منتشر شده دیده‌ام که “حق” و “حقانیت” و “حقیقت” و “حقوق” یکی گرفته شده‌اند و یا حداقل  یک ریشه شناخت‌شناسانه (epistemological) واحد برای آن‌ها فرض می‌شود.

من در اینجا قصد ندارم که تمام مفهوم‌هایی را که به واژه “حقیقت” ربط دارند، بازگشایی کنم. تنها می‌خواهم بگویم که این واژه، یک واژه بیشتر “فلسفی” و “حقوقی” است. در قرن‌های گذشته دانشمندان علوم طبیعی/تجربی هم به دنبال “حقیقت” بوده‌اند. اما در طول ۱۷۵ سال گذشته استفاده از این مفهوم رو به کاهش گذاشته است، به طوری که امروز این واژه در علوم طبیعی/تجربی بسیار کم به کار می‌رود.

دلیل دوم این است که علیرغم استفاده کمتر و کمتر از این واژه توسط دانش‌آموختگان علوم طبیعی/تجربی، هنوز هم بسیاری این تصور نادرست را دارند که “علم” به دنبال “حقیقت” است. در دنباله، بدون این که وارد بحث‌های فلسفی بشوم، نشان خواهم داد که ما دانش‌آموختگان علوم طبیعی/تجربی، عموما، از این واژه استفاده نمی‌کنیم.

چه کسانی واژه “حقیقت” را به کار می‌برند؟
بسیار شنیده‌ام که “دیگران” مرا، و دیگر دانش‌آموختگان رشته‌های علوم طبیعی/تجربی را، متهم می‌کنند که ما به دنبال “حقیقت” هستیم. این تهمتی ناروا است.

من، به شخصه، در کارهای علمی خودم از واژه “حقیقت”، در مفهوم فلسفی آ‌ن، استفاده نکرده‌ام. هم‌چنین تا آن‌جا که حافظه‌ام مجال می‌دهد، ندیده‌ام که این واژه در مقالات و کتاب‌های علمی که در زمینه علوم طبیعی/تجربی منتشر می‌شوند، استفاده شده باشد! این را هم باید بگویم که واژه “حقیقت” در مفهوم‌های مختلف “فلسفی”، “محاوره‌ای” و “ریاضی/آماری”، یا انواع دیگری، به‌ کار برده شود. . برای اینکه ببینم آیا حافظه‌ام مرا به بازی گرفته است یا نه، تصمیم گرفتم که یک مطالعه “غیر علمی” [پانویس ۱] انجام دهم!

برای این مطالعه “غیر علمی” از نسخه‌های PDF مقاله‌های منتشر شده در ژورنال‌های با سیستم “داوری همتایان (peer review)” که در “کتابخانه” دیجیتال شخصی خودم در دسترس دارم، استفاده کردم. در این “کتابخانه” حدود ۲۷۰۰ مقاله وجود دارد. حدود ۹۵٪ از این مقاله‌ها در باره ژنتیک و فرگشت هستند. حدود ۵٪ از مقاله‌ها (تقریبا ۱۳۵ مقاله) در زمینه‌های علوم انسانی/اجتماعی هستند [پانویس ۲].

با استفاده از جستجوگر پیشرفته (Advanced Serach) در نرم افزار “ادوب اکروبات (Adobe Acrobat)” به دنبال واژه “حقیقت” (truth) (و حتی “درست” (true)) گشتم. نتایج به دست آمده را در یک فایل اکسل (Excel) ضبط کردم. در مرحله بعد، هر مورد پیدا شده از واژه “حقیقت” در فایل اکسل را به دقت نگاه کردم تا ببینم که این واژه به چه صورتی به کار رفته است. نتایج به دست آمده را در زیر می‌توانید ببینید.

مقاله‌هایی که نویسندگان آن دانش‌آموخته علوم طبیعی/تجربی نیستند	۳۰ مقاله
مقاله‌هایی که نویسندگان آن دانش‌آموخته علوم طبیعی/تجربی هستند، اما مقاله بیش از ۷۵ سال پیش منتشر شده است	۱۱ مقاله
باقی مقاله‌هایی که واژه “حقیقت” در آن‌ها به کار رفته است	۷۱ مقاله
جمع	۱۱۲ مقاله

در مرحله آخر به ۷۱ مقاله‌ای که نویسندگان آن‌ها دانش‌آموختگان علوم طبیعی/تجربی هستند، نگاه کردم تا ببینم که نویسندگان واژه “حقیقت” را در چه مفهومی به کار برده‌اند. نتایج به دست آمده را در زیر می‌توانید ببینید. [پانویس ۴]

مقاله‌هایی که در آن‌ها واژه “حقیقت” در مفهومی “ریاضی/آماری” به کار رفته است	۲۵ مقاله
مقاله‌هایی که در آن‌ها واژه “حقیقت” در مفهومی “محاوره‌ای” به کار رفته است	۱۰ مقاله
مقاله‌هایی که در آن‌ها واژه “حقیقت” در مفهومی “فلسفی” به کار رفته است	۳۶* مقاله
جمع	۷۱ مقاله

* لطفا دقت کنید گروه مقاله‌هایی که واژه “حقیقت” را در مفهومی “فلسفی” به کار برده‌اند، می‌تواند شامل مقاله‌هایی باشد که تفکیک بین استفاده “فلسفی”، “محاوره‌ای” و “ریاضی/آماری” در آن‌ها ساده نبود، و من از روی احتیاط آن‌ها را در گروه “فلسفی” قرار دادم.

نتیجه‌گیری کلی آن است که واژه “حقیقت” به ندرت در مقاله‌های علوم طبیعی/تجربی به کار می‌رود (حداکثر در حدود ۱.۵٪ از مقاله‌های علمی) .

واژه “حقیقت” در یک مفهوم دیگر به وفور استفاده می‌شود و آن هم در زمینه “حقوق (JURISPRUDENCE)” است. این نوع استفاده از “حقیقت” ریشه در بحث‌های فلسفی دارد، اما به وضوح ربطی به علوم طبیعی/تجربی ندارد. به شوخی هم می‌توانم بگویم که “حقیقت” مفهومی است که بیشتر در بین فیلسوف‌ها، کودکان، و فیلم‌های هالیوودی (مخصوصا فیلم‌های دادگاهی) به کار می‌رود.  [پانویس ۳]

سوال سیاسی
سوال اساسی این است که این حرف‌ها چه ربطی به مسائل سیاسی دارد؟ می‌خواهم بگویم که با نگاهی علمی به سیاست، ما بهتر است که وقت خود را در راه تلاش برای “کشف حقیقت” تلف نکنیم (!)، و بیشتر به دنبال “توضیح پدیده‌ها” باشیم، تا بلکه بتوانیم راهی برای تغییر آن‌ پدیده‌ها بیابیم.

(https://hosseinjorjani.com/)
(.(JavaScript must be enabled to view this email address))
——————————
پانویس‌ها
[۱] انجام یک مطالعه علمی محتاج شرایط و لوازمی است که توضیح آن در این‌جا ضروری نیست!
[۲] “سواد” (؟!) من در زمینه‌های علوم انسانی/اجتماعی یا از مقاله‌هایی می‌آید که در ژورنال‌های با سیستم “داوری همتایان” نیستند، یا از “کتاب”ها می‌آید که در این مطالعه در نظر گرفته نشدند.
[۳] من آن چیزی را که معمولا از آن با واژه “حقیقت” نام برده می‌شود، به رسمیت نمی‌شناسم!
[۴] لیست کامل این مقاله‌ها را در لینک زیر می‌توانید ببینید.

https://hosseinjorjani.com/2024/05/07/who-uses-the-word-truth/