تاکستان امپراتوری

* حمام، شراب و سکس جسم ما را نابود می‌کنند. اما چه چیزی باعث می شود که زندگی ارزش زیستن داشته باشد جز حمام، شراب و سکس؟
(مجموع جامع کتیبه ها VI، 15258)

روم در برابر یونان

تا اواسط قرن دوم پیش از میلاد، رومیان، مردمانی از ایتالیای مرکزی، جایگزین یونانیان به عنوان قدرت مسلط در حوزه مدیترانه شده بودند. با این حال، این پیروزی عجیبی بود، چرا که رومیان نیز مانند بسیاری از اقوام اروپایی دیگر، با اقتباس از جنبه‌های فرهنگ یونانی، سعی در نمایش فرهیختگی خود داشتند. آنها خدایان یونانی و اسطوره‌های مرتبط با آنها را وام گرفتند، شکل اصلاح‌شده‌ای از الفبای یونانی را پذیرفتند و از معماری یونانی تقلید کردند. قانون اساسی روم بر اساس الگوهای یونانی تدوین شد. رومیان تحصیل‌کرده ادبیات یونانی را مطالعه می‌کردند و به این زبان سخن می‌گفتند. همه این‌ها باعث شد برخی رومیان استدلال کنند که پیروزی ظاهری روم بر یونان در واقع شکستی بیش نبود. هنگامی که مجسمه‌های زیبای یونانی پس از غارت مستعمره یونانی سیراکیوز (Syracuse) در سال 212 پیش از میلاد با شکوه به روم آورده شدند، کاتوی بزرگ (Cato the Elder)، رومی بداخلاق که یونانیان را دارای تأثیری منفی می‌دانست، اظهار داشت: «مغلوب‌شدگان بر ما چیره شده‌اند، نه ما بر آنها.» سخن او نکته مهمی در بر داشت.

کاتو و دیگر شکاکان، طبیعت ضعیف، غیرقابل اعتماد و خوش‌گذران یونانیان را با رفتار عملی و جدی رومیان مقایسه می‌کردند. آنها استدلال می‌کردند که اگرچه فرهنگ یونانی زمانی دارای ویژگی‌های تحسین‌برانگیز بسیاری بود، اما از آن زمان منحط شده است: یونانیان شیفته تاریخ پرافتخار خود شده و بیش از حد به بازی با کلمات و فلسفه‌بافی علاقه‌مند شده‌اند. با این حال، علیرغم تمام این انتقادات، نمی‌توانستند بدهی که رومیان به فرهنگ یونان داشتند را انکار کنند. نتیجه متناقض این بود که در حالی که بسیاری از رومیان از شبیه‌شدن بیش از حد به یونانیان هراس داشتند، اما میراث فکری و هنری یونانیان را بیش از هر زمان دیگری گسترش دادند، همانطور که حوزه نفوذ آنها در سراسر مدیترانه و فراتر از آن گسترش یافت.

شراب راهی برای حل این تناقض ارائه می‌داد، چرا که کشت و مصرف شراب پلی بین ارزش‌های یونانی و رومی ایجاد می‌کرد. رومیان به ریشه‌های خود افتخار می‌کردند و خود را ملتی از کشاورزان ساده‌ای می‌دانستند که به سربازان و مدیران تبدیل شده‌اند. پس از لشکرکشی‌های موفق، سربازان رومی اغلب با زمین‌های کشاورزی پاداش می‌گرفتند. ارزشمندترین محصول برای کشت، تاک بود؛ با این کار، کشاورزان رومی می‌توانستند خود را متقاعد کنند که در حالی که در ویلاهای به سبک یونانی به ضیافت‌های پرزرق‌وبرق و میهمانی‌های شراب مشغولند، همچنان به ریشه‌های خود وفادار مانده‌اند.

خود کاتو نیز موافق بود که تاک‌داری راهی برای آشتی دادن ارزش‌های سنتی رومی مانند قناعت و سادگی با فرهیختگی یونانی فراهم می‌کند. کشت تاک کاری شرافتمندانه و زمینی بود، اما شراب حاصل از آن نماد تمدن محسوب می‌شد. بنابراین برای رومیان، شراب هم نشان‌دهنده ریشه‌های آنها و هم نماد آنچه شده بودند بود. قدرت نظامی فرهنگی که توسط کشاورزان سخت‌کوش پایه‌گذاری شده بود، توسط نشان درجه سانتریون رومی (Roman centurion’s badge) به تصویر کشیده می‌شد: عصایی چوبی که از نهال تاک بریده شده بود.

همه راه‌ها به روم ختم می‌شود

در آغاز قرن دوم پیش از میلاد، شراب یونانی هنوز بر تجارت شراب مدیترانه تسلط داشت و تنها محصولی بود که به مقدار قابل توجهی به شبه‌جزیره ایتالیا صادر می‌شد. اما رومیان به سرعت در حال پیشرفت بودند، چرا که شراب‌سازی از مستعمرات سابق یونان در جنوب - منطقه‌ای که یونانیان آن را «Oenotria» یا «سرزمین تاک‌های آموزش‌دیده» می‌نامیدند و در آن زمان تحت حکومت روم بود - به سمت شمال گسترش یافت. شبه‌جزیره ایتالیا حدود سال 146 پیش از میلاد، همزمان با تبدیل شدن روم به قدرت برتر مدیترانه پس از سقوط کارتاژ در شمال آفریقا و غارت شهر یونانی کورینت (Corinth)، به مهم‌ترین منطقه تولید شراب در جهان تبدیل شد.

همانطور که بسیاری از جنبه‌های دیگر فرهنگ یونانی را جذب و سپس گسترش دادند، رومیان شراب‌های ممتاز و تکنیک‌های شراب‌سازی یونان را نیز پذیرفتند. تاک‌ها از جزایر یونانی منتقل شدند، به عنوان مثال امکان تولید شراب چیان (Chian wine) شراب مخصوص جزیره خیوس  یونان (Chios) در ایتالیا فراهم شد. شراب‌سازان شروع به تقلید از معروف‌ترین شراب‌های یونانی کردند، به ویژه شراب کوس (Cos) با طعم آب دریا، به طوری که کوآن (منسوب به جزیره کوس) به یک سبک تبدیل شد نه نشانه مبدأ. شراب‌سازان برجسته از یونان به ایتالیا، مرکز جدید این تجارت، مهاجرت کردند. تا سال 70 میلادی، پلینی بزرگ (Pliny the Elder)، نویسنده رومی، تخمین زد که هشتاد نوع شراب برجسته در جهان روم وجود دارد که دو سوم آنها در ایتالیا کشت می‌شدند.

محبوبیت شراب به حدی بود که کشاورزی معیشتی نمی‌توانست تقاضا را برآورده کند و آرمان کشاورز نجیب جای خود را به رویکردی تجاری‌تر بر اساس املاک بزرگ ویلاهایی داد که توسط برده‌ها اداره می‌شد. تولید شراب به قیمت کاهش تولید غلات گسترش یافت، به طوری که روم به واردات غله از مستعمرات آفریقایی خود وابسته شد. گسترش املاک ویلا همچنین باعث جابجایی جمعیت روستایی شد، زیرا کشاورزان خرده‌پا زمین‌های خود را فروختند و به شهرها مهاجرت کردند. جمعیت روم از حدود صد هزار نفر در سال 300 پیش از میلاد به حدود یک میلیون نفر در سال صفر میلادی افزایش یافت و آن را به پرجمعیت‌ترین کلان‌شهر جهان تبدیل کرد. در همین حال، با افزایش شدت تولید شراب در قلب جهان روم، مصرف آن در حاشیه‌ها گسترش یافت. مردم در هر کجا که حکومت روم گسترش می‌یافت - و حتی فراتر از آن - نوشیدن شراب را همراه با سایر آداب و رسوم رومی پذیرفتند. بریتانیایی‌های ثروتمند آبجو و شراب عسل‌ را کنار گذاشتند و به جای آن به شراب‌های وارداتی از دورترین نقاط مانند دریای اژه روی آوردند؛ شراب ایتالیایی تا جنوب نیل و شمال هند نیز ارسال می‌شد. در قرن اول میلادی، تولید شراب در استان‌های رومی گل جنوبی (southern Gaul) و اسپانیا برای پاسخگویی به تقاضا افزایش یافت، اگرچه شراب‌های ایتالیایی هنوز بهترین محسوب می‌شدند.

شراب از یک بخش مدیترانه به بخش دیگر در کشتی‌های باری معمولاً با ظرفیت حمل دو تا سه هزار آمفورای گلی حمل می‌شد، همراه با محموله‌های ثانویه‌ای از برده‌ها، آجیل، شیشه‌آلات، عطرها و سایر کالاهای لوکس. برخی شراب‌سازان، شراب خود را شخصاً حمل می‌کردند؛ لاشه‌کشتی‌هایی یافت شده که نام شراب‌ساز روی آمفوراها با نام حک‌شده روی لنگر مطابقت دارد. آمفوراهایی که برای حمل شراب استفاده می‌شدند عموماً به‌عنوان ظروف یک‌بارمصرف و غیرقابل بازگشت در نظر گرفته می‌شدند و معمولاً پس از انجام وظیفه‌شان خرد می‌شدند. هزاران دسته آمفورا با مُهرهایی که نشان‌دهنده مبدأ، محتویات و سایر اطلاعات بودند، در توده‌های زباله در مارسی (Marseilles)، آتن، اسکندریه و سایر بنادر مدیترانه و همچنین در خود رم یافت شده‌اند. تحلیل این مُهرها امکان ترسیم الگوهای تجاری و مشاهده تأثیر سیاست‌های رومی بر کسب‌وکار شراب را فراهم می‌کند. دسته‌های آمفوراهای یافت‌شده در توده زباله‌ای به ارتفاع ۱۵۰ پا [حدود 46 متر] در هوریای گالبانا (Horrea Galbana)، یک انبار عظیم در رم، عمدتاً متعلق به اسپانیا در قرن دوم میلادی هستند که پس از کاهش مرموز تولید ایتالیایی، احتمالاً ناشی از طاعون، رخ داده است. در اوایل قرن سوم، شراب‌های شمال آفریقا پس از به قدرت رسیدن سپتیمیوس سوروس (Septimius Severus) در سال ۱۹۳ میلادی میدان را از دست رقبا بیرون آوردند. تاجران اسپانیای رومی از رقیب او، آلبوس کلودیوس (Albius Clodius)، حمایت کرده بودند، بنابراین او سرمایه‌گذاری در منطقه اطراف زادگاهش، لپتیس مگنا (طرابلس امروزی) را تشویق کرد و شراب‌های آنجا را ترجیح داد.

بیشتر شراب‌های مرغوب به خود رم می‌رسید. با رسیدن به بندر اوستیا (Ostia)، در چند مایلی جنوب غربی رم، کشتی شراب توسط گروهی از باربران تخلیه می‌شد که در جابجایی آمفوراهای سنگین و حجیم از روی پل‌های متزلزل مهارت داشتند. غواصان آماده بودند تا هر آمفورایی را که به آب می‌افتاد نجات دهند. پس از انتقال به کشتی‌های کوچکتر، شراب سفر خود را از طریق رود تیبر (Tiber) به سوی شهر رم ادامه می‌داد. سپس با زحمت به انبارهای عمده‌فروشی منتقل می‌شد و در خمره‌های بزرگ فرو رفته در زمین دفن می‌شد تا خنک بماند. از اینجا به خرده‌فروشان فروخته می‌شد و در آمفوراهای کوچکتر از طریق کوچه‌های تنگ شهر با گاری‌های دستی جابجا می‌گردید. ژوونال (Juvenal)، هجوگوی رومی در اوایل قرن دوم میلادی، تصویر زیر را از شلوغی خیابان‌های رم ارائه می‌دهد:

«ما در عجله‌ای که خود داریم با انبوه جمعیت پیش رو متوقف می‌شویم، در حالی که از پشت، جمعیت زیادی به ما فشار می‌آورد؛ یک آرنج یا چوب به شما برخورد می‌کند، یک تیر یا خمره شراب بر سرتان می‌کوبد؛ پای من از گل‌های پاشیده کثیف شده، از هر طرف توسط کفش‌ها لگدمال می‌شوم و یک سرباز با نعلین میخ‌دارش پای مرا سوراخ می‌کند.»

پس از گذشتن از خیابان‌های پرهرج‌ومرج، شراب به صورت خمره‌ای از مغازه‌های محله فروخته می‌شد یا در مقادیر بیشتر به صورت آمفورا عرضه می‌گشت. خانواده‌های رومی، برده‌هایی را با کوزه‌های خالی برای خرید شراب می‌فرستادند یا ترتیب تحویل منظم آن را می‌دادند؛ فروشندگان شراب، کالاهای خود را با گاری از خانه‌ای به خانه دیگر می‌بردند. بدین ترتیب، شراب از دورترین استان‌های جهان رومی به میزها و در نهایت به لب‌های شهروندان رم می‌رسید.

ادامه دارد ...

بخش‌های پیشین:
بخش نخست؛ مقدمه کتاب تاریخ جهان در شش پیاله
بخش دوم؛ آبجوی عصر حجر
بخش سوم؛ آبجوی عصر حجر
بخش چهارم؛ آبجو در جهان متمدن
بخش پنجم؛ خاستگاه خط
بخش ششم؛ خاستگاه اندیشه غربی
بخش هفتم؛ فلسفه نوشیدن

بخش بعدی: آیا شرابی برای همه وجود دارد؟

A History of the World in Six Glasses, Tom Standage