کنفرانس کردهای سوریه دمشق را خشمگین کرد
صبحی فرنجیه
المجله – ۱۳ اوت ۲۰۲۵
در ماه مارس، پس از مذاکرات میان رهبری جدید در دمشق و «نیروهای دموکراتیک سوریه» (SDF) به رهبری کردها در شمال‌شرق خودمختار سوریه، به نظر می‌رسید توافق کلی و امیدوارکننده‌ای بر سر ادغام این نیروها در یک طرح ملی به دست آمده است. اما پنج ماه بعد، اوضاع چندان امیدوارکننده به نظر نمی‌رسد.
در ۸ اوت، نیروهای دموکراتیک سوریه کنفرانسی با عنوان «وحدت موضع» در الحسکه برگزار کرد که نقطه عطفی مهم در روند مذاکرات بود. سرنخ‌هایی در شعار این کنفرانس نهفته بود: «با هم برای تنوعی که وحدت ما را تقویت می‌کند و شراکتی که آینده ما را می‌سازد.» این شعار سطح مذاکرات دمشق و نیروهای دموکراتیک سوریه را به مرحله‌ای کاملاً تازه و پرچالش ارتقا داد که خطر فروپاشی سریع این روند را در پی دارد.
کنفرانس هفته گذشته حدود ۴۰۰ چهره از شرق فرات را گرد هم آورد و در کنار آن، شیخ دروزی حکمت الهجری و شیخ علوی غزال غزال نیز به صورت ویدئویی مشارکت کردند. این امر نشان داد که نیروهای دموکراتیک سوریه اکنون فراتر از چارچوب جغرافیایی سنتی خود رفته و با بازیگران سوری دیگری که با دمشق اختلاف دارند، وارد تعامل شده است. هر دو شیخ، دیدگاه نیروهای دموکراتیک سوریه درباره یک نظام غیرمتمرکز حکمرانی در سوریه را می‌پذیرند.
المجله دریافته است که در روزهای منتهی به کنفرانس، نیروهای دموکراتیک سوریه با تلاش‌های فشرده به دیدار سران قبایل عرب و چهره‌های سیاسی رفته و هیئت‌هایی به دیرالزور، رقه و الحسکه فرستادند تا شیوخ و شخصیت‌های مذهبی را برای حضور در کنفرانس ترغیب کند. از دید نیروهای دموکراتیک سوریه، این کنفرانس به‌منزله نمایش انسجام داخلی بود تا دست آن را در مذاکرات با دمشق قوی‌تر کند و به کشورهای خارجی نشان دهد که ایده حکمرانی غیرمتمرکز، فراتر از جامعه کردهای سوریه حامیانی دارد.
در مقابل، دولت سوریه نیز تلاش‌های خود را برای ارتباط با قبایل و چهره‌های کرد و عرب شرق فرات تشدید کرد و استدلال نمود که اهداف این کنفرانس جنبه ملی ندارد، بلکه به تعمیق شکاف‌های داخلی، مانع‌تراشی در مسیر وحدت سرزمینی سوریه و تضعیف ثبات منجر می‌شود.
با توجه به تلاش‌های اخیر منطقه‌ای و بین‌المللی برای پر کردن شکاف میان دمشق و نیروهای دموکراتیک سوریه، زمان‌بندی برگزاری این کنفرانس چشم‌گیر بود. در واقع، نیروهای دموکراتیک سوریه دیگر حتی این روند را «مذاکرات نیروهای دموکراتیک سوریه–دمشق» نمی‌نامد، بلکه آن را «مذاکرات ائتلاف غیرمتمرکز–دمشق» توصیف می‌کند؛ تغییری که پرسش‌های جدی درباره آینده روند میانجی‌گری ایجاد کرده است.
تصمیم نیروهای دموکراتیک سوریه برای گسترش ائتلاف‌های سوری خود، اوضاع را برای تضمین‌کنندگان مذاکرات – از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس، ترکیه و قدرت‌های غربی – پیچیده‌تر می‌کند؛ کشورهایی که به دنبال توافقی برای حفظ تمامیت ارضی سوریه و وحدت نیروهای مسلح آن هستند. این تحولات بدون شک مایه نگرانی ترکیه خواهد بود، چرا که گروه‌های مسلح کرد خودمختار در سوریه را تهدیدی علیه امنیت ملی خود می‌داند.
با وجود حضور حدود ۴۰۰ نفر، ترکیب شرکت‌کنندگان در کنفرانس «وحدت موضع» در مقایسه با گردهمایی‌های پیشین نیروهای دموکراتیک سوریه، بیشتر با غیبت‌ها شناخته می‌شد. برای نمونه، سازمان دموکراتیک آشوریان، شورای ملی کرد، و شیوخ ارشد قبایل بزرگ مانند الجبور، البکاره، طی، العکیدات، الولده و شمر حضور نداشتند. همچنین خانواده‌های بانفوذی چون الجربا، البشیر، الحفل، المسلط و العساف غایب بودند.
المجله آگاه شده است که از میان ۵۰ رهبر و شخصیت برجسته قبیله‌ای دعوت‌شده از دیرالزور، تنها هفت نفر حضور یافتند و مشارکت مجازی شیخ حکمت الهجری و شیخ غزال غزال باعث شد شش تن دیگر از شرکت منصرف شوند. برخی دیگر نیز حضور یافتند، اما ابراز نارضایتی کردند و گفتند که قرار بود این کنفرانس بر شرق فرات و آینده آن در چارچوب مذاکرات با دمشق متمرکز باشد.
غیبت‌های قابل‌توجه
نیروهای دموکراتیک سوریه تلاش کرد این کمبود را با سپردن قرائت بیانیه پایانی به نمایندگان قبایل عرب جبران کند، اما این اقدام تأثیر محدودی داشت، زیرا چهره‌های برجسته قبایل که نیروهای دموکراتیک سوریه همواره به آن‌ها تکیه می‌کرد، اساساً حاضر نبودند. همچنین، غیبت فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه، مظلوم عبدی – که غیبتش تعجب‌برانگیز بود – محسوس بود. بسیاری از شرکت‌کنندگان انتظار داشتند او را ببینند، چرا که وی نقش مذاکره‌کننده اصلی و امضاکننده توافق ۱۰ مارس ۲۰۲۵ با رئیس‌جمهور سوریه احمد الشرع را دارد.
برخی، غیبت او را نشانه‌ای از شکاف‌های داخلی در نیروهای دموکراتیک سوریه دانستند، برخی دیگر آن را به نبود سایر نمایندگان ارشد نسبت دادند و عده‌ای هم بر این باور بودند که مظلوم عبدی می‌خواهد با دمشق پل‌های پشت سرش را خراب نکند؛ بنابراین، این کنفرانس را نه یک تریبون سیاسی، بلکه ابتکاری محلی جلوه داد. با این حال، او به‌خوبی می‌داند که هم دمشق، هم نیروهای دموکراتیک سوریه و هم دیگر بازیگران منطقه‌ای بیش‌ازپیش خود را برای یک رویارویی نظامی آماده می‌کنند، زیرا ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه در ارتش ملی، برای دمشق یک خط قرمز است.
با وجود تنش‌ها، نیروهای دموکراتیک سوریه همچنان چشم‌اندازی برای آینده سوریه بر پایه حکمرانی غیرمتمرکز ارائه می‌دهد و گفته می‌شود که به راهبرد خود پای‌بند مانده است. در همین راستا، این نیرو می‌کوشد با نمایش «یک ائتلاف» فراتر از مرزهای جغرافیایی‌اش (به همین دلیل از الهجری و غزال دعوت شد) و با واژگان بیانیه پایانی – که به «رویه‌هایی علیه مردم ما در ساحل، سویدا و میان مسیحیان» اشاره داشت و این اقدامات را «جنایت علیه بشریت… جنایت علیه کل بافت ملی» توصیف کرد – بر افکار عمومی بین‌المللی اثر بگذارد.
در این کنفرانس تأکید شد که «راه‌حل در تدوین یک قانون اساسی دموکراتیک نهفته است که تنوع ملی، فرهنگی و مذهبی را تضمین و تقویت کند، یک دولت غیرمتمرکز بنیان گذارد که مشارکت واقعی همه اجزا را در فرآیند سیاسی و اداری تضمین نماید، و با آزادی عقیده، عدالت اجتماعی و حکمرانی شایسته همسو باشد.»
نگاه دمشق
به گزارش خبرگزاری رسمی سوریه (سانا)، مقامات سوری گفتند این کنفرانس «یک چارچوب ملی نیست، بلکه ائتلافی شکننده» از طرف‌هایی است که از «پیروزی مردم سوریه و سقوط رژیم پیشین» زیان دیده‌اند. آنان افزودند برخی بازیگران می‌کوشند با اتکا به کنترل میدانی و حمایت خارجی، نمایندگی اجزای سوریه را در انحصار خود بگیرند و «جدایی‌طلبانی را که در اقدامات خصمانه دست داشته‌اند» میزبانی کنند که این امر آشکارا ناقض توافق ۱۰ مارس است.
به گفته آنان، این کنفرانس «تلاشی برای بین‌المللی کردن پرونده سوریه، دعوت به مداخله خارجی و بازگرداندن تحریم‌ها» است؛ مسیری که به گفته دولت، یادآور کنفرانس‌های پیش از استقلال با هدف تجزیه سوریه است؛ طرح‌هایی که مردم سوریه پیش‌تر شکست دادند و «باز هم شکست خواهند داد».
دولت سوریه هشدار داد که این کنفرانس می‌تواند به تشکیل کمیسیون عدالت انتقالی و آغاز روند گفت‌وگوی ملی در ماه فوریه – که دمشق آن را کلید عبور کشور از بحران می‌داند – آسیب بزند. منابع آگاه می‌گویند دولت، کنفرانس «وحدت موضع» را تلاشی برای تغییر قواعد مذاکره تلقی کرده و «هرگونه نشست برنامه‌ریزی‌شده در پاریس» را رد می‌کند و استدلال دارد که گفت‌وگو درباره آینده سوریه باید میان سوری‌ها و در خاک سوریه انجام شود.
شکاف‌های عمیق میان بازیگران شرق فرات از نگاه دمشق پنهان نمانده است؛ دمشق می‌کوشد با چهره‌های عرب، کرد و سیاسی مخالف رویکرد نیروهای دموکراتیک سوریه، ائتلاف‌های قوی‌تری بسازد. مقامات بر این باورند که این امر ادعای نیروهای دموکراتیک سوریه مبنی بر وجود اجماع بر سر غیرمتمرکزسازی و نمایندگی دیگران را تضعیف خواهد کرد.
برای دمشق، ائتلاف نیروهای دموکراتیک سوریه با شیخ حکمت الهجری و شیخ غزال غزال – که در مناطقی خارج از کنترل کامل دولت فعالیت دارند – گزینه‌های تازه‌ای را پیش روی آن می‌گذارد، به‌ویژه با این آگاهی که باید نگرانی‌های امنیتی ترکیه را برطرف کند، چرا که آنکارا بارها گفته اجازه تجزیه سوریه را نخواهد داد. پایتخت‌های عربی و غربی نیز به دنبال ثبات هستند، همان‌طور که سرمایه‌گذاران خارجی چنین می‌خواهند.
این کنفرانس آغاز مرحله‌ای تازه در مذاکرات داخلی سوریه به شمار می‌رود، زیرا نیروهای دموکراتیک سوریه اکنون می‌کوشد از طرف ائتلاف گسترده‌تری که خواهان غیرمتمرکزسازی است سخن بگوید. اما با وارد کردن نمایندگان دروزی و علوی به این چارچوب، بخشی از حمایت درون‌ساختاری خود را از دست داده است.
پس از خشونت‌ها در سویدا، بازیگران بین‌المللی از جمله ایالات متحده، ترکیه و اردن در حال میانجی‌گری هستند، اما دولت دمشق می‌داند که باید گروه‌های مسلح غیردولتی را در سوریه – در صورتی که داوطلبانه این کار را نکنند – خلع سلاح کند و مانع شود که هر بازیگر داخلی یا خارجی بار دیگر به عامل بی‌ثباتی بدل شود.
با این‌که هر دو طرف، یعنی نیروهای دموکراتیک سوریه و دمشق، آماده‌اند در صورت لزوم بجنگند، اما هیچ‌یک هنوز در را به روی مذاکرات نبسته‌اند. غیبت عبدی از کنفرانس – و تصمیم نیروهای دموکراتیک سوریه برای حمایت نکردن رسمی از نتایج آن – نشان می‌دهد که شاید هنوز جایی برای گفت‌وگو باقی باشد، همان‌طور که دمشق نیز خود را به اظهارنظرهای غیررسمی در رد گفت‌وگو در پاریس محدود کرده است.
هیچ‌یک از طرفین، میانجی‌گری منطقه‌ای یا بین‌المللی را رد نکرده‌اند، بنابراین مذاکرات همچنان ممکن است. با این حال، تغییر «قواعد تعامل» و گسترش ائتلاف‌های نیروهای دموکراتیک سوریه فراتر از شمال‌شرق، احتمال رویارویی را نزدیک‌تر کرده و این، چشم‌انداز سیاسی سوریه را تیره‌تر می‌سازد.
