پايان فرمانروايی بنزين

يکشنبه ۱۴ اسفند ۱۳۸۴
من، سرب نفس می کشم، تو سرب نفس می کشی و حتماً خدا برايمان دعا می کند. من و تو هر روز ۲۰هزار بار نفس می کشيم؛ ۲۰ هزار بار دم و بازدم و ريه هايمان را از ۳هزار گالن هوا پر و خالی می کنيم. سهم ما از آلودگی هوا بيش از ۵۰۰ گرم از انواع آلاينده ها در روز است؛ بزرگ ترين سهم تهرانی ها از پايتخت نشينی.
و بنا به آمار وزارت بهداشت و درمان اين، سهم آن ۷ هزار نفری هم هست که سالانه در تهران جان خود را به هوا می دهند. بيش از ۷ هزار نفر که ۴ هزار نفرشان بر اثر بيماری های ناشی از ذرات معلق در هوا جان می دهند و ۳ هزار و ۳۰۰ نفر ديگر بر اثر سرطان های ناشی از آلودگی هوا ديگر نفس نمی کشند.
و شايد اين، سهم ۱۰ ميليون تهرانی است که روزانه بيش از ۵/۵ ميليون خودرو و موتورسيکلت در دل شهرشان سرگيجه می روند.
و باز هم آمار از صرف ۳۰۷ ميليارد ريال هزينه برای درمان بيماری های ناشی از آلودگی هوا حکايت می کند و ۲۱ ميليارد ريال هزينه مواد شوينده و ۳۴ ميليارد ريال هزينه تعميرات ظاهری نما و نقاشی های ساختمان و تمام هزينه های ديگری که صرف خسارات آلودگی هوا می شود.
کارشناسان محيط زيست، حمل ونقل و بهداشت و درمان، يک نظرند که آلودگی هوای تهران متعلق به منابع آلاينده همچون کارخانه ها، منابع گرمايشی خانه ها و بخش اعظمی از آنها که شامل آلاينده های خطرناک و کشنده است مخصوص خودروهای بنزين سوز و فرسوده است؛ خودروهايی که روزانه يکهزار و ۲۰۰ تن آلاينده را به خورد پايتخت می دهند و رکورد آلاينده های ايران را ۲/۸ برابر استاندارد جهانی کرده اند و رشد سالانه انتشار CO۲ را در کشور به ۲۵ درصد افزايش رسانده اند؛ رقم و آماری که در مدت ۱۴۰ روز يکهزار و ۱۶۰ تهرانی را روانه بيمارستان کرد.

روزنه ای در دود
بر اساس يک پژوهش، ۷۲ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از مصرف سوخت های فسيلی- به ويژه در سيستم حمل ونقل- است. ۹۰ درصد منوکسيد کربن موجود در هوای تهران ناشی از همين سوخت هاست و روزانه ۳ تن منوکسيدکربن، ۴۵ تن هيدروکربن سوخته، ۱۳۰ تن اکسيد ازت، ۳۰ تن گوگرد، ۳۰ تن ذرات معلق و ۲ تن سرب خالص به هوای تهران تحميل می شود؛ عددی که حاصل سياستگذاری های غلط است.
روزانه بيش از يکهزار و ۴۰۰ دستگاه خودروی سواری و يکهزار و ۶۰۰دستگاه موتورسيکلت در تهران شماره گذاری می شود و تهران می رود که رفته رفته به بزرگ ترين پارکينگ دنيا تبديل شود.
۷۰ درصــــــــد منوکسيدکربن توليدی در سيستم حمل ونقل شهری توسط وانت بارها و خودروهای سواری توليد می شود. موتورسيکلت ها ۲۱ درصد، تاکسی ها ۷درصد و کاميون ها، اتوبوس ها و مينی بوس ها در مجموع ۲ درصد از اين معضل را يدک می کشند.
ادامه توليد خودروهايی که با فناوری کهن و تفکر يارانه ای عرضه می شوند و تــــردد خودروهای فرســـوده، روز به روز بر مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زيست محيطی کشــور می افــزايد. در چنين شرايطی تلاش برای شناسايی و تأمين سوختی ارزان و پاک که جايگزين مناسبی برای سوخت های مايع متداول همچون بنزين و گازوئيل باشد ضرورت می يابد. امروز تقريباً ۱۸ درصد از ناوگان حمل ونقل جهان، گاز طبيعی مصرف می کنند. اکثر کشورها به دليل ملاحظات زيست محيطی، کارايی تجهيزات، هزينه کمتر و سهولت دسترسی به گاز طبيعی، در زمينه گسترش استفاده از خودروهای با سوخت طبيعی، طرح های بلندمدتی را در دستور کار خود دارند. روند استفاده از CNG در کشورهايی چون ايتاليا، برزيل، پاکستان، هند، آمريکا، چين، ونزوئلا، مصر، کانادا، کلمبيا، آلمان و نيوزيلند نيز در حال گسترش است.
در ايران نيز با توجه به در دسترس بودن ذخاير عظيم گاز طبيعی و وجود شبکه توزيع گسترده آن و کاهش واردات سوخت، ايجاد اشتغال و کاهش آلودگی های زيست محيطی، استفاده از اين سوخت به صرفه به نظر می آيد.
CNG سوختی بسيار تميز و عاری از هرگونه آلاينده- به خصوص سرب- است. منوکسيدکربن آزادشده توسط اين سوخت، ۹۰درصد کمتر از ساير سوخت هاست که پارامتر نداشتن سرب با توجه به سمی بودن آن، از مهمترين عوامل حفظ محيط زيست است.
به هر حال تا پايان برنامه چهارم توسعه، توليد بنزين از ۴۰ ميليون ليتر به ۱۲۰ ميليون ليتر در روز افزايش می يابد و با روند بدون توجيه و روبه رشد توليد اتومبيل در کشور انتظار می رود تعداد اتومبيل ها در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۱۵ ميليون دستگاه باشد. بدين ترتيب ميزان کسری بنزين در کشور طی ۲۰ سال آينده بالغ بر ۵۰۰ ميليارد ليتر خواهد بود. با درک اين شرايط و چرتکه انداختن آن، مصرف سوخت های جايگزين، امری اجتناب ناپذير می شود.
طرح پيشنهادی گازسوزکردن خودروها بر اين اساس استوار است که تا ۲۰ سال آينده حداقل ۷۰درصد از خودروها گازسوز شوند، يعنی ۱۰ميليون و ۲۵۰ هزار دستگاه از خودروهای ايران در پايان اين دوره ۲۰ ساله گازسوز شده باشد و اين يعنی تهران با آسمان آبی.
بنا به گفته عباس آخوندی- کارشناس تبديل کارگاهی سازمان بهينه سازی مصرف سوخت- از ابتدای اجرای طرح تبديل خودروها به گازسوز تا پايان دی ماه جاری، افزون بر ۷۶ هزار دستگاه خودرو در واحدهای کارگاهی و بيش از ۱۵ هزار دستگاه ديگر در واحدهای کارخانه ای و بقيه خودروها تا مرز يکصد هزار در بهمن ماه گازسوز شده اند. اين در حالی است که بنا به مصوبه هيات دولت در سال ۸۴، تا پايان اين زمان بايد ۵۰ هزار خودروی کارگاهی گازسوز می شد.
به گفته آخوندی با گازسوز کردن يکصد هزار دستگاه خودرو، ماهانه ۸۴ ميليارد ريال و روزانه يک ميليون ليتر بنزين و گازوئيل صرفه جويی شده است.
وی ميزان مصرف خودروهـای گازسوز را يک ميليون متر مکعب گاز فشرده طبيعی CNG در روز عنوان کرد و افزود: با اجرای اين طرح، تعداد خودروهای گازسوز کارخانه ای و کارگاهی ۲۳۵ درصد رشد داشته است.

ارزان بخريد
براساس مصوبات مجلس شورای اسلامی، قيمت سوخت طبيعی بايد پايين تر از ۵۰ درصد قيمت بنزين باشد و در حال حاضر حدود ۲۰۰ الی ۲۵۰ ريال است.
همچنين هزينه انجام شده اين سيستم، ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است که با يک حساب سرانگشتی در چند ماه اول جبران می شود. بازگشت سرمايه اوليه برای تبديل سوخت بنزينی به CNG در خودروها می تواند از راه جلوگيری از اتلاف سوخت، تفاوت قيمتی سوخت فسيلی- طبيعی و زمان صرف شده برای دريافت سوخت، صورت بگيرد.
بنا به مثال سازمان بهينه سازی مصرف سوخت، کل هزينه سرمايه گذاری به ازای هر سواری شخصی حدود ۸۵۰ دلار و برای يک تاکسی يکهزار و ۲۰۰ دلار است. اين سرمايه گذاری برای سواری شخصی طی ۶/۱ سال برگشت خواهد شد و نرخ سود در اين سرمايه گذاری ۶۴درصد است. در مورد تاکسی، زمان بازگشت سرمايه تنها ۵/۸ ماه و نرخ سود آن بالغ بر ۱۳۵ درصد خواهد بود. بررسی های اقتصادی، حاکی از آن است که با گازسوزشدن يک تاکسی، هزينه های ناشی از سوخت مصرفی آن بيش از ۴ ميليون ريال در سال کاهش خواهد يافت که نسبت به سال قبل بيشتر و نسبت به سال بعد کمتر خواهد بود.
به هر حال به اعتماد اين آمار، سود سالانه استفاده از گاز با فرض گاز ۱۲۰ ريال در ايران ۲۱۱ دلار، سود سالانه استفاده از گاز با فرض ۲۰۰ ريال، ۱۷۲ دلار و سود سالانه استفاده از گاز با فرض گاز ۳۰۰ ريال، ۱۲۳ دلار است.

مثل هميشه عقب نمانيم
در حال حاضر بيش از ۲/۲ ميليون خودرو سواری CNG و بيش از ۵ هزار و ۱۸۰ ايستگاه سوخت رسانی CNG در دنيا وجود دارد که بيش از ۷۰۰ هزار دستگاه از اين خودروها در کشور آرژانتين (با شرايط نسبتاً نزديک با شرايط اقتصادی و اجتماعی کشور ما) در حال تردد است.
در حال حاضر ۱۵۸ جايگاه از سوی سازمان بهينه سازی در ۳۵ شهر و ۴ جايگاه نيز توسط بخش خصوصی برپا شده که ۵۲ جايگاه ديگر نيز در دست احداث و بهره برداری است.
اما در شرايطی که هزار جايگاه سوخت CNG در کشور با مشارکت دولت و بخش خصوصی خواهيم داشت ديگر نمی توانيم نبود جايگاه های گازطبيعی کافی را بهانه ای برای توليد روزافزون خودروهای بنزين سوز قرار دهيم.
گرچه بايد تعداد جايگاه های سوخت گيری، متناسب با افزايش خودروهای گازسوز افزايش پيدا کند که به طور تقريبی می توان گفت برای هر يکهزار تا يکهزار و ۵۰۰ خودرو يک جايگاه سوخت گيری مورد نياز است و در مرحله گسترش و توسعه گازسوز کردن خودروها تعداد جايگاه های سوخت گيری نيز بايد افزايش بيشتری يابد تا دسترسی به سوخت، آسان تر و راحت تر انجام شود، اما در حال حاضر با تعدد جايگاه های سوخت گيری و تقسيم جايگاه ها به اتوبوس، عمومی و اختصاصی و افتتاح سه ايستگاه عرضه سوخت گاز در هفته می توان گفت جايگاه های CNG برای سوخت گيری خودروها در مدت زمانی، قابل مقايسه با جايگاه های سوخت گيری سوخت مايع هستند و با توجه به حجم مخزن خودرو، سوخت گيری در آنها حدود ۸ الی ۱۰ دقيقه به طول می انجامد.
به هر حال در حال حاضر ايران با در اختيار داشتن ۱۰۰ هزار دستگاه خودروی CNGسوز و احداث ۱۵۸ جايگاه سوخت گيری در سطح کشور پيشرو اين صنعت به شمار می رود و در برنامه ۱۰ساله خود احداث ۲هزار جايگاه سوخت گيری و تبديل ۷۰۰هزار خودروی بنزين سوز به دوگانه سوز و توليد ۲۰۰ هزار دستگاه خودروی CNGسوز در سال آينده را رقم زده است؛ آماری که شايد رنگ آبی باخته شهر تهران را دوباره به خاطر بياورد.