علم جايزالخطا است

تا به امروز انجام كشفيات جديد اغلب به عنوان هدف اصلی علم پزشكی تلقی می‌شدند، اما اكنون كشف يك مورد جديد به كار ساده‌ای تبديل شده است. هركس با كمی امكانات مالی و تعداد اندكی نمونه‌ی زيست شناختی در يك يخچال می‌تواند به هزاران كشف ادعايی برسد.
در واقع تعداد پرسش‌های تحقيقاتی كه می‌توانيم مطرح سازيم به صورت تصاعدی در حال افزايش است. به كمك تجهيزات پزشكی به اندازه‌ی ناخن شصت دست می‌توان ميليون‌ها عامل زيست شناختی متفاوت را در يك فرد و با مقدار اندكی خون اندازه گيری كرد و درجا می‌توان ميليون‌ها پرسش تحقيقاتی را مطرح ساخت. اما ده‌ها هزار از اين عوامل زيست شناختی حتی با آزمون‌هايی كه با روش آماری كاملاً درست و اصولی به انجام رسيده اند، صرفاً از روی اتفاق ممكن است به نظر مهم و معنی دار بيايند. واقعيت اين است كه فقط تعداد اندكی از آنها چنين خاصيتی دارند و اكثريت عظيم اين ادعاهای تحقيقاتی اوليه، نتايج تحقيقاتی بی‌پايه و اساسی به محقق تحويل می‌دهند.
بنابراين امروزه مسئله‌ی اصلی تاييد « كشفيات » به كمك بازسازی و قرار دادن آنها در شرايط متفاوت است. چندين تيم تحقيقاتی جدا از هم بايد به اين نتيجه برسند كه آنها با استفاده از قواعد كلی كراراً « به درستی كار می‌كنند ». علاوه بر آن، تمامی تيم‌های تحقيقاتی بايد در اين نكته با هم به توافق برسند كه فقط و فقط داده‌هايی را كه از بقيه چشمگير‌تر هستند و محقق را بيشتر تحت تاثير قرار می‌دهند گزينش نكرده و برای ثبت گزارش نكنند. چنانچه گزارش علمی گزينش شده باشد، ما در نهايت به فهرست طولانی از كشفيات تيم‌های تحقيقاتی می‌رسيم كه كاملاً اشتباه هستند و در ميان اين انبوه عظيم از ضايعات غير قابل تكرار فقط تعداد اندكی نتايج واقعاً صحيح قرار دارد.
در حقيقت داده‌های تجربی حكايت از آن دارند كه پيوسته در معرض چنين مخاطراتی قرار دارند. در مقاله‌ای در نشريه‌ی انجمن پزشكی آمريكا كه در جولای ٢٠٠٥ منتشر گرديد، من نشان دادم كه ابطال يافته‌های تحقيقاتی موضوعی بسيار متداول است، حتی در مورد معتبر‌ترين يافته‌های علمی. من ٤٥ يافته‌ی جديد تحقيقات بالينی را مورد بررسی قرار دادم كه در جهان علمی بيشترين تاييد و شناسايی را كسب كرده بودند. علت انتخاب آنها اين بود كه طی ١٥ سال گذشته ساير محققين در تحقيقات خود بارها به آنها استناد می‌كردند.
در سال‌های اول پس از انتشار مقالات علمی، حتی در مطمئن‌ترين موضوع تحقيقات ـ برای مثال آزمون‌های آماری بالينی ـ به اثبات رسيده است كه يكی از هر چهار نتيجه‌ی به دست آمده يا اشتباه بوده و يا به طور بالقوه مورد مبالغه قرار گرفته است. در علم بيماری‌های واگير دار يا امپيدمولوژی (برای مثال مطالعاتی در باره‌ی نقش ويتامين‌ها، رژيم‌های غذايی يا هورمون‌ها در سلامتی انسان) چهار پنجم از معتبرترين يافته‌ها به سرعت بی‌اساس خوانده شدند. در تحقيقات ملكولی نرخ ابطال‌ها گاهی از ٩٩ درصد هم فراتر می‌رفت، كه علت آن فقدان آزمون‌های تكراری قابل ملاحظه بود.
اما اين واقعيت‌ها نبايد ما را هراسان سازد. بايد پيوسته اين احتمال را داد كه اشتباه بودن بيشتر يافته‌های تحقيقاتی به سرعت به اثبات رسيده و مورد ابطال واقع شوند. در واقع اين بخشی است از اين واقعيت كه پيشرفت‌ها در علم به طور كلی چگونه روی می‌دهند و در هر حال بايد خود را با اين وضعيت تطبيق دهيم. به جای آن كه شواهد علمی را به عنوان عقيده‌ی جزمی به تصور درآوريم، بايد آنها را به عنوان اطلاعات موقتی فرض گيريم كه بايد درجه‌ی ميعنی از قابليت اعتماد به آنها نسبت داده شود.
در اين ادعا كه اعتبار اطلاعات علمی منتشره ١٠ درصد يا حتی ١ درصد است هيچ نكته‌ی اشتباه وجود ندارد. گاهی اين‌ها بهترين شواهدی هستند كه ما در اختيار داريم. اما ما بايد به درك اين نكته عادت كنيم كه بعضی از يافته‌های تحقيقاتی دارای اعتبار علمی بسيار اندكی هستند، در حالی كه يافته‌های ديگر احتمال دارد كه بتوانند از آزمون زمان سربلند بيرون آيند. شايد خود محققين قادر باشند كه در بی‌طرفی كامل اين سطوح از اعتبار را به كارهای تحقيقاتی خودشان نسبت دهند، البته چنانچه با جزئيات كامل توضيح دهند كه دست به انجام چه كاری زده و اين كه چگونه آن‌ها را به انجام رسانده‌اند.
علم يك جستجوی اصيل است، اما به سادگی نمی‌توان به پيشرفت‌های واقعی در تحقيقات علمی رسيد. لازمه‌ی آن مقدار زيادی فرصت، تلاش‌های دائمی و پيگير، صداقت و درستی سازش ناپذير، سرمايه گذاری‌های متناسب و حمايت‌های مادی است و همچنين تعهدی تزلزل ناپذير. پيشرفت‌های علمی ادعايی نيازمند اثبات دقيق و تكرار آنها توسط محققين مستقل هستند. شناخت علمی هرگز نهايی نيست، ليكن به طور دائم در حال تكامل است. اين بخشی است از جاذبه‌ی افسون كننده‌ی علم كه آزادی افكار را نيز پرورش می‌دهد.
در حالی كه محققين جدی احتمالاً با اين اصول آشنايی دارند، اما اغلب به هنگام انتشار اطلاعات علمی به فراموشی سپرده می‌شوند. جامعه‌ی ما از تورم اطلاعات انباشته شده است. علت آن اين است كه ما به هنگام بسياری از فعاليت‌های انسانی ـ مثلاً سرگرمی‌ها، دادگاه‌ها، بازار سهام، سياست و ورزش ـ تلاش می‌كنيم كه در چهارچوب تمدن توده گير فعلی در نظر مردم جلب توجه بيشتری كنيم. ليكن زيان آور خواهد بود اگر از علم انتظار داشته باشيم كه به اين ترتيب « خودنمايی » كند. گزافه گويی با مهمترين ويژگی‌های تعقل علمی مغايرت دارد، يعنی با انديشه انتقادی و ارزيابی دقيق شواهد موجود.

To Err is Science by John P.A Ioannidis.
Project Syndicate 2006.