تکرار خشکسالی با سدهای خالی

خشکسالی بر سال آبی جدید هم سایه انداخته و در ۱۸ روز سپری شده از این سال خود را با افت ۲۰ درصدی بارش نسبت به سال قبل نشان داده است. با توجه به آثار بدخیم خشکسالی سال آبی گذشته بر ذخایر آبی سدها، افت بارندگی در پاییز امسال می‌تواند تهدید جدی برای تأمین آب باشد و به همین دلیل باید تمهیدات جدی برای مدیریت مصرف آب اندیشیده شود.

به‌گزارش همشهری، اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران از وضعیت بارندگی کشور در سال آبی ۱۴۰۱–۱۴۰۰(از اول تا ۱۸ مهر امسال) نشان می‌دهد: ارتفاع کل ریزش‌های جوی در این دوره زمانی به ۴ میلی‌متر رسیده و این مقدار بارندگی گرچه نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت تغییر نداشته اما نسبت به دوره مشابه در سال آبی قبل ۲۰ درصد کمتر است و این مسئله به‌نوعی می‌تواند تأیید‌کننده پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی باشد که اعلام کرده بود بارش‌های پاییز ۱۴۰۰ کمتر از نرمال خواهد بود.

استمرار کم‌بارشی

آمار بارندگی در یک بازه کوتاه‌مدت ۱۸روزه برهان قاطعی برای قضاوت در مورد وضعیت سال آبی نیست اما ازآنجا ‌که پیش ‌از این سازمان هواشناسی نسبت به تداوم کم‌بارشی در پاییز و استمرار خشکسالی هشدار داده بود، حتی همین آمارهای ۱۸روزه نیز می‌تواند زنگ خطری برای حوزه آب قلمداد شود. آمارها حاکی از این است که حجم بارش‌ها از اول تا ۱۸مهر امسال ۶میلیارد و۵۹۲میلیون مترمکعب بوده که البته بخش اندکی از آن سهم مخازن سدها خواهد بود.

براساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، بارش‌های اکثر مناطق کشور در پاییز۱۴۰۰ کمتر از نرمال خواهد بود و حتی ۱۳استان شرایط حادتری را تجربه خواهند کرد. در نامه‌ای که چندی پیش سحر تاج‌بخش، رئیس سازمان هواشناسی به معاون برنامه‌ریزی وزارت جهادکشاورزی ارسال کرد، بارش فصل پاییز در اکثر مناطق کشور به‌جز سواحل دریای خزر کمتر از نرمال (میانگین بلندمدت آماری) پیش‌بینی شده بود که سهم ماه‌های مهر و آبان در این کم‌بارشی بیشتر است؛ اما از نیمه دوم آذرماه۱۴۰۰، شرایط بارشی در کشور مقداری متعادل شده و انتظار می‌رود بارش در اکثر مناطق کشور به نرمال گرایش یابد. همچنین در این دوره کم‌بارشی، ۱۳استان شامل استان‌های اصفهان، یزد، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، هرمزگان، کرمان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، لرستان، خوزستان و ایلام، نسبت به سایر استان‌ها از شرایط حادتری برخوردارند.

نمای بارندگی در کشور

در ۱۸روز سپری شده از سال آبی ۱۴۰۱–۱۴۰۰ میزان بارندگی ایران حدود ۲۰درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است. البته قیاس ۲ دوره ۱۸ روزه نمی‌تواند حکم کارشناسی برای وضعیت آبی ۲ سال آبی باشد؛ اما بخش قابل‌توجهی از بارش‌های همین دوره زمانی کوتاه نیز به توفان حاره‌ای شاهین در حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان اختصاص داشته که باعث جهش ۳۰۰ درصدی بارندگی در این حوضه آبریز شده وگرنه وضعیت آمارها می‌توانست نسبت به چیزی که هست بدتر باشد. در این دوره ۱۸روزه، حوضه آبریز دریای خزر با ۲۳ میلی‌متر بارش، کاهش ۱۸ درصدی بارندگی نسبت به دوره مشابه در سال قبل و افت ۴ درصدی بارندگی نسبت به میانگین ۵۳ سال اخیر را تجربه کرده و حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان با ۴ میلی‌متر بارندگی شاهد جهش ۳۰۰ درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و رشد ۱۰۰ درصدی نسبت به میانگین بلندمدت بوده است.

میزان بارندگی در ۴حوضه باقی‌مانده کشور تقریبا صفر بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش عمده بارش‌های ناشی از توفان شاهین در مناطق دریایی و خارج از حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان به وقوع پیوسته اما رسیدن بخش کمی از این بارش‌ها به کشور نیز توانسته است بارش‌های حوضه آبریز بلوچستان را به ۳۱میلی‌متر و بارش‌های حوضه بندرعباس و سدیج را به ۳میلی‌متر برساند درحالی‌که بارش‌های این حوضه‌ها در دوره مشابه سال‌های قبل صفر بوده‌است.

حال نامساعد ذخایر آبی

براساس آخرین آمارهای وزارت نیرو، هم‌اکنون ۶۱ درصد از حجم مخازن سدهای کشور خالی است و فقط ۱۹ میلیارد مترمکعب از مجموع ظرفیت ۵۰.۵ میلیارد مترمکعبی مخازن سدها پر آب است؛ اما همین مقدار نیز به‌طور کامل قابل استحصال نیست. آنگونه که فیروز قاسم‌زاده، مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور ۲روز پیش در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرده است: با توجه به کم‌بارشی در ۲ سال گذشته، هم‌اکنون حجم آب ذخیره شده در سدهای کشور به ۱۹ میلیارد مترمکعب رسیده؛ اما از همین مقدار نیز به‌دلیل اینکه زیر تراز پایداری سدهاست و شرایط کیفی مناسبی ندارد، فقط ۹.۵ میلیارد مترمکعب قابل‌استفاده است که این میزان آب، فقط کفاف مصارف فصل پاییز را می‌دهد.

از نظر مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آبی کشور، این میزان ذخیره آب، با توجه به پیش‌بینی کم‌بارشی بی‌سابقه در پاییز می‌تواند نگران‌کننده باشد که البته وزارت نیرو تمهیدات لازم برای تأمین آب شرب و مقابله با شرایط بحرانی را پیش‌بینی کرده؛ اما برای حراست از منابع ارزشمند آبی، مشترکان نیز باید مدیریت مصرف آب را جدی بگیرند.

دورنمای مصائب کاهش بارندگی

در تابستان امسال به‌واسطه کاهش ذخایر آبی در نتیجه سقوط ۵۰درصدی بارندگی در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، ذخایر آبی سدها به‌شدت افت کرد و به‌ناچار در سایه مدیریت انقباضی وزارت نیرو برای حفاظت از منابع آبی موجود، عملا رهاسازی آب از سدها و تولید انرژی برقابی به‌شدت کاهش پیدا کرد. همزمان ادامه پیدا کردن افت بارش‌ها در فصل تابستان و دورنمای ناامیدکننده بهبود وضعیت در فصل پاییز نیز مزید بر علت شد تا حتی در اوج کم‌برقی تابستان، امکان بهره‌برداری از ظرفیت تولید برقابی وجود نداشته باشد. در ادامه با فرارسیدن فصل پاییز و آغاز سال جدید آبی، ازآنجایی‌که منابع آبی موجود به‌زحمت کفاف تأمین آب شرب را می‌دهد، به‌ناچار رهاسازی آب برای کشت پاییزه در اکثر دشت‌های کشور با چالش مواجه است و عملا بخش کشاورزی علاوه بر خسارت‌های ناشی از نباریدن باران، باید با خسارت‌های تأمین نشدن آب کشت پاییزه نیز کنار بیایند.

در این وضعیت شاید دولت بتواند در برخی مناطق که با بحران مواجه می‌شوند، به کشاورزان «خسارت نکشت» بپردازد؛ اما درنهایت سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی که همیشه قابل‌توجه بوده، به‌شدت افت خواهد کرد. از دیگر نکات قابل‌توجه در مورد وضعیت آب در ماه‌های پیش‌رو این است که پیش‌بینی می‌شود دمای هوا نیز در پاییز امسال بالاتر از نرمال باشد که این مسئله جدای از اثراتی منفی بر تبخیر آب، روی بارش برف و ذخایر برفی نیز اثرگذار خواهد بود. این در حالی است که در زمستان گذشته با دمای حدود ۳.۵درجه بیش از نرمال، بارش برف ایران ۵۰درصد کمتر از نرمال بوده است.