فرونشست زمین در تهران؛ بمب ساعتی آرام و ساکت

بی‌بی‌سی: موسسه تحقیقاتی اطلاعاتی “اینتل‌لب” در گزارشی فرونشست زمین در تهران را یک “بمب ساعتی آرام و ساکت” خوانده که به گفته این موسسه زیرساخت‌های اساسی و جمعیت ۱۳ میلیونی این شهر را تهدید می‌کند.

این موسسه با استناد به اطلاعات و داده‌های ماهواره‌ای و مقایسه تصاویر ضبط شده از ژانویه ۲۰۲۰ تا ماه مه ۲۰۲۱ به این نتیجه رسیده که بیشترین حد فرونشست زمین در تهران به طور متوسط ۴ سانتی‌متر در سال بوده هرچند در بعضی از نقاط این تغییرات به ۲۵ سانتی متر رسیده است.

موسسه اطلاعاتی ‘اینتل‌لب’ که به مراکز و موسسات مختلف امنیتی و نظامی خدمات می‌دهد، چندی پیش گزارشی با استناد به تصاویر ماهواره‌ای از ساخت “چهار” سازه تازه در مجتمع نظامی پارچین خبر داد.

فرونشست “شدید” زمین در ایران، نکته تازه‌ای نیست و در بیش از یک دهه گذشته بارها کارشناسان محیط زیست و زمین‌شناسان درباره آن هشدار داده‌اند.

گزارش‌های تهیه شده در سازمان‌های مختلف ایران نشان می‌دهد که مقام‌های ایران در جریان این موضوع هستند.

سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران در گزارشی با استناد به اندازه‌گیری‌های انجام شده در سازمان نقشه‌برداری در جنوب غرب تهران یک ناحیه فرونشست را شناسایی کرده که به گفته این سازمان از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۲ بیش از ۱۷۰ سانتی‌متر نشست کرده است که سالانه حدود ۲۱ سانتی‌متر است.

سازمان زمین‌شناسی می‌گوید برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی و ضخامت لایه رسوبی و ساختار آن عامل اصلی پدیده فرونشست تهران بوده است؛ اما در سال‌های گذشته این پدیده با افزایش جمعیت در تهران تشدید شده است.

کاوه مدنی، پژوهشگر محیط زیست و استاد مدیریت منابع طبیعی که در ایران مدتی معاون سازمان محیط زیست بوده است، در توییترش با انتشار گزارش اینتل‌لب نوشته که او بارها درباره این موضوع هشدار داده است.

آقای مدنی با طعنه به مقام‌های ایران نوشته دو سال پیش هم نشریه نیچر با استناد به تصاویر ماهواره‌ای از “فرونشست شدید زمین در تهران” خبر داده بود اما به گفته آقای مدنی، مسئولان جمهوری اسلامی بیشتر “نگران رصد سامانه‌های موشکی با دوربین تله‌ای” هستند در حالی که به گفته این کارشناس محیط زیست تصاویر و داده‌های ماهواره‌ای که در دسترس “شرکت‌های امنیتی” است اطلاعات مفیدتری دارد.

چرا زمین فرونشسته است؟

علی ناظمی، استاد محیط زیست دانشگاه کنکوردیا به بی‌بی‌سی گفت افزایش جمعیت و تاسیسات زیرساختی در تهران بار بیشتری را به زمین تحمیل کرده ‌است.

اما عامل جدی‌تر برداشت “بی‌رویه” آب است که آقای ناظمی اینطور توضیح می‌دهد: “خلل و فرج خاک از آب پر است و این از زمین محافظت می‌کند. اما آبی که برای مصارف اجتماعی اقتصادی از زمین بیرون کشیده شده، مثلا آبیاری پارک‌ها و چمن‌ها، این خلل و فرج را خالی کرده است. برای مثال ۳۰ هزار حلقه چاه غیرقانونی در تهران است که آب را از خاک بیرون می‌کشد.”

اصفهان در شرایط بدتر از تهران

بر اساس بعضی از گزارش‌ها که در ایران منتشر شده، تهران از نظر فرونشست زمین بعد از اصفهان قرار دارد؛ اما وجود زیرساخت‌های حکومتی و اداری وضعیت آن را حساس‌تر می‌کند.

بر پایه تحقیقی که علی بیت‌اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ایران، انجام داده استان اصفهان با ۳۱ شهر واقع بر پهنه‌های با خطر بالای فرونشست زمین در ردیف اول از لحاظ تعداد سکونتگاه‌های شهری است. استان‌های تهران با ۳۰ شهر، کرمان با ۲۵ شهر و خراسان رضوی با ۲۴ شهر در رتبه‌های بعدی‌ قرار دارند.

آقای بیت‌اللهی که دبیر کارگروه مخاطرات طبیعی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی است گفته بود که فرونشست زمین در تهران و اصفهان “از حد بحران عبور کرده است.”

بسیاری از کارشناسان شهرسازی اعتقاد دارند که خاک تهران و موقعیت جغرافیایی آن که بر روی گسل است، مکان مناسبی برای توسعه پایتخت نبوده اما طرح‌های مختلف برای انتقال پایتخت به شهرهای دیگر همواره در پله اول متوقف شده و پایتخت ایران روز به روز بزرگ‌تر و پرجمعیت‌تر شده است.