من سنتها را میشکنم
شیما تدریسی
(پژوهشگر حوزه زنان)
دیشب (۳ دی ۱۴۰۴) که مستند ترانه علیدوستی، ساختهی پگاه آهنگرانی را دیدم، گویی پنجاه دقیقه روایت مستند تاریخ «جنبش زنان ایران» را از انقلاب مشروطه تا امروز، یکجا پیش چشمم آورد.
آنجا که میگوید: «قصد این را نداشتم که فعال مدنی باشم»، روایت میلیونها زن ایرانی را بازگو میکند؛ زنانی که فمینیسم را نه از دل نظریههای انتزاعی، بلکه از خلال تجربهی زیستهی روزمرهی خود زندگی کردهاند.
وقتی میگوید نمیتواند دقیقا بگوید از چه زمانی به مسئلهی زنان علاقهمند شده و تاکید میکند که «فمینیست زاده نشده، بلکه فمینیست شده»، تجربهای آشنا برای بسیاری از زنان را ملموس میکند.
ترانه آگاه است به امتیازهایی که در خانوادهاش داشته؛ امتیازهایی که امکان پیشرفت در حوزهی مورد علاقهاش را برای او فراهم کردهاند. مهمتر آنکه آگاهانه دربارهی همین امتیازها سخن میگوید و آنها را پنهان نمیکند.
آنجا که با لبخندی رهاشده میگوید: «بینهایت احساس امنیت میکنم چون هیچ چیزی ندارم مواظبش باشم، هیچ چیزی ندارم از کسی پنهان کنم و هیچ چیزی ندارم که از دست بره»، روایت نه گفتن به زندگی دوگانهای است که سالها برای بسیاری از زنان ساخته و بر آنان تحمیل شده است.
وقتی از مسئولیت شخصیاش نسبت به ایران سخن میگوید، به تداوم تاریخی کنش زنانی اشاره میکند که از انقلاب مشروطه تاکنون، با حضور در عرصه عمومی، مرز میان امر خصوصی و مسئولیت ملی را به چالش کشیدهاند.
لحظهای که تعریف میکند زنان سلولهای کناری شروع به خواندن «به جای او به قلب من بزن، جهان ترانه میشود» کردند، شکوه همبستگی زنانه را حتی در دل زندان به تصویر میکشد؛ جایی که بدنها در حبساند اما صداها به هم میپیوندند.
و آنجا که زیر بازجویی میگوید: «برای رومینا اشرافی اینجا هستم»، روشن میشود که این مبارزه نه از «زن، زندگی، آزادی» آغاز شده و نه صرفا قوانین ضدزن را نشانه گرفته، بلکه مستقیما فرهنگ پدرسالارانهای را هدف قرار داده که خشونت علیه زنان را بازتولید میکند.
اشارهاش به تنهایی زنان در مبارزه با حجاب اجباری در اسفند ۵۷، روایت سالهای طولانی انزوایی است که تا جنبش زن، زندگی، آزادی ادامه یافت؛ تا آنجا که جنبش مهسا/ژینا، ناگهان چون فیلمی بر پردهی سینما، مبارزهی روزمرهی زنان را به تصویر کشید و همراهی مردان را نیز با خود آورد.
پگاه و ترانه، نمایندگان نسلی از زنانیاند که مبارزه را زندگی کردهاند؛ مبارزهای که متوقف شدن در آن معنایی ندارد.
٭ پژوهشگر حوزه زنان
تلگرام تحکیم ملت
