امر برگشتناپذیر
یدالله کریمیپور
معرکهای برپا شد. به دختر جوانی گفته بود: «این چه طرز لباس پوشیدن است؟» دختر جیغ کشید و مردم فوراً دورشان جمع شدند. آمرِ به معروف که انتظار حمایت داشت، دید ماجرا از دستش خارج شده و با عجله دور شد. او گمان کرده بود دولت و حکومت پشت اوست، اما وضعیت جامعه از این مرحله گذشته است.
از منظر جامعهشناسیِ تغییر هنجار، زمانی که یک الگوی رفتاری به «رویه روزمره» بدل شود، بازگشتپذیری آن بسیار دشوار ـ و گاه ناممکن ـ میشود. بوردیو در نظریه Habitus میگوید عادتهای جمعی وقتی نهادینه شوند، ساختارهای رسمی را به حاشیه میرانند. پوشش آزاد زنان در ایران نیز از سطح اعتراض سیاسی فراتر رفته و به «رویه زیسته» تبدیل شده است؛ میلیونها زن، حتی در مناطق محافظهکار، اکنون نظم بدنی تازهای را تجربه میکنند.
نوربرت الیاس در فرایند تمدن توضیح میدهد که هنجارهای مرتبط با بدن، اگر تثبیت شوند، فقط با خشونت سنگین قابل عقبگردند؛ و خشونت سنگین، خود هنجار جدید را تقویت میکند نه حذف. ازاینرو، هر میزان اجبار حکومتی تنها «شکاف هنجاری» را ژرفتر میسازد و امکان بازگشت به وضعیت دهههای پیشین را از میان میبرد.
در نظریه نافرمانی مدنی، گیلرمو اودانل و آدام پرژوورسکی تأکید بر آناست که رفتارهای «فراگیر و کمهزینه»، دولت را از توان اعمال قانون تهی میکند.
پوشش آزاد زنان امروز بزرگترین نافرمانی کمهزینه در تاریخ جمهوری اسلامی است:
روزمره، بیرهبر، فراگیر و غیرقابل مهار.
طبق نظریه «ظرفیت حکمرانی» (مانسور اولسون و فرانسیس فوکویاما)، دولت تنها زمانی قادر به اعمال اجبار است که هم مشروعیت نسبی داشته باشد و هم توان اجرایی. فقدان هر دو، اجرای سیاستهای اخلاقی را ناممکن میکند.
بنابراین تلاش برای بازگرداندن الگوی گذشته، نه نشانه قدرت حکومت بلکه نشانه «بحران ظرفیت» است و خود، مقاومت اجتماعی را تقویت میکند.
در تاریخ تحولات فرهنگی، آزادی بدن پایدارترین نوع آزادی است. اریک هابزبام در Age of Extremes اشاره میکند که تغییرات سبک زندگی، پس از تجربهشدن، به سختی معکوس میشوند.
نمونههای ترکیه، یوگسلاوی، اروپای شرقی و حتی جمهوریهای شوروی نشان میدهد هرجا زنان تجربه پوشش آزاد یافتهاند، ساختارهای اقتدارگرا توان بازگرداندن کنترل را از دست دادهاند.
این حافظه، بهویژه زمانی که بدن و سبک زندگی را دربرگیرد، حتی با سرکوب ساختاری پاک نمیشود.
بازگشت، از منظر تاریخی، نه احتمال بلکه «محال ساختاری» است.
منبع: تلگرام نویسنده
@karimipour_k
