رسیدن به یک نظم جهانی دموکراتیک هنوز غیرممکن نشده است

از نشریه سیاسی "سیسرو"
برگردان: جواد طالعی (دفتر اروپائی شهروند)

اشاره:

"سیسرو" ماهنامه ای است برای فرهنگ سیاسی که همواره می کوشد تازه ترین تحولات جهان سیاست را دنبال کند، اما در مقایسه با نشریات عمومی، هنگام پرداختن به چنین تحولاتی، اندکی فراتر از نوک دماغ خود را می بیند. بخش قابل توجهی از صفحات این نشریه، که بیش از همه در میان دانش آموختگان علوم سیاسی جا افتاده است، به انعکاس دیدگاه های سرشناس ترین سیاستمداران اروپا و جهان اختصاص دارد. مقاله ای که برگردان فارسی متن کامل آن را در اینجا می خوانید، تازه ترین نوشته میخائیل گورباچف است که با عنوان "با هم قوی هستیم" در شماره فوریه این نشریه انتشار یافت. در همین شماره، گفت و گوی مفصلی نیز با "هلموت شمیت" صدر اعظم سوسیال دموکرات اسبق آلمان چاپ شد که به جای خود خواندنی است.

با هم قوی هستیم

این کاملا معمولی است که انسان نشانه های بهبود امور را در کشور خودش و جهان می جوید. در ماه های گذشته، مناسبات بین المللی دچار نوعی چرخش شدند. بله. سال گذشته حتی می تواند مشخص کننده چیزی مثل پایان یک دوران سیاست جهانی بوده باشد. پایان دوران تک قطبی و از دست دادن شانس هائی که پایان جنگ سرد ایجاد کرده بود.

زمانی که جنگ سرد در پایان دهه هشتاد به پایان رسید، امکانات کاملا نوینی برای تنظیم بهتر آینده جهان فراهم شد. قدرت های بزرگ زیادی، جلوتر از همه ایالات متحده، اتحاد شوروی و چین بر سر بسیاری موارد در شورای امنیت سازمان ملل متحد به گونه ای پایه ای با یکدیگر همکاری می کردند. تنش های بین المللی بسیاری، از جمله در آنگولا، ال سالوادور، نیکاراگوئه و کامبوج حل شدند، پیمان های مهمی برای کنترل سلاح های هسته ای و غیر هسته ای به امضاء رسیدند، مثل پیمان آی ان اف که چشم پوشی از دو گروه از موشک های هسته ای را قطعی می کرد، همچنین پیمان استارت یک که تعداد موشک های هسته ای استراتژیک و کلاهک ها را به نصف تقلیل داد. در یک دوجین از کشورهای آسیا، آمریکای لاتین و اروپای شرقی رفرم های دموکراتیک صورت گرفتند.

منشور پاریس برای یک اروپای جدید، که در سال 1990 به امضای روسای کشورهای اروپا، ایالات متحده آمریکا و کانادا به امضاء رسید، آغاز روند تازه ای را در مسیر ایجاد یک نظم جهانی صلح آمیز و دموکراتیک، یک اروپای متحد و یک جهان متحد مشخص کرد. اثرات این توافق ها می توانست به بسیار فراتر از قاره اروپا برسد.

اما این روند به سرعت به دوران پایان خود رسید. از هم پاشیدگی اتحاد جماهیر شوروی تغییر نخبگان سیاسی آمریکا و سایر کشورها را به دنبال آورد. منشور پاریس نادیده گرفته و برای سال های بسیار به فراموشی سپرده شد. به جای طراحی معماری نوین امنیت جهانی، تصمیم گرفته شد به استراتژی های دوران جنگ سرد اتکا شود. ایالات متحده آمریکا و تمام ملت های غربی دچار "عقده پیروزمندی" شدند.

پس از پایان جنگ سرد، اروپا از تراژدی هائی تکان خورد که در یوگسلاوی پیش آمد. آثار منفی این تراژدی ها، هنوز سال های سال در قاره اروپا، به ویژه در اقتصادهای ملی و زندگی مردم بالکان، برجای خواهد ماند. در حالی که جنگ بر سر نفود سیاسی، منابع و بازارها بار دیگر آغاز شد و به صورتی فزاینده شدت یافت، بسیاری از سرزمین ها در یوگوسلاوی سابق، خاورمیانه و آفریقا گرفتار امواج بی ثباتی سیاسی شدند.

ناتو اعلام کرد که می خواهد در درجه نخست به یک نهاد سیاسی تبدیل شود. اما قول حفظ نشد. به جای آن، ناتو تعداد اعضای خود را افزایش و حوزه عملیات خود را گسترش داد. اکنون یک مسابقه تسلیحاتی جدید در جریان است. مساله سلاح های هسته ای و این که چگونه باید مانع از گسترش بیشتر آن شد، فوریت کاملا تازه ای یافته است. و اعضای قدیمی باشگاه اتمی آخرین مقصران این امر نیستند.

جهان را یک تجزیه جدید تهدید می کند و امکان یک جنگ سرد تازه به بحث عمومی تبدیل شده است. ایالات متحده آمریکا بدون ملاحظه شورای امنیت سازمان ملل متحد یا در نظر گرفتن نظر بسیاری کشورهای دیگر، از جمله شرکا و متحدینش به عراق حمله کرد. – عواقب وخیم این اقدام اکنون به خوبی روشن شده است- آن نخوتی که اغلب با قدرت نظامی اعمال می شود، به بحرانی سنگین منتهی شد. یکی از نتایج آن این است که اهمیت و نفوذ ایالات متحده آمریکا کاهش یافته است.

علاوه بر این، چنین سیاست یک جانبه ای همراه با ادعای نقش رهبری یکتنه جهان سبب شد که اغلب نهادهای بین المللی نتوانند پاسخ قانع کننده ای برای التزامات قرن تازه بیابند: بحران محیط زیست که همواره شتابنده تر رشد می یابد، همچنین فقری که میلیون ها انسان را در سراسر جهان مبتلا کرده است. تعداد تاکنون بی سابقه عملیات تروریستی بین المللی و گسترش تنش های قومی و مذهبی نشانه های فاجعه های نگران کننده ای هستند که هنوز در برابر ما قرار دارند.

شهروندان ایالات متحده نیز نتایج سیاست خارجی غلط دولتشان را دیده اند. در انتخابات میان دوره ای نوامبر سال گذشته کنگره ، رای دهندگان حکمشان را صادر و جمهوری خواهان را با شکست روبرو ساختند. با این همه، نتیجه این انتخابات، الزامات تازه ای را در برابر تمام طبقه حاکمه ایالات متحده آمریکا قرار می دهد. برای دموکرات ها به همان اندازه که برای جمهوری خواهان. ضرورت شدید وجود دارد که ابرقدرت دست به تصحیح سیاست خارجی خود بزند.

آیا دولت جورح دبلیو بوش توانائی چنین اصلاحی را دارد؟ در ایالات متحده و جاهای دیگر جهان، تنها گروه معدودی به این توانائی اعتقاد دارند. در واقع، دولت آمریکا همه دلایل را در اختیار آن ها قرار می دهد که فکر کنند این دولت با خیرگی روش کهنه خود را حفظ خواهد کرد. چنان که گوئی مساله این دولت تنها آن است که به جهان ثابت کند که همچنان بر مرکب سوار است. تازه ترین اظهارات رئیس جمهور و طرح هائی در دولتش مورد بحث هستند، همه اندیشه های کهنه در پوشش های نو هستند.

رهبری جمهوری خواه فعلی آشکارا می خواهد برای رئیس جمهور بعدی میراثی باقی بگذارد که او را مجبور کند به سیاست تاکنونی ادامه دهد و تصحیح سیاست را غیر ممکن سازد. اگر چنین باشد، این دیگر یک حکاکی تاکتیکی درشت نیست، بلکه نسخه ای است برای فاجعه های بازهم شدیدتر.

به رغم همه این ها، من همچنان باور دارم که هنوز شانس برای سیاستی دیگر وجود دارد. دولت آمریکا و کنگره هنوز وقت دارند که راه این تغییر را هموار کنند. آن ها باید از خاورمیانه آغاز کنند. ایالات متحده آمریکا، نباید تنها از موقعیت بد پیموده شده خود در عراق بیرون بکشد، بلکه باید سیاست سازنده ای برای این منطقه بیابد. این مطلقا ضرورت دارد که روند صلح خاورمیانه دوباره از سر گرفته شود و همزمان با آن، برخوردی جدی با همسایگان عراق صورت گیرد.

اگر رهبری آمریکا این دورنگری و شهامت داشته باشد که بتواند واقعیات جهانی را در نظر بگیرد، تصمیم به مذاکره و همکاری خواهد گرفت و نه به زور. ما، به یک شبکه جهانی حضور نظامی و نیروهای آماده تهاجم نیاز داریم، اما در زمینه به کار گرفتن آن ها می بایست خوشتندار باشیم و بخواهیم که دشواری ها را با ابزارهای سیاسی حل کنیم. در نهایت ما، حتی در مقایسه با سال های دهه نود، با یک موقعیت جهانی به شدت تغییر یافته سر و کار داریم. کشورهای کره زمین، در این میان تنگاتنگ تر با یکدیگر مرتبط شده اند و شدیدتر به یکدیگر نیاز دارند.

غول های تازه ای مثل چین، هند و برزیل قدم بر صحنه نهاده اند و نظرات آن ها دیگر نمی تواند برای مدت زیادی نادیده گرفته شود. اتحاد کشورهای اروپائی پیش می رود و نفوذ اقتصادی و سیاسی آن ها بی تردید رشد خواهد کرد. جهان اسلام ممکن است امروز برای هماهنگ کردن خود با نظم نوین جهانی دشواری هائی داشته باشد، اما این نیز نقش خودش را خواهد یافت و این فرهنگ فوق العاده برخورد احترام آمیز را طلب خواهد کرد. چرخش به سوی دموکراسی در روسیه و سایر جمهوری های پیشین اتحاد شوروی، به رغم همه دشواری های سنگین، آخرین امری نیست که بازیگر تازه و قدرتمندی را وارد صحنه بین المللی می کند.

دهه نود، دوران سختی برای سرزمین من بود. در آن زمان گفتم که دشواری های روسیه گذرا خواهند بود و این کشور، دوباره بر سر پا خواهد ایستاد و برای پیشرفت خواهد جنگید. این اکنون اتفاق می افتد. انسان در می یابد که روسیه دوباره قدرت یافته، و این واقعیت که این سرزمین برای حفظ منافع خود و کسب نقش مناسب خود در سیاست جهانی می کوشد، در همه جا باب پسند دیگران نیست. عجیب است: زمانی که روسیه دستخوش بحرانی عمیق بود، غرب برایش هورا می کشید، امروز این کشور را متهم می کنند که غیر دموکراتیک است و مطالبات امپریالیستی دارد. در حالی که دلیلی برای ترس از روسیه وجود ندارد. سرزمین من با دشواری های بی شماری روبرو است و بسیار چیزها برای انتقاد کردن دارد. این کار نیز دارد می شود. اشکال تازه سیاست را آموختن و تحکیم نهادهای دموکراتیک واقعا کار دشواری است. اما روسیه هرگز به گذشته استبدادی خود باز نخواهد گشت. سخت ترین تکه راه، اکنون پشت سر ما قرار گرفته است.

من همواره گفته ام که ما امروز، در این دورانی که زندگی می کنیم، اجازه نداریم بدبین باشیم. دلایل بسیاری برای نگرانی و حتی شنیدن زنگ خطر وجود دارد. اما مسیر تاریخ از پیش تعیین نشده است. یک جدائی تازه در جهان، یک رودرروئی تازه غیرقابل اجتناب نیست. سخن از یک نظم دموکراتیک جهانی، حرفی تهی نیست. ما می توانیم به چنین جهانی برسیم.