چهارشنبه ۱۱ تير ۱۴۰۴ - Wednesday 2 July 2025
ايران امروز
iran-emrooz.net | Mon, 30.06.2025, 20:00

الگوی خشونت و حمله پیش‌گیرانه


س.ساسان

از هیروشیما تا تهران: آیا جهان به سوی ناامنی، نابرابری و تنش بیشتر می‌رود؟

در ماه‌ها و روزهای اخیر، با روندی تند، شاهد تحولاتی نگران کننده در عرصه بین‌المللی هستیم. آیا ما در حال ورود به جهانی ناامن‌تر و نابرابرتر هستیم؟ آیا زور و قدرت نظامی بیش از پیش جایگزین گفتگو، مدارا، فهم مشترک، همکاری و دیپلماسی خواهد شد؟ آیا نظم شکننده جهانی بیش از پیش تضعیف شده و منطق قدرت نظامی بر اصول حقوق بین‌الملل، بیشتر چیره خواهد شد…

متاسفانه پاسخ به این سوالات خیلی سخت نیست، بویژه وقتی در کنار همه آنچه دیده‌ایم، سخنان تشکر آمیز صدر اعظم آلمان در مورد سپردن کارهای کثیف غرب به اسرائیل را هم بشنویم. و همینطور تشبیه حمله به ایران/فردو با حمله اتمی به ناکازاکی و هیروشیما توسط رئیس جمهور آمریکا!

الگوی خشونت و حمله پیش‌گیرانه

استفاده از خشونت و حمله نظامی برای بازدارندگی از خشونت و تهاجم احتمالی، منطق خطرناکی است که این روزها در حال سرایت بیشتر به روابط بین‌الملل است: توجیه حمله، خشونت و تجاوز برای “جلوگیری از حمله یا تجاوز نامعلوم در آینده”. این همان چیزی است که به آن “حمله پیش‌گیرانه” (Preemptive Strike) می‌گویند.

توجیه حمله به یک کشور مستقل با این استدلال که ممکن است در آینده تهدیدی ایجاد کند، نه تنها نقض آشکار قوانین بین‌المللی است (نگاه کنید به ماده (۲)۴ و ۵۱ منشور سازمان ملل)*، بلکه دریچه‌ای خطرناک را به روی هرج و مرج باز می‌کند. وقتی قدرت‌های بزرگ و متحدین آن‌ها خود را مجاز به حمله به کشوری دیگر صرفاً بر اساس “ظن” به یک تهدید احتمالی در آینده می‌دانند، مفهوم حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور داخلی کشورها به کلی بی‌معنا می‌شود. این رویکرد، نه تنها صلح و ثبات را به ارمغان نمی‌آورد، بلکه دایره خشونت را گسترش داده و بهانه‌ای برای ماجراجویی‌های نظامی بیشتر می‌شود.

اقتدارگرا، ضد مردمی بودن… و تهاجمی بودن حکومت‌ها هم مجوزی به دیگران برای حمله بازدارنده به آنها نمی‌دهد!

حمله آمریکا به عراق و همینطور روسیه به اوکراین هم زیر پوشش حمله پیشگیرانه انجام شد. روسیه مدعی بود اوکراین و ناتو امنیت روسیه را تهدید می کنند، و باید از قدرت گیری نازی ها در اوکراین جلوگیری کرد. با این استدلال پوتین به اوکراین حمله کرد.

رئیس جمهور آمریکا علاقه خود به گرینلند را پنهان نکرده است. چرا که کنترل گرینلند را برای امنیت آینده آمریکا ضروری می داند. در همین راستا چند روز پیش پنتاگون در بیانیه‌ای اعلام کرد: “رئیس‌جمهور اخیراً دستور تغییر در فرماندهی یکپارچه را صادر کرده است. این تغییر، گرینلند را از حوزه مسئولیت فرماندهی اروپایی ایالات متحده به حوزه مسئولیت فرماندهی شمالی ایالات متحده منتقل می‌کند.”

بدون شک، این “حمله پیشگیرانه” نظامی و خشونت آمیز نیست اما این شکل و روش برخورد،  مفهوم حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور داخلی کشورها، حتی درون متحدین آمریکا، را زیر سؤال می برد و می تواند بستر مناسبی برای اقدامات خشونت آمیز ایجاد کند. تغییر فوق بدون مشورت با دانمارک وگرینلند انجام شده است.

(در مورد حمله پیشگیرانه به واسطه تهدید خارجی، و در ارتباط با حمله نظامی به ایران، مقالات زیادی توسط حقوق‌دانان نوشته شده است که  در پایان این نوشته آمده است.)

تضعیف نهادهای بین‌المللی: سازمان ملل و دادگاه لاهه

یکی از نگران‌کننده‌ترین پیامدهای این منطق زور، تضعیف روزافزون سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد و دیوان بین‌المللی دادگستری (دادگاه لاهه) است. این سازمان‌ها که پس از دو جنگ جهانی برای جلوگیری از تکرار فجایع و تضمین صلح و امنیت بین‌المللی تاسیس شدند، اکنون در عمل با چالش‌های جدی روبرو هستند. آنها دیگر نه تنها نفوذ سابق را در حل و فصل مناقشات ندارند، بلکه مسئولین آنها و حتی قضات دادگاه لاهه (International Criminal Court (ICC) in The Hague) که احکامی بر خلاف میل آمریکا داده‌اند مورد تحریم قرار می‌گیرند.

متأسفانه نقش دولت جدید آمریکا در تضعیف نهادهای بین‌المللی هر چه بیشتر برجسته می‌شود.

کاهش دیپلماسی به سود افزایش بودجه‌های نظامی و نظامی‌گری ناتو

در سایه تضعیف دیپلماسی و نهادهای بین‌المللی، شاهد افزایش چشمگیر بودجه‌های نظامی در سراسر جهان هستیم. اجلاس اخیر ناتو، مثال بارزی از این روند است. این اجلاس بیش از آنکه شبیه گردهمایی یک پیمان دفاعی باشد، به یک نمایش قدرت نظامی و وفاداری به آمریکا تبدیل شد. سکوت در مقابل زیاده‌خواهی‌های آمریکا و بدتر از آن، مجیزگویی از دونالد ترامپ توسط رئیس دوره‌ای ناتو، دردناک بود و نشان داد که چگونه هژمونی یک قدرت بزرگ، می‌تواند بر استقلال و مواضع سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای سایه افکند. این روند، به جای تقویت امنیت جمعی، به مسابقه تسلیحاتی دامن زده و منابع عظیمی را که می‌توانست برای حل مشکلات واقعی جهان (مانند فقر، بهداشت و آموزش) به کار رود، به سمت اهداف نظامی هدایت می‌کند. بر اساس توافق جدید بودجه دفاعی کشورهای عضو از ۲ درصد تولید ناخالص ملی  به ۵ درصد تا سال ۲۰۳۵ افزایش خواهد یافت.

اجلاس اخیر ناتو پیروزی بزرگی برای ترامپ بود. مارک روته (Mark Rutte) رئیس دوره‌ای ناتو هم البته با “پدر” یا Daddy خواندن ترامپ سنگ تمام گذاشت. او می‌داند چگونه دل ترامپ را بدست آورد.

بیانیه هشدار آمیز رهبران سابق ۴۰ کشور، کاهش کمک‌ها به کشورهای ضعیف و تشدید نابرابری

همزمان با افزایش بودجه‌های نظامی، شاهد کاهش کمک‌ها به کشورهای ضعیف و نیازمند هستیم. این سیاست، نابرابری‌های جهانی را تشدید می‌کند و زمینه‌ساز بی‌ثباتی‌های بیشتر می‌شود.

در واکنش به روندهای نگران‌کننده جهانی، بیش از ۴۰ کشور و رهبران سابق سیاسی که در کلوب مادرید (Club de Madrid)، گرد آمده‌اند در بیانیه‌ای هشدارآمیز نسبت به تضعیف حکمرانی جهانی هشدار دادند.

امضاکنندگان این بیانیه که طیفی گسترده از کشورهای اروپایی، آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین را شامل می‌شود، از جمله انگلیس، سوئد، ژاپن، آفریقای جنوبی، آرژانتین، کانادا و هند، خواستار اقدامی فوری برای مقابله با بحران‌های چندوجهی کنونی شدند.

این بیانیه بر چند محور اصلی استوار است:

* افزایش نابرابری جهانی و فقر
* افزایش بی‌اعتمادی عمومی به نهادهای حاکمیتی و بین‌المللی
* تضعیف همکاری‌های چندجانبه و کمرنگ شدن نقش سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل
* لزوم تمرکز دوباره بر عدالت اجتماعی، توسعه پایدار و حقوق بشر

بیانیه Club de Madrid بطور مستقیم به افزایش نظامی‌گری اشاره نمی کند، اما بر این نکته تاکید دارد که منابع جهانی باید به رفع نابرابری، مقابله با تغییرات اقلیمی، بهداشت، آموزش و توسعه اقتصادی اختصاص یابد. ادامه غفلت از این حوزه‌ها می‌تواند بحران‌های جهانی را تشدید کند.

این بیانیه از سوی بسیاری از تحلیلگران به عنوان «هشداری درباره اولویت‌های غلط دولت‌ها» تعبیر شده است.

سخن پایانی
عمیق‌تر شدن شکاف‌ها و رشد رادیکالیسم. خطری برای همه

بازگشت به منطق هیروشیما و ناکازاکی، یکی از جنبه های نگران‌کننده‌ تحولات اخیر است. سالها بود که حمله اتمی به ژاپن مقطع تاریک و سیاهی در تاریخ درگیری های نظامی شناخته میشد اما حالا رئیس جمهور آمریکا با ارجاع به این حمله، بمباران ایران را با هدف «بازدارندگی برای صلح» توجیه می کند. این مقایسه به شدت مورد اعتراض نهاد های سیاسی و مردمی ژاپن قرار گرفت. اگر تا دیروز بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی مایه شرمندگی برای بشریت بود، امروز استفاده از آن به عنوان یک “الگو” برای “صلح و بازدارندگی” از طریق قدرت‌نمایی نظامی، نشان از انحراف خطرناک از اصول اخلاقی و حقوقی است. این مقایسه‌ در کنار سخنان صدر اعظم آلمان، این باور را تقویت می‌کند که ظاهراً قلدری و قدرت نظامی هر چه بیشتر جایگزین سازمان ها، قوانین و حقوق بین الملل می شود.

افزایش نظامی‌گری، استفاده از زور برای تحمیل سیاست (که هم اکنون از جانب آمریکا گریبان اروپا را هم گرفته)، تشدید  نابرابری‌های جهانی در زمینه های مختلف، رشد فقر،... تضعیف همکاری‌های چندجانبه و کمرنگ شدن نقش سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل که به روشنی در بیانیه کلوب مادرید هم آمده، بدون شک به تشدید شکاف‌ها در روابط بین الملل  و افزایش گرایش به رادیکالیسم می انجامد. البته به این مجموعه باید سرکوب های سیاسی، اجتماعی و قومی را هم اضافه کنیم. که در کنار رادیکالیسم مهاجرت را هم  تقویت می کند. احساس اینکه «سیستم جهانی» گوش شنوایی ندارد، زمینه‌ساز خشونت، تروریسم و ناآرامی‌های اجتماعی می‌شود.

اگر جهان نتواند مسیر خود را تغییر دهد و به سمت تقویت همکاری‌های چندجانبه، کاهش تنش‌ها، عدالت اجتماعی و احترام به حقوق بین‌الملل حرکت کند، باید منتظر دورانی باشیم که در آن خشونت، افراط‌گرایی و جنگ‌های منطقه‌ای و جهانی، به بخشی از زندگی روزمره میلیون‌ها انسان تبدیل شود.

——————
منابع:
توضیح: متاسفانه قوانین بین‌المللی و حتی کشوری در بسیاری موارد تفسیر پذیرند، بویژه اگر پای منافع سیاسی، حزبی و زور هم در کار باشد. اگر مرجعی مورد احترام برای داوری و تفسیر نباشد، کار از این هم پیچیده‌تر می‌شود.
ماده (۴)۲ و ۵۱ منشور سازمان ملل در مورد به کارگیری زور در روابط بین الملل است. برای آگاهی بیشتر می توانید با کلید های زیر جستجو کنید:

Articles 2(4) and 51 of the United Nations Charter

هر دو نهاد Just Security و Lieber Institute West Point که در متن به آنها استناد شده، نهاد های معتبر در زمینه حقوق بین الملل و درگیری نظامی هستند. لیبر بخشی از آکادمی نظامی آمریکا است.

Just Security. (2025، June). Indefensible: Israel’s Unlawful Attack on Iran. Retrieved from
https://www.justsecurity.org/115010/israel-unlawful-attack-iran-charter
Lieber Institute West Point. (2025). Assessing the Legality of Israel’s Action Against Iran..
Israel (and the United States) vs. Iran: Self-Defence and Forcible Counterproliferation - Lieber Institute West Point
Israel (and the United States) vs. Iran… :
Assessing the Legality of Israel’s Action Against Iran Under International Law - Lieber Institute West Point
Reuters. (2025، June 23). Israeli strikes on Iran may have violated international law، UN mission says. https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-strikes-iran-may-have-violated-international-law-un-mission-says-2025-06-23/

بیانیه هشدار آمیز رهبران سابق ۴۰ کشور، کلوب مادرید



نظر شما درباره این مقاله:









 

ايران امروز (نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايت‌ها و نشريات نيز ارسال می‌شوند معذور است.
استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2025 | editor@iran-emrooz.net