ایرانی‌ها سفر ترامپ را با حسرت تماشا کردند
فرناز فصیحی
 |
نیویورک تایمز / ۱۷ مه ۲۰۲۵
مجید، برنامه‌نویس ۳۴ ساله ساکن تهران، این هفته در مسیر بازگشت به خانه با ترافیک سنگینی مواجه شد؛ علت، قطع برق و از کار افتادن چراغ‌های راهنمایی بود. ساعاتی پیش‌تر، او و همکارانش در طبقه شانزدهم یک ساختمان اداری تمام‌شیشه‌ای، بدون برق و دستگاه تهویه هوا، گرفتار شده بودند.
سرفصل اخبار تلویزیون دولتی ایران در همان شب، به بحران حاد انرژی و اقتصاد کشور اختصاص داشت. دولت اعلام کرده بود که از این پس، قطعی برق روزانه به مدت چند ساعت اجرا می‌شود، ساعت شروع مدارس را به ۶ صبح تغییر داده و هشدار داده بود که قطعی‌های آب نیز به‌زودی آغاز خواهد شد.
در نقطه مقابل، شبکه‌های ماهواره‌ای خارجی، پوشش لحظه‌به‌لحظه‌ای از سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به خاورمیانه پخش می‌کردند. به گفته مجید ـــ که به دلیل نگرانی از پیگرد، نخواست نام خانوادگی‌اش فاش شود ـــ کشورهای عربی که رقبای ایران محسوب می‌شوند، در حال اعلام قراردادهایی به ارزش چندین میلیارد دلار با ترامپ بودند و پیشرفت‌های اقتصادی خود را که حاصل روابط نزدیک با ایالات متحده است، به نمایش می‌گذاشتند.
مجید در یک تماس تلفنی از تهران گفت: «من دارم ترامپ را می‌بینم که قراردادهای تکنولوژیکی با عربستان سعودی، رقیب اصلی ما، می‌بندد و با خودم فکر می‌کنم: ما کجاییم و آن‌ها کجا هستند؟ ما نگران سوار شدن به آسانسور محل کارمان هستیم، و آن‌ها فناوری هوش مصنوعی می‌گیرند.»
سفر پر سر و صدای ترامپ به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی ـــ که روز جمعه به پایان رسید ـــ در ایران بازتاب گسترده‌ای داشت. بسیاری از ایرانیان در گفت‌وگوهای تلفنی، پست‌های شبکه‌های اجتماعی و نشست‌های آنلاین گفتند که این نخستین سفر مهم ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش را با ترکیبی از حسرت، پشیمانی و خشم نسبت به دولت خود تماشا کرده‌اند.
به گفته آن‌ها، این سفر به شکلی عینی نشان داد که چگونه روند توسعه ایران نسبت به همسایگان عربش عقب مانده و علت این تفاوت را سوءمدیریت دولت و ایدئولوژی حاکم می‌دانند.
«سیلی به صورت»
حمید آصفی، تحلیلگر سیاسی ساکن تهران و منتقد دولت، در تماس تلفنی گفت: «همه دارند با حسرت از سفر ترامپ حرف می‌زنند، چون ما هم می‌توانستیم مثل عرب‌ها باشیم. ما موقعیت جغرافیایی، منابع طبیعی و استعداد انسانی لازم برای تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی بزرگ را داریم، اما ایدئولوژی ضدآمریکایی و ضداسرائیلی حکومت ما را به اینجا رسانده است.»
او افزود: «این یک سیلی به صورت است.»
ایران و ایالات متحده در حال حاضر درگیر مذاکرات هسته‌ای هستند؛ هدف از این گفت‌وگوها، توقف پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌های اقتصادی سختگیرانه است. ترامپ در تمامی توقف‌های خود در این سفر منطقه‌ای، درباره ایران اظهارنظر کرد و در حالی که ابراز تمایل به دستیابی به توافق با ایران می‌کرد، رهبری این کشور را به خاطر سیاست‌های داخلی و منطقه‌ای‌اش شدیداً مورد انتقاد قرار داد.
ترامپ در سخنرانی خود در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، در جریان «همایش سرمایه‌گذاری آمریکا-عربستان» در روز سه‌شنبه گفت: «دهه‌ها غفلت و سوءمدیریت، ایران را با قطعی برق‌های مکرر و ساعتی در طول روز مواجه کرده است؛ همه‌جا درباره‌اش می‌شنوید.» او خطاب به حضار گفت: «در حالی که مهارت شما بیابان‌های خشک را به زمین‌های حاصلخیز تبدیل کرده، رهبران ایران موفق شده‌اند زمین‌های سبز را به بیابان‌های خشک بدل کنند.»
ترامپ اعلام کرد که موفق شده قراردادهایی به ارزش ۶۰۰ میلیارد دلار با دولت و شرکت‌های سعودی منعقد کند. (هرچند اطلاعات ارائه‌شده از سوی کاخ سفید در این باره مبهم بود و ارزش واقعی آن‌ها کمتر از نصف این رقم برآورد می‌شد.)
اظهارات ترامپ، مقامات جمهوری اسلامی ایران را خشمگین کرد؛ آنان او را متهم به «توهین به ملت ایران» و «تخیلات بیمارگونه» کردند. وزارت خارجه ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که هدف ترامپ «ایجاد شکاف میان ایران و همسایگان عرب آن» بوده است.
رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، در واکنش به سخنان ترامپ گفت: «۴۷ سال تلاش کردید این کشور و مردمش را به زانو درآورید و شکست خوردید، حالا ما را تهدید می‌کنید؟» او با اشاره به روابط خصمانه میان ایران و آمریکا از زمان انقلاب ۱۹۷۹ افزود: «ما این کشور را توسعه خواهیم داد و با قدرت آن را خواهیم ساخت.»
ترامپ بر نقطه حساسی دست گذاشت
اما مردم عادی و حتی برخی سیاستمداران برجسته و مقامات سابق اذعان کردند که سخنان ترامپ بر نقطه حساسی دست گذاشته است.
اسحاق جهانگیری، معاون اول پیشین رئیس‌جمهور ایران، روز پنج‌شنبه در یک سخنرانی که به‌سرعت در فضای مجازی پربازدید شد، گفت: «رنج کشیدم، احساس شرمندگی کردم وقتی رئیس‌جمهور آمریکا در عربستان ایران را این‌گونه توصیف کرد. حتی دشمن هم نباید این‌گونه بیرحمانه درباره ما صحبت کند. ما می‌توانستیم قدرت شماره یک منطقه باشیم.» او تحریم‌ها و ایدئولوژی برخی جناح‌های سیاسی را عامل وضعیت بحرانی کنونی دانست.
میلاد گودرزی، چهره رسانه‌ای اصولگرا، در شبکه‌های اجتماعی نوشت که دولت ایران طی دهه‌ها، با سرکوب خواست‌های اصلاحی و مجازات منتقدان، به بهانه جلوگیری از بهره‌برداری دشمن از اختلافات داخلی، راه اصلاحات را بسته است. اما او افزود: «بزرگ‌ترین چیزی که دشمن از آن بهره‌برداری می‌کند ـ چه پای میز مذاکره، چه در عرصه رسانه ـ ناتوانی خود شماست.»
تعدد بحران‌هایی که ایران با آن مواجه است، به حدی رسیده که دیگر مسئولان نمی‌توانند آن را پنهان کنند یا با لطایف‌الحیل توجیه نمایند. در کنار مشکلات اقتصادی، از جمله تورم فزاینده، کمبود شدید انرژی نیز دولت را به اتخاذ مجموعه‌ای از اقدامات سختگیرانه واداشته است.
ساعات کاری همه کارکنان دولت، از جمله بانک‌ها، به ۶ صبح تا ۱ بعدازظهر کاهش یافته است. وزارت آموزش و پرورش نیز دستور داده که کلاس‌های مدارس از ساعت ۶ صبح آغاز شوند؛ اقدامی که واکنش منفی گسترده‌ای در میان والدین و معلمان برانگیخته است؛ آن‌ها می‌گویند کودکان نباید برای جبران کمبود برق مجبور باشند ساعت ۴ صبح از خواب بیدار شوند.
عبدالله باباخانی، کارشناس اقتصاد و انرژی ایران مقیم آلمان، گفت: «در ایران، صنعت و اقتصاد مستقیماً به وضعیت انرژی وابسته‌اند.» اما به گفته او، ایرانِ امروز ـ کشوری با منابع عظیم انرژی هیدروکربنی ـ «با کمبودهای شدید مواجه است؛ نتیجه تحریم‌ها و سوءمدیریت.»
باباخانی افزود که وضعیت اقتصادی کنونی در ایران قابل دوام نیست و همین موضوع، دستیابی به توافق با ایالات متحده را ضروری‌تر کرده است.
برخی از شهروندان ایرانی با انتشار ویدئوهایی از زندگی روزمره خود، تأثیر قطعی برق را به تصویر می‌کشند. یک نانوا در شهر شیراز، در ویدئویی که در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری ماهواره‌ای منتشر شده، نشان می‌دهد که به دلیل قطعی چهار ساعته برق و آب، حجم زیادی از خمیر ترش او خراب شده و درآمد روزانه‌اش از بین رفته است. او در این ویدئو می‌گوید: «این است وضع کشور ما، لعنت به شما.»
صنعت نیز از این بحران در امان نمانده است. دولت این هفته اعلام کرد که برق کارخانه‌های بزرگ صنعتی، از جمله صنایع سیمان و فولاد، به مدت ۱۵ روز به‌طور کامل قطع خواهد شد. انجمن ملی فولاد و سیمان، این اقدام را «غیرفنی و بسیار زیان‌بار» توصیف کرده و از رئیس‌جمهور خواسته که در این موضوع مداخله کند.
* فرناز فصیحی رئیس دفتر سازمان ملل در نیویورک تایمز است و پوشش خبری این نهاد، همچنین ایران و جنگ سایه‌وار میان ایران و اسرائیل را برعهده دارد. او ساکن نیویورک است.
