رشید بهبودُف؛ صدایی برای چند ملت و زبانی برای صلح
به مناسبت سالگرد درگذشت رشید بهبودُف، نگاهی داریم به زندگی و میراث یکی از برجسته‌ترین خوانندگان جهان ترک و قفقاز. صدایی که فراتر از مرزها طنین انداخت و به زبان مشترک ملت‌ها بدل شد.
امروز نهم ژوئن، سالگرد درگذشت یکی از برجسته‌ترین چهره‌های موسیقی قفقاز و جهان ترک است: رشید بهبودُف. هنرمندی با صدایی نافذ و سبکی منحصربه‌فرد که نه‌تنها در جمهوری آذربایجان، بلکه در ایران، ترکیه، روسیه و کشورهای فارسی‌زبان با احترام و تحسین از او یاد می‌شود.
رشید بهبودُف در ۱۴ دسامبر ۱۹۱۵ در تفلیس، پایتخت گرجستان، در خانواده‌ای هنرمند چشم به جهان گشود. پدرش، مجید بهبودُف، اهل شوشا در قره‌باغ، خواننده‌ای شناخته‌شده در سبک موسیقی مقامی آذربایجان بود. مادرش نیز آموزگار زبان روسی و فعال در تئاتر محلی بود. این زمینه خانوادگی، تاثیر چشمگیری بر گرایش‌های هنری رشید گذاشت.
بهبودُف در کودکی فردی خجالتی بود و علاقه‌اش به موسیقی را پنهان می‌کرد، اما استعداد او از دید پدرش پنهان نماند. با وجود آنکه تحصیلاتش را در رشته مهندسی راه‌آهن گذراند، خیلی زود مسیرش به سمت هنر تغییر کرد.
نخستین آموزش‌های موسیقایی‌اش را در ارکستر “فیلارمونیک ایروان” بین سال‌های ۱۹۳۸ تا ۱۹۴۴ دریافت کرد.
شهرت ماندگار با بازی در فیلم “آرشین مال آلان”
نقطه عطف حرفه‌ای بهبودُف در سال ۱۹۴۵ و با ایفای نقش اصلی در فیلم موزیکال “آرشین مال‌آلان” رقم خورد؛ اثری از عزیر حاجی‌بیگف که آمیزه‌ای از موسیقی کلاسیک و فولکلور شرق را به تصویر می‌کشید. این فیلم در سراسر شوروی و حتی فراتر از آن مورد استقبال قرار گرفت و به سکوی پرتاب شهرت او بدل شد.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد رشید بهبودُف، توانایی‌اش در خواندن به زبان‌های گوناگون بود: از جمله ترکی آذربایجانی، روسی، فارسی، ارمنی، اردو، گرجی و حتی بنگالی. همین ویژگی او را به چهره‌ای بین‌المللی تبدیل کرد و باعث شد در کشورهای متعددی مانند هند، چین، ترکیه، آلمان، فرانسه و ایران روی صحنه برود.
او برخلاف بسیاری از خوانندگان آن زمان، در اجراهای زنده‌اش از میکروفون استفاده نمی‌کرد و قدرت صدایش به‌اندازه‌ای بود که سالن‌های بزرگ را بدون تقویت صوتی نیز تحت تاثیر قرار می‌داد. حضور در ایران رشید در دهه ۱۹۶۰ میلادی به ایران سفر کرد و در شهرهایی مانند تهران، تبریز و رشت برنامه‌هایی اجرا کرد.
کنسرت او با نوازندگانی چون چنگیز صادق‌اف و احسان داداشف در تالار رودکی و سایر سالن‌ها با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و برنامه اولیه دو هفته‌ای آن‌ها، به مدت دو ماه تمدید شد.
رشید بهبودف و مرضیه (سال ۱۹۶۳ میلادی)
از جمله ترانه‌هایی که بهبودُف در ایران اجرا کرد، می‌توان به نسخه‌هایی از “ساری گلین”، “آیریلیق”، “لاله‌لر” و برخی ترانه‌های محلی اشاره کرد. صدایی منعطف صدای بهبودُف از نوع تنور لیریک بود؛ صدایی منعطف که می‌توانست طیف گسترده‌ای از احساسات را منتقل کند.
سبک او آمیزه‌ای از موسیقی کلاسیک غربی، اپرا و موسیقی فولکلور شرقی بود. همین ترکیب باعث شد تا آثارش هم برای شنوندگان عام جذاب باشد و هم برای مخاطبان حرفه‌ای. رشید بهبودُف در سال ۱۹۵۹ عنوان “هنرمند خلق اتحاد جماهیر شوروی” را دریافت کرد و در سال ۱۹۸۰ نیز نشان “قهرمان کار سوسیالیستی” به او اعطا شد.
او همچنین موسس “تئاتر دولتی ترانه” در باکو بود؛ نهادی که هنوز هم با نام او فعالیت می‌کند. دخترش رشیده رشید، خواننده و آهنگساز، راه پدر را ادامه داد و در عرصه موسیقی آذربایجان جایگاهی برای خود ایجاد کرده است.
مرگی با روایت‌های مبهم
رشید بهبودُف در ۹ ژوئن ۱۹۸۹ در مسکو درگذشت. هرچند گزارش رسمی علت مرگ را ایست قلبی اعلام کرد، همسرش جیران بهبودُف بعدها گفت که وضعیت جسمی رشید در بیمارستان پایدار بوده، اما ناگهان خبر درگذشت او اعلام شد. عدم انتشار گزارش کالبدشکافی و برخی شواهد دیگر باعث شده که گمانه‌هایی درباره احتمال دخالت سازمان امنیت شوروی (KGB) مطرح شود.
رشید بهبودُف نه فقط یک خواننده، بلکه یک پدیده فرهنگی بود؛ صدایی که جغرافیا، زبان و سیاست را درنوردید. آثار او هنوز در رادیوها و بایگانی‌های موسیقی منطقه شنیده می‌شوند. او نماد پیوند ملل و زبان‌ها بود؛ هنرمندی که از تفلیس تا تهران، از شوشا تا دهلی، با صدای خود پیام صلح، عشق و همزیستی را فریاد زد.
دویچه وله فارسی
