کارت اردوغان برای دور زدن طرح خاورمیانه‌ای بایدن
ترکیه، عراق، قطر و امارات متحده عربی در جریان سفر رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه روز دوشنبه یادداشت تفاهمی در بغداد برای همکاری در پروژه «جاده توسعه» عراق که خلیج فارس را به اروپا متصل می‌کند، امضا کردند. این قرارداد از سوی وزرای حمل و نقل هر کشور با حضور محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق و اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه که برای اولین‌بار پس از ۱۲ سال از عراق بازدید می‌کرد، امضا شد.
این یادداشت تفاهم کشورهای امضاکننده را متعهد می‌سازد که چارچوب‌های لازم را برای اجرای این پروژه ایجاد کنند که هدف آن ایجاد یک بزرگراه و پروژه راه‌آهن به طول ۱۲۰۰ کیلومتر است که خلیج فارس را از طریق عراق به ترکیه متصل می‌کند. عراق، ترکیه و کشورهای عربی خلیج فارس قصد دارند از طریق بندر فاو در استان بصره عراق کالا را به بازارهای بین‌المللی از طریق ترکیه حمل کنند. شرکت اماراتی ای‌دی پورتس گروپ (AD Ports Group)، شرکت فعال در تجارت یکپارچه که تجارت جهانی لجستیک، صنعتی شدن و تنوع اقتصادی را امکان‌پذیر می‌کند، هفته گذشته پیش قراردادی با شریک سرمایه‌گذاری مشترک شرکت کل بنادر عراق به امضا رساند.
این سرمایه‌گذاری مشترک جدید بندر بزرگ فاو و منطقه اقتصادی آن را توسعه می‌دهد. دفتر نخست‌وزیر عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که این توافق چهارجانبه به تحریک رشد اقتصادی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی شرق و غرب کمک می‌کند، همچنین مسیر حمل‌ونقل رقابتی جدیدی را فراهم می‌کند و شکوفایی اقتصاد منطقه را ارتقا می‌دهد.
رقابت با کریدور هند-خاورمیانه-اروپا
اردوغان یکی از حامیان اصلی ابتکار «جاده توسعه» عراق است که آن را در برابر ابتکار کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) ترویج می‌کند. به نظر، اردوغان به دلیل اینکه ابتکار کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا از سرزمین‌های اشغالی عبور می‌کند و همچنین ترکیه را دور می‌زند، می‌خواهد کریدوری موازی با آن را در عراق به وجود آورد. دولت عراق قطارهایی را با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت پیش‌بینی می‌کند که حمل و نقل مسافر و کالا را تسهیل می‌کند.
علاوه بر این، برنامه‌ها شامل ایجاد هاب‌های لجستیکی، مجتمع‌های صنعتی و یکپارچه‌سازی بالقوه خطوط لوله نفت و گاز است. تخمین زده می‌شود که این طرح بلندپروازانه به سرمایه‌گذاری حدود ۱۷ میلیارد دلاری با بازده سالانه ۴ میلیارد دلاری و ایجاد حداقل صدهزار شغل نیاز دارد. ترکیه و عراق نیز روز دوشنبه ۲۶ یادداشت تفاهم را امضا کردند که شامل حوزه‌هایی مانند انرژی، دفاع، تجارت، آب، همکاری‌های امنیتی، آموزش نظامی، مطالعات کشاورزی و یک توافق جامع در مورد چارچوب راهبردی است.
اردوغان طی اظهارات تلویزیونی گفت که کمیته‌های مشترکی برای همه این حوزه‌ها تشکیل می‌شود و به‌طور منظم برای حل مسائل پیش‌آمده یا برای تعمیق همکاری‌ها فعالیت خواهد داشت. اردوغان با اشاره به کمبود آب در عراق به دلیل تغییرات اقلیمی گفت که ترکیه با بغداد برای رفع بحران با کار علمی همکاری خواهد کرد.
بغداد مدت‌هاست که دولت ترکیه را به مسدود کردن رودخانه فرات متهم می‌کند که نتیجه آن از دست رفتن آب سالانه در این کشور است. از سوی دیگر، آنکارا می‌گوید برای کاهش خشکسالی در عراق، میزان صادرات آب را فراتر از پارامترهای توافق شده در سال‌های گذشته افزایش داده است.
عصر جدید در روابط بغداد-آنکارا
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این دیدار، عملیات نظامی بزرگ آتی ترکیه در شمال عراق برای بیرون راندن نیروهای پ.ک.ک به ۳۰ کیلومتری منطقه مرزی بود. آنکارا در ماه مارس استدلال کرد که این عملیات برای ایمن‌سازی پروژه «جاده توسعه» عراق اجباری است. سودانی در نشست مطبوعاتی مشترک گفت: «ما نمی‌توانیم اجازه حمله به کشور دیگری از خاک عراق را بدهیم. امنیت عراق و ترکیه خلل‌ناپذیر است.»
اردوغان از سوی دیگر گفت که از تصمیم عراق برای اعلام پ.ک.ک به عنوان یک گروه ممنوعه قدردانی می‌کند و انتظار دارد بغداد در آینده نزدیک آن را یک گروه تروریستی اعلام کند. اردوغان افزود: «امیدوارم قراردادهای جدیدی که امروز امضا کردیم، عصر جدیدی را بین ترکیه و عراق آغاز کند.»
اردوغان اواخر روز دوشنبه از اربیل پایتخت کردستان عراق دیدن کرد. در مارس ۲۰۲۳، خط لوله‌ای که عراق و ترکیه را به هم وصل می‌کند و حدود ۵/۰درصد از کل عرضه جهانی نفت را تشکیل می‌دهد، پس از حکم اتاق بازرگانی بین‌المللی مبنی بر اینکه آنکارا مفاد توافقنامه ۱۹۷۳ را با تسهیل صادرات نفت از این کشور نقض کرده است، از سوی اقلیم کردستان عراق بدون تایید دولت فدرال عراق در بغداد بسته شد.
آنکارا اعلام کرد که این خط لوله در سپتامبر گذشته آماده کار بود، اما بغداد به دلیل اختلافات پرداختی بین دولت مرکزی و اربیل نتوانست کار خود را آغاز کند. از دست دادن ۴۵۰ هزار بشکه در روز باعث از دست رفتن درآمد ۱۱ تا ۱۲ میلیارد دلاری عراق شده است.
عراق در حال حاضر به دنبال راه‌اندازی مجدد خط لوله کرکوک-جیهان ترکیه است که از زمان تصرف بخش‌های وسیعی از عراق توسط گروه داعش در سال ۲۰۱۴ بسته شده است. بازگشایی این خط لوله اجازه می‌دهد تا روزانه ۳۵۰۰۰۰ بشکه نفت به ترکیه منتقل شود.
روزنامه اعتماد
