آیا امکانی برای تغییر رژیم در ایران وجود دارد؟ / جروزالم پست
نویل تلر / جروزالم پست / ۳۰ ژوئن ۲۰۲۵
در هر بررسی درباره امکان تغییر رژیم در ایران، یک چهره به‌طور نمادین از دیگران برجسته‌تر است: مردی که برای پادشاهی ایران متولد شده بود و در ۱۹ سال نخست زندگی‌اش ولیعهد این کشور بود، یعنی رضا پهلوی، که اکنون ۶۵ سال دارد.
هنگامی که پدرش، در مواجهه با شورش ارتش و تظاهرات عمومی خشونت‌آمیز، در ۱۷ ژانویه ۱۹۷۹ به‌طور داوطلبانه به تبعید رفت، رضا پهلوی جوان در پایگاه هوایی آمریکا در تگزاس مشغول آموزش خلبانی جنگنده بود. دو هفته بعد، آیت‌الله روح‌الله خمینی، رهبر معنوی انقلاب اسلامی، کنترل کشور را به دست گرفت. نه رضا پهلوی و نه پدرش دیگر هرگز پای به خاک ایران نگذاشتند.
پایان دادن به تبعید خود، هدف اصلی زندگی رضا پهلوی در ۴۶ سال گذشته بوده است. او که در غرب و تحت تهدید دائمی ترور زندگی کرده، به‌طور مداوم برای سرنگونی حاکمیت «آیت‌الله‌ها» و بازگشت به ایران برای کمک به ایجاد یک دموکراسی مدرن و لیبرال که حقوق بشر، آزادی و برابری را رعایت کند، تلاش کرده است.
در راستای این هدف، رضا پهلوی رهبری نهادی به نام «شورای ملی ایران برای انتخابات آزاد» (NCI) را بر عهده دارد. این شورا، که گروهی فراگیر از چهره‌های مخالف تبعیدی است، به دنبال بازگرداندن پهلوی به رهبری ایران، چه به‌عنوان پادشاه و چه به‌عنوان رئیس‌جمهور، است. این شورا در حال حاضر به‌عنوان یک دولت در تبعید عمل می‌کند و ادعا می‌کند که «ده‌ها هزار نفر از حامیان دموکراسی‌خواه، چه از داخل و چه از خارج ایران» را گرد هم آورده است.
هفته گذشته، پهلوی در یک کنفرانس خبری در پاریس خواستار پایان دادن به دولت تئوکراتیک ایران شد. او پیشنهاد کرد که به جای آن، یک قانون اساسی مبتنی بر جدایی دین از دولت ایجاد شود که آزادی و برابری را برای همه شهروندان تضمین کند.
او اظهار داشت: «من برای رهبری این گذار ملی گام به جلو می‌گذارم، نه به‌خاطر منافع شخصی، بلکه به‌عنوان خدمتگزار مردم ایران.»
پهلوی با وعده برگزاری همه‌پرسی ملی درباره ماهیت آینده دموکراتیک ایران، از «اعضای میهن‌پرست نیروهای مسلح» خواست تا «به مردم بپیوندند.»
پهلوی قصد ندارد کودتای نظامی یا مردمی را طراحی کند. به نظر می‌رسد او باور دارد که یک قیام خودجوش مردمی رژیم را سرنگون خواهد کرد. نقطه شروع او، نارضایتی رو به رشد مردم ایران از رژیم است.
هنگامی که رئیس‌جمهور وقت ایران، محمود احمدی‌نژاد، در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۰۹ با ۶۳ درصد آرا به‌عنوان برنده اعلام شد، مردم ایران خشمگین شدند. فضای کلی تبلیغات انتخاباتی نشان می‌داد که او با اکثریت قاطع کنار خواهد رفت. دو نامزد دیگر، میرحسین موسوی و مهدی کروبی، ادعای تقلب گسترده انتخاباتی و دستکاری آرا را مطرح کردند و از مردم ایران خواستند که اعتراض کنند.
تظاهرات گسترده‌ای که در سراسر کشور به راه افتاد، به پیدایش آنچه به‌عنوان جنبش سبز شناخته شد، منجر گردید؛ جنبشی که نمادی از وحدت و امید برای کسانی بود که خواستار اصلاحات سیاسی بودند.
سرکوب توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) بی‌رحمانه بود. هزاران نفر بازداشت شدند و گزارش‌هایی از سوءاستفاده شدید، شکنجه و حتی مرگ در بازداشتگاه‌ها منتشر شد. برخی از معترضان در خیابان‌ها کشته شدند. ده‌ها نفر از بازداشت‌شدگان و اصلاح‌طلبان در دادگاه‌های تلویزیونی به نمایش گذاشته شدند تا مخالفان را مرعوب کنند.
این همان چیزی است که می‌توان انتظار داشت در صورت هرگونه تلاش برای تغییر رژیم در ایران که با برنامه‌ریزی دقیق، آمادگی کامل و اجرای کاملاً حرفه‌ای انجام نشود.
هشت سال طول کشید تا سختی‌های اقتصادی، فساد دولتی، و خشم از حمایت پرهزینه رژیم از گروه‌های نیابتی خارجی، به انفجار دیگری از خشم و نارضایتی عمومی منجر شود. یکی از تحولات قابل‌توجه در این دوره این بود که برای اولین بار، شعارهایی مانند «شاه را بازگردانید» در میان تظاهرکنندگان سراسر کشور شنیده و در رسانه‌ها گزارش شد.
سپس، در ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۲، مهسا امینی، زنی ۲۲ ساله ایرانی، توسط پلیس امنیت اخلاقی بدنام ایران دستگیر شد. جرم ظاهری او این بود که حجاب خود را «به‌طور نامناسب» پوشیده بود. مهسا به بازداشتگاه وزرا منتقل شد و سه روز بعد درگذشت.
ملت ایران در اعتراض به این واقعه به خروش آمد. هزاران نفر در شهرهای مختلف کشور به خیابان‌ها ریختند. خیلی زود، اعتراضات از محدودیت‌های سختگیرانه پوشش زنان که توسط پلیس امنیت اخلاقی اجرا می‌شد، فراتر رفت.
خیلی‌‌زود، معترضان خود رژیم و رهبر انقلاب را هدف قرار دادند. پوسترهایی با شعار «مرگ بر دیکتاتور» ظاهر شدند و ویدیوهای منتشرشده در فضای مجازی نشان‌دهنده سوزاندن تصاویر خامنه‌ای و درخواست بازگشت سلسله پهلوی توسط تظاهرکنندگان بود.
آیا پهلوی می‌تواند ایران پس از آیت‌الله‌ها را رهبری کند؟
رضا پهلوی چه نیروهایی در اختیار دارد تا با این سرکوب بی‌رحمانه مقابله کند؟ اگرچه ارتش منظم همچنان ملی‌گرا و به‌طور سنتی غیرسیاسی است و ممکن است در میان آن‌ها حمایت خاموشی از پهلوی وجود داشته باشد، اما هیچ نشانه‌ای از هماهنگی طرفدار پهلوی دیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد او زیرساخت لازم برای رهبری یا حمایت از یک کودتا را ندارد.
پلیس عادی (فراجا) دستمزد پایینی دارد و گاهی در مراکز شهری با معترضان همدلی نشان می‌دهد، اما هیچ نشانه‌ای از هماهنگی با چهره‌های خارجی مانند پهلوی وجود ندارد.
اصلاح‌طلبان و عمل‌گرایان درون جمهوری اسلامی از سال ۲۰۲۰ به حاشیه رانده شده‌اند، اما حتی آن‌ها نیز به‌طور علنی با پهلوی ارتباط برقرار نمی‌کنند.
بسیاری می‌ترسند که همسویی با یک چهره تبعیدی به اتهام خیانت و احتمال زندان منجر شود. در مورد بخش تجاری، کسانی که با رژیم (از طریق قراردادهای سپاه، بنیادها – سازمان‌های خیریه‌ای که نقش مهمی در اقتصاد ایران دارند – یا حمایت‌های مالی) مرتبط هستند، تا زمانی که نظام در حال فروپاشی نباشد، جدا نخواهند شد.
در نهایت، و شاید به‌طور تعیین‌کننده، تیم پهلوی هیچ زیرساخت رسانه‌ای مستقیمی در داخل کشور ندارد. سانسور اینترنت، ارعاب، و اطلاعات نادرست، توانایی او برای سازمان‌دهی یا ارتباط با حامیان در داخل کشور را به شدت محدود کرده است. مؤثرترین کانال‌های او، ایستگاه‌های ماهواره‌ای دیاسپورا و شبکه‌های اجتماعی هستند که به دلیل فیلترینگ و نظارت، دسترسی محدودی دارند.
به‌طور خلاصه، هیچ شبکه زیرزمینی یا داخلی تأییدشده‌ای که مستقیماً برای، با، یا زیر نظر پهلوی کار کند، وجود ندارد. شبکه‌های مردمی در داخل ایران، مانند گروه‌های فمینیستی، دانشجویی، کارگری، و قومی وجود دارند، اما این جنبش‌ها پراکنده‌اند و به چهره‌های خارجی، حتی اگر موضوع سلطنت‌طلبی مطرح نباشد، بدبین هستند.
شواهد موجود نشان می‌دهد که رضا پهلوی فاقد ساختار حمایت داخلی و مکانیزم‌های سازمانی لازم برای هماهنگی یک قیام موفق از داخل است.
به نظر می‌رسد او امیدوار است که چنین قیامی رخ دهد و او پس از آن برای کمک به توسعه یک دولت دموکراتیک فراخوانده شود.
* نویسنده، گزارشگر خاورمیانه برای Eurasia Review است. آخرین کتاب او «ترامپ و سرزمین مقدس: ۲۰۱۶-۲۰۲۰» است. او را در وبلاگش دنبال کنید: http://www.a-mid-east-journal.blogspot.com.
