iran-emrooz.net | Sat, 27.12.2025, 10:14

مارگریتا استانکاتی، سونه انگل راسموسن
وال‌استریت ژورنال / ۲۷ دسامبر ۲۰۲۵

موسیقی زنده در خیابان‌های تهران طنین‌انداز است، زنان حجاب اجباری را کنار می‌گذارند و جوانان در کافه‌ها می‌رقصند؛ صحنه‌هایی که نشان می‌دهد مقام‌ها سطحی از آزادی‌های اجتماعی را مجاز دانسته‌اند که از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ تاکنون سابقه نداشته است.

با این حال، حکومت هم‌زمان دست به سرکوبی گسترده علیه مخالفان زده و در سال جاری بیش از هر زمان دیگری در نزدیک به چهار دهه گذشته، حکم اعدام اجرا کرده است.

هر دو رویکرد یک هدف مشترک دارند: حفظ نظامی که هنوز از جنگ ۱۲ روزه تابستان گذشته با اسرائیل و از تحریم‌هایی که اقتصاد کشور را به سراشیبی سقوط کشانده، متزلزل است.

فاطمه حقیقت‌جو، نماینده پیشین مجلس ایران که اکنون در تبعید در آمریکا زندگی می‌کند، می‌گوید: «حاکمیت فقط یک هدف دارد و آن این است که مطمئن شود هیچ کنش جمعی و هیچ خیزشی شکل نگیرد.»

او افزود: «آن‌ها می‌ترسند اگر حجاب را به زور اجرا کنند، خیزش دیگری رخ دهد. به این نتیجه رسیده‌اند که نمی‌توانند در هر گوشه با مردم بجنگند.»

جنگ ژوئن با اسرائیل ناتوانی ایران در دفاع از جمعیت خود در برابر حملات را آشکار کرد و همچنین ناکامی دستگاه‌های اطلاعاتی کشور در جلوگیری از نفوذ عمیق جاسوسان اسرائیلی را برملا ساخت. این افشاگری موجی از نارضایتی را علیه حاکمیتی برانگیخت که پیش‌تر نیز به‌دلیل عملکرد ضعیف اقتصادی و قوانین سخت‌گیرانه و منفور اخلاقی زیر فشار بود.

به گفته تحلیلگران و فعالان، حاکمیت با تحمل برخی آزادی‌های اجتماعی، امتیازهایی به ایرانیان می‌دهد که بقای نظام را تهدید نمی‌کند. اما اجازه بسیج سیاسی را نخواهد داد و در عوض، از سرکوب مخالفت‌های سیاسی برای ایجاد ترس استفاده می‌کند.

تعداد اعدام‌ها در ایران به سطوحی رسیده که در دهه‌های اخیر بی‌سابقه بوده است. بر اساس داده‌های گردآوری‌شده توسط «مرکز عبدالرحمن برومند» مستقر در واشنگتن — نهادی که نقض حقوق بشر در ایران را مستندسازی می‌کند — از ابتدای امسال تاکنون بیش از ۱٬۸۷۰ نفر در ایران اعدام شده‌اند؛ رقمی که حدود دو برابر سال گذشته است. تنها از آغاز ماه نوامبر، بیش از ۴۹۰ نفر اعدام شده‌اند که از مجموع کل اعدام‌های سال ۲۰۲۱ نیز فراتر می‌رود.

اوایل ماه جاری، نرگس محمدی، برنده جایزه نوبل صلح و فعال حقوق بشر، به همراه حدود ۴۰ فعال دیگر، در جریان مراسم یادبود یک وکیل در شهر مشهد که به گفته فعالان به قتل رسیده بود، بازداشت شد. به گفته خانواده‌اش، محمدی در این مراسم جمعیت را به اعتراض فراخوانده بود. او پیش‌تر به دلایل پزشکی به‌طور موقت از زندان آزاد شده بود؛ جایی که در حال گذراندن حکم طولانی‌مدتی به اتهام فعالیت‌های تبلیغاتی علیه نظام بود. خانواده‌اش می‌گویند او در دوران بازداشت چنان به‌شدت مورد ضرب‌وشتم قرار گرفته که نیازمند رسیدگی فوری پزشکی شده است. او همچنان در بازداشت به سر می‌برد.

در همین حال، ایران با مجموعه‌ای از بحران‌های داخلی دیگر نیز مواجه است. تهران با کمبود آب روبه‌روست، قطعی برق گسترده شده و کشور با بحرانی اقتصادی ناشی از تورم بسیار بالا، تحریم‌های بین‌المللی و سقوط ارزش پول ملی در برابر دلار آمریکا دست‌وپنجه نرم می‌کند.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، خواستار برخوردی ملایم‌تر — دست‌کم در مقطع کنونی — با کسانی شده است که از قوانین اخلاقی کشور سرپیچی می‌کنند.

او اوایل این ماه گفت: «نباید محدودیت‌های غیرضروری تحمیل کنیم یا به مردم فشار بیاوریم. هر چیزی که نارضایتی عمومی را تشدید کند، عملاً به رژیم صهیونیستی کمک می‌کند.»

پزشکیان با اشاره به اسرائیل افزود: «ما قاطعانه با ناهنجاری‌های اجتماعی مخالفیم، اما مسئله این است که چگونه باید با آن‌ها برخورد شود.»

محدودیت‌های اجتماعی، به‌ویژه قوانین پوشش اسلامی برای زنان، از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ همواره یکی از کانون‌های تنش سیاسی در ایران بوده است.

اعتراضات گسترده‌ای که در سال ۲۰۲۲ کشور را تکان داد، پس از مرگ مهسا امینی ــ زن جوانی که به دلیل «نقض قوانین پوشش» و الزام به استفاده از حجاب و پوشش متعارف در اماکن عمومی، توسط پلیس اخلاقی بازداشت شده بود ــ در بازداشت شکل گرفت. هزاران زن در واکنشی جمعی و اعتراضی، روسری‌های خود را از سر برداشتند.

این اعتراضات در نهایت سرکوب شد و بیش از ۵۰۰ نفر جان باختند. از آن زمان، مقام‌ها در بسیاری موارد چشم خود را بر کنار گذاشتن روسری از سوی زنان بسته‌اند.

امروز، پلیس اخلاقی ــ با ون‌های سبز و سفید شناخته‌شده‌اش ــ تا حد زیادی از خیابان‌های پایتخت ناپدید شده است. در حالی که شمار زیادی از زنان حجاب را کنار گذاشته‌اند، تعداد اندکی به‌دلیل این کار با مشکل مواجه می‌شوند.

اجرای محدودیت‌های اجتماعی از سوی دولت طی دهه‌ها، بسته به فضای سیاسی، شدت و ضعف داشته است. اما به گفته ساکنان و تحلیلگران، هرگز پیش از این، چنین تعداد زیادی از ایرانیان به‌طور هم‌زمان حاضر به نادیده گرفتن قواعد اجتماعی جمهوری اسلامی نبوده‌اند.

کیوان حسینی، موسیقی‌دان ایرانی که با نام هنری «Tame Werewolf» موسیقی الکترونیک تولید می‌کند، سال گذشته برای نخستین بار در یک کافه و در برابر جمعیتی بزرگ، اجرای عمومی داشت. او می‌گوید: «فضا باز و سرزنده به نظر می‌رسید. حتی لحظه‌های کوچک از این دست هم معنای زیادی دارند.»

با این حال، به گفته او، این ذره‌ذره آزادی‌های اجتماعی تأثیری بر بهبود وضعیت رو به وخامت اقتصادی ــ که بزرگ‌ترین دغدغه بخش عمده‌ای از جمعیت است ــ ندارد.

حاکمان اسلام‌گرای ایران از تغییراتی که در خیابان‌ها در جریان است خرسند نیستند و هیچ تغییری به‌طور رسمی در قوانین کشور اعمال نشده است. با این وجود، هرچند مقام‌ها برای جلوگیری از ناآرامی عمومی، تا حد زیادی این نافرمانی‌های اجتماعی را تحمل کرده‌اند، اما دامنه تحمل آن‌ها محدود است.

در ماه نوامبر، جمعیت زیادی در مجموعه‌ای از رویدادهای فرهنگی برگزارشده در دانشگاه تهران و دیگر مکان‌ها، در چارچوب «هفته طراحی تهران»، شرکت کردند. جوانان زن و مرد آزادانه با یکدیگر درآمیخته بودند، آثار هنر معاصر و اشیای طراحی‌شده را تماشا می‌کردند و در پس‌زمینه، موسیقی زنده اجرا می‌شد.

گروهی از فعالان با نام «دانشجویان پیشرو» در پستی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق)، این رویداد را «نمادی از رهایی مردم و جوانان از سلطه نیروهای عقب‌مانده فرهنگی و اجتماعی» توصیف کردند.

این نمایش خشم محافظه‌کاران مذهبی را برانگیخت و برنامه چند روز زودتر از موعد تعطیل شد. مقام‌ها همچنین دو روز پایانی یک جشنواره پنج‌روزه جاز در تهران را در ماه گذشته لغو کردند.

اوایل دسامبر، پس از آن‌که هزاران زن در یک ماراتن در جزیره جنوبی کیش شرکت کردند ــ بسیاری از آن‌ها بدون روسری و با لباس‌های ورزشی جذب ــ دو نفر از برگزارکنندگان این رویداد بازداشت شدند.

یک هنرمند ساکن تهران در دهه چهارم زندگی‌اش می‌گوید، هرچند مردم متوجه کاهش سخت‌گیری‌های اجتماعی شده‌اند، اما می‌دانند این بخشی از راهبرد دولت برای کاهش تنش‌ها و «پایین آوردن دما» است.

به گفته انیسه بصیری تبریزی، کارشناس ایران در اندیشکده چتم هاوس، رهبران روحانی ایران بیش از آن‌که نگران شکستن تابوهای اجتماعی از سوی جوانان باشند، بر تهدیدهای امنیتی خارجی و داخلی ــ به‌ویژه آن‌هایی که با اسرائیل مرتبط است ــ تمرکز دارند. او می‌گوید: «وقتی پای این تهدیدها در میان است، نظام تصمیم گرفته با دستی بسیار سخت برخورد کند.»

او درباره آزادی‌های اجتماعی جدید افزود: «این تحولات قطعاً از بالا هدایت نشده و به‌هیچ‌وجه امتیازی نیست که حکومت داوطلبانه داده باشد. پرسش اصلی این است که این روند تا چه اندازه برگشت‌ناپذیر خواهد بود.»