iran-emrooz.net | Mon, 17.11.2025, 12:51

سامیه نخول / خبرگزاری رویترز / ۱۷ نوامبر ۲۰۲۵

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در نخستین سفر خود به کاخ سفید پس از قتل جمال خاشقجی (منتقد سعودی) که در سال ۲۰۱۸ خشم جهانی برانگیخت، مأموریت دارد جایگاه ازدست‌رفته خود را در صحنه بین‌المللی بازستاند و به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ثابت کند که حمایت از رهبری قاطع و جسورانه او، قماری ارزشمند بوده است.

دیدار روز سه‌شنبه میان ترامپ و حاکم بالفعل عربستان سعودی، نشان‌دهنده رابطه‌ای مبتنی بر منافع استراتژیک است که حتی با کاهش تدریجی سر و صدای پیرامون قتل خاشقجی (از افراد نزدیک به دربار سعودی که به منتقد تبدیل شده بود) نیز دوام آورده است.

هفت سال پس از آن ماجرا، محمد بن سلمان اکنون خود را به‌عنوان میانجی صلح معرفی می‌کند: روابط با ایران را ترمیم کرده، برای آتش‌بس در غزه تلاش می‌کند و سوریه را دوباره به دامان جهان عرب بازگردانده است؛ چرخشی چشمگیر از شاهزاده‌ای که زمانی به‌خاطر ورود بی‌محابا به جنگ یمن، «بی‌ملاحظه» نامیده می‌شد.

او هم اصلاح‌طلب است و هم اقتدارگرا؛ محمد بن سلمان به پرنفوذترین و جسورترین رهبر در تاریخ مدرن پادشاهی عربستان تبدیل شده است که تحول این کشور را پیش می‌راند و آینده آن را شکل می‌دهد.

قوانین سخت‌گیرانه اجتماعی را کنار زد، اما مخالفان را سرکوب کرد

در داخل کشور، این جوان ۴۰ ساله در کمتر از یک دهه انقلابی اجتماعی به‌پا کرده که از زمان جدش، ملک عبدالعزیز (بنیان‌گذار پادشاهی که قبیله‌های بیابان‌نشین را متحد کرد و اتحاد سرنوشت‌ساز با واشنگتن را رقم زد) بی‌سابقه بوده است.

ولیعهد پلیس مذهبی که زمانی ترس همه را در دل‌ها انداخته بود خلع سلاح کرد، روحانیون را به حاشیه راند و دهه‌ها قوانین سخت‌گیرانه اجتماعی را یک‌شبه کنار گذاشت. اکنون زنان رانندگی می‌کنند، کار می‌کنند و آزادانه با مردان معاشرت دارند؛ آزادی‌هایی که زمانی شلاق خوردن به همراه داشت.

در کشوری که تا همین چند سال پیش پوشاندن کامل زنان با عبای سیاه و حجاب اجباری بود، اکنون ستاره‌های پاپ و نمایش‌های مد، ریاض را روشن کرده‌اند و تصویر عربستان از یک حکومت بسته دینی به کشوری که با سرعت به‌سوی مدرنیته می‌تازد، تغییر یافته است.

در صحنه‌هایی که تا چند سال پیش غیرقابل تصور بود، جنیفر لوپز با لباس بدن‌نمای براق و کامیلا کابیو با لباس توری روی صحنه ریاض برق زدند و مدل‌های برند الیه ساب در مقابل تماشاگرانی شامل ستاره‌های هالیوود مانند هلی بری و مونیکا بلوچی رژه رفتند.

اما همان دستی که جامعه سعودی را گشود، حلقه قدرت را نیز تنگ‌تر کرد. مخالفان سرکوب شدند، منتقدان به سکوت واداشته شدند و همه مراکز قدرت رقیب زندانی یا از هم پاشیده شدند.

پیام کاملاً روشن است: اصلاحات فقط به شرطی پیش می‌رود که طبق قواعد محمد بن سلمان باشد و بهای آن وفاداری بی‌چون‌وچرا به ولیعهد است.

ورود بن‌سلمان به واشنگتن «لحظه پیش از تاج‌گذاری» خواهد بود

در سطح جهانی، رهبر بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان از قتل خاشقجی به‌دست عوامل سعودی سربلند بیرون آمد؛ قتلی که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا آن را به او نسبت دادند. او دستور مستقیم قتل را انکار کرد، اما به‌عنوان حاکم بالفعل مسئولیت آن را پذیرفت.

جو بایدن در زمان کارزار انتخاباتی گفته بود به‌خاطر این قتل باید عربستان را «طردشده» کرد. اما واشنگتن در نهایت گذشت؛ به‌خاطر انرژی، دفاع و فناوری.

بازگشت ترامپ به کاخ سفید در سال ۲۰۲۵ دوباره گرمی رابطه‌ای کاملاً معاملاتی را زنده کرد: ۶۰۰ میلیارد دلار تعهد سرمایه‌گذاری سعودی، ستایش‌های پرشور و علاقه مشترک به یک پیمان دفاعی.

داگلاس سیلیمن، رئیس مؤسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن می‌گوید: «خاشقجی کاملاً فراموش نشده، اما آیا رابطه دو کشور مهم باید فقط بر پایه یک حادثه بنا شود یا باید منافع بزرگ‌تر ایالات متحده و عربستان سعودی در آینده را در نظر گرفت؟»

وقتی محمد بن سلمان در واشنگتن فرود آید، با تشریفاتی پذیرفته خواهد شد که معمولاً برای پادشاه آینده در نظر گرفته می‌شود.

استیو کلمونز، تحلیلگر واشنگتنی می‌گوید: «این لحظه‌ای پیش از تاج‌گذاری خواهد بود»؛ نشانه‌ای که آینده پادشاهی اکنون به این شاهزاده جوان تعلق دارد.

پل سیلم از مؤسسه خاورمیانه یادآوری می‌کند که با وجود همه بحران‌های گذشته – از جمله حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ که ۱۵ نفر از ۱۹ هواپیماربا تبعه سعودی بودند – آمریکا و عربستان همچنان با همان محاسبه سردی که همیشه رابطه‌شان را تعریف کرده به هم گره خورده‌اند: منافع مشترک در انرژی، دفاع و اکنون هوش مصنوعی.

سیلم می‌گوید: «هوش مصنوعی، نفت قرن بیست‌ویکم است و آمریکا به انرژی و سرمایه خلیج نیاز دارد». او تأکید می‌کند که لنگر اصلی رابطه همچنان دفاع است و آمریکا تضمین‌های امنیتی ارائه می‌دهد.

چهره بن سلمان بر رسانه‌ها، مراکز خرید و بیلبوردها غالب است

صعود محمد بن سلمان نشانه تغییر نسل است. او اولین پادشاهی خواهد بود که از نسل نوه‌های ملک عبدالعزیز (بنیان‌گذار) برمی‌خیزد و سنت چندین دهه حاکمیت برادران و پسران را خواهد شکست.

از همان ابتدا مأموریت خود را با صراحت اعلام کرد: در سال ۲۰۱۷، کمی پس از ولیعهد شدن گفت: «۷۰ درصد جمعیت سعودی زیر ۳۰ سال هستند. ما ۳۰ سال آینده را صرف مقابله با افکار افراطی نخواهیم کرد؛ همین امروز آن‌ها را نابود خواهیم کرد». او قول داد «اسلام معتدل و متعادل» را که به روی جهان گشوده است احیا کند.

صعود او زمانی آغاز شد که پدرش، ملک سلمان، در سال ۲۰۱۵ به تخت نشست و وزارت دفاع و دیگر مناصب کلیدی را به او سپرد. در سال ۲۰۱۷ در یک کودتای درباری، پسرعمو و ولیعهد پیشین، محمد بن نایف را کنار زد و سلسله‌مراتب دیرپای مبتنی بر ارشدیت را درهم شکست. تلویزیون سعودی لحظه‌ای را نشان داد که محمد بن سلمان دست نایف را می‌بوسد؛ ژستی حساب‌شده برای نمایش وحدت که پشت آن یک تصرف قدرت بود.

اکنون حضور او بر همه‌جا سایه انداخته: عکس‌هایش در مراکز خرید، روی بیلبوردها و در همه رسانه‌های داخلی هست و هر طرحی به‌عنوان شاهکار او معرفی می‌شود. اما روش‌هایش همچنان غیرشفاف است. سرکوب‌ها بحث درباره اینکه آیا جاه‌طلبی‌های اقتصادی او واقعاً به نتیجه می‌رسند یا نه را خاموش کرده‌اند.

عربستان سعودی تحت رهبری محمد بن سلمان، عرصه ورزش جهانی را نیز تسخیر کرده و پیست گلف LIV تحت حمایت PIF را با تور PGA آمریکای شمالی ادغام کرده، چهره‌های فوتبال مانند کریستیانو رونالدو را به خود جذب کرده و حق میزبانی بازی‌های زمستانی آسیایی ۲۰۲۹ را به دست آورده و در عین حال برای جام جهانی فیفا ۲۰۳۴ تلاش می‌کند.