iran-emrooz.net | Sun, 16.11.2025, 17:10

پاتریک وینتور، خبرنگار گاردین از تهران
یکشنبه، ۱۶ نوامبر ۲۰۲۵

ایرانیان با خشک شدن آب، ناامیدانه به دنبال پاسخ هستند

آب، و نبود آن، به دغدغه ملی ایران بدل شده است. در مساجد شمال تهران، امامان جمعه برای باران دعا می‌کنند و هواشناسان ساعت‌شماری می‌کنند تا زمانی که – طبق پیش‌بینی‌ها – بالاخره باران از آسمان فرو بریزد.

پیش‌بینی «ابرهای باران‌زا» به تیتر یک روزنامه‌ها تبدیل شده است. بیش از ۵۰ روز از آغاز فصل بارندگی گذشته و هنوز در بیش از ۲۰ استان حتی یک قطره باران نیامده است. شمار سدهایی که کمتر از ۵ درصد ظرفیت ذخیره خود آب دارند از ۸ سد به ۳۲ سد رسیده و بحران از فلات مرکزی به سراسر کشور گسترش یافته است.

روز یکشنبه، با وجود گزارش‌های پراکنده از بارش‌های محلی، مقام‌ها تلاش کردند شخصاً وارد عمل شوند و عملیات بارورسازی ابرها را برای ایجاد بارش آغاز کردند. بارورسازی ابرها شامل پاشیدن ذراتی مانند یدید نقره یا نمک در ابرها با استفاده از هواپیماست تا فرایند بارش تحریک شود.

در تهران تنها یک میلی‌متر باران در سال جاری باریده؛ رویدادی که گفته می‌شود در یک قرن اخیر سابقه نداشته است (میانگین بارش سالانه پایتخت بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ حدود ۳۵۰ میلی‌متر بوده است). همه اینها بر پنج سال خشکسالی پیشین افزوده می‌شود. نیمه دوم نوامبر معمولاً فصل برف‌ در تهران است.

سد امیرکبیر، شمال غربی تهران. عکس: مجید عسگری پور/ رویترز

پوشش برف در سراسر کشور نسبت به همین زمان در سال گذشته ۹۸.۶ درصد کاهش یافته و دمای روزانه تهران به حدود ۲۰ درجه سانتی‌گراد رسیده است. قیمت آب معدنی افزایش یافته و محدودیت‌هایی برای خرید آن اعمال شده است.

در شهرها و روستاهای سراسر ایران، نماز باران به شکل گسترده برگزار می‌شود. معجزه‌های گذشته به یاد آورده می‌شود؛ برای نمونه، بهار ۱۹۴۴ که ایرانِ دوران جنگ جهانی دچار خشکسالی بود و مردم قم سه روز در بیابان‌ها زیر نگاه تمسخرآمیز نیروهای اشغالگر بریتانیا برای آمدن باران دعا کردند. پس از روز سوم، هنگامی که جمعیت پراکنده شد، باد وزید و باران بارید.

در حالی که برخی به جای تمرکز بر بحران اقلیمی، به این می‌اندیشند که آیا این فرورفتن در بحران پیامی از سوی خداست، آیت‌الله محسن اراکی، عضو محافظه‌کار مجلس خبرگان، میان «فساد آشکار در خیابان‌ها» و خشکسالی ارتباط برقرار کرده است. آیت‌الله جوادی آملی هشدار داده است: «گاهی مشکلات فرهنگی، کاستی‌های اجتماعی و گناه، زمینه رحمت را از میان می‌برد.»

برخی نمایندگان مجلس نیز دولت ایران را به دلیل عدم اجرای قاطع قانون محدودکننده حجاب که در مجلس تصویب شده، عامل خشکسالی معرفی کرده‌اند. در پاسخ، حامیان مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، پرسیدند: «پس چرا اروپا که زنان آزادند موی خود را در باد رها کنند، این‌قدر سبز است؟» یکی از تیترهای رسانه‌ای چنین بود: «چرا کشورهای بی‌خدا باران بیشتری دارند؟»

بحث دیگری نیز درباره اینکه چه نوع دعایی اثرگذارتر است مطرح شده. دکتر عبدالکریم سروش، مدرس فلسفه، میان سه نوع دعا تمایز قائل می‌شود: ستایش، تضرع و درخواست.

مردم در امامزاده صالح تهران برای باران نماز می‌خوانند. عکس: مجید عسگری‌پور/ رویترز

اما برای کسانی که فراتر از ایمان و اخلاق، به دنبال توضیحی برای بحران آب ایران هستند، اکنون سخنان مقام‌هایی که سال‌ها قبل درباره بحران هشدار داده بودند اما نادیده گرفته شدند، دوباره مورد توجه قرار گرفته است.

کاوه مدنی، چهره سرشناس و برنده جوایز بین‌المللی و معاون پیشین سازمان حفاظت محیط زیست، به یاد می‌آورد که مقام‌های ارشد از او خواسته بودند از عباراتی مانند «ورشکستگی آبی» استفاده نکند. او که پس از فشارها و برخورد با فعالان محیط زیستی ناچار به ترک ایران شد، اکنون رئیس مؤسسه آب، محیط‌زیست و سلامت در دانشگاه ملل متحد در کاناداست. او می‌گوید نه پیامبر بوده و نه پیشگو؛ اما می‌پذیرد که مردم ایران از تغییرات اقلیمی سر درنمی‌آورند.

او می‌گوید: «سؤالاتی مطرح می‌شود مثل اینکه: آیا ابرها واقعاً دزدیده شده‌اند؟ آیا سوزاندن گازوئیل باعث می‌شود باران نبارد؟ آیا می‌شود ابرها را بارور کرد؟ آیا واقعاً می‌شود آب خلیج فارس را تبخیر کرد و به زاگرس منتقل کرد تا آنجا باران بیاید؟»

پس از شوک حمله اسرائیل در ماه ژوئن، ایرانی‌ها می‌خواهند بدانند برای نجات پایتخت از فاجعه‌ای دیگر چه کاری از دستشان برمی‌آید. به گفته محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران، شهروندان طی هفت ماه مصرف آب خود را ۱۰ درصد کاهش داده‌اند، اما کاهش ۲۰ درصدی لازم است.

رودخانه لواسان که زمانی یکی از پرآب‌ترین رودخانه‌های تهران محسوب می‌شد، عمدتاً خشک شده است/ عکس: آنادولو

با این حال، نشانه‌های چندانی از یک اقدام اضطراری عمومی برای نجات پایتخت از فاجعه‌ای قریب‌الوقوع دیده نمی‌شود.

در تهران، شهری با بیش از ۱۴ میلیون نفر جمعیت، شکلی از جیره‌بندی آب در حال اجراست؛ به‌گونه‌ای که فشار آب پس از نیمه‌شب کاهش می‌یابد. اما اردکانی اصرار دارد که به قطع آب متوسل نخواهد شد.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری که معمولاً حقیقت‌های تلخ را بی‌پرده بیان می‌کند، زمانی که هشدار داد بحران آن‌قدر جدی است که شاید تا اواسط دسامبر لازم باشد پایتخت تخلیه و ساکنان آن به جنوب منتقل شوند، در جهان خبرساز شد – اظهاراتی که از سوی سایر نهادهای دولتی «غیرعملی» خوانده شد.

با این حال، پیشنهاد او کاملاً دور از ذهن هم تلقی نمی‌شود. داریوش مختاری، استاد برجسته مدیریت منابع آب، این هفته اذعان کرد که ممکن است شرایطی پیش بیاید که بخش‌هایی از تهران که به آب سدها وابسته‌اند، ناگزیر به تخلیه شوند.

مردم در تهران در حال خرید مخازن ذخیره آب هستند. عکس: مجید عسگری پور/ رویترز

مصطفی فدایی‌فرد، دیگر متخصص منابع آب، گفت: «آیا اصلاً هیچ شهر یا اردوگاه یا روستایی در ایران وجود دارد که بتواند اقامت موقت یا دائم بیش از ۱۵ میلیون نفر را فراهم کند؟ اگر تا پایان دسامبر در دیگر شهرها و روستاهای کشور هم باران نبارد، باید کل کشور را تخلیه کرد؟»

محمد درویش، فعال محیط زیست و از نویسندگان کتاب تازه‌ای با عنوان محیط زیست به مثابه زندگی، معتقد است جنبش محیط زیستی در ایران در حال گسترش است و به دنبال راه‌حل‌های عملی برای سازگاری کشور با بحران اقلیمی است.

به باور او، هشدار تکان‌دهنده پزشکیان درباره احتمال تخلیه تهران دست‌کم این پیام را به مردم رسانده که انکار بحران دیگر ممکن نیست.