تام باراک: تاجری با مأموریتی گسترده در خاورمیانه

عمر اونون / المجله / ۸ اوت ۲۰۲۵ 

درست ۴۰ سال پیش، دونالد ترامپ، سرمایه‌گذار املاک، ۲۰ درصد از سهام فروشگاه‌های زنجیره‌ای «الکساندرز» را از تام باراک، سرمایه‌گذار دیگر خریداری کرد. سه سال بعد، آنها دوباره با هم معامله کردند؛ این بار ترامپ هتل «پلازا» در منهتن را به مبلغ ۴۱۰ میلیون دلار از باراک خرید. هر دو تقریباً هم‌سن بودند و وقتی بر سر معامله الکساندرز با هم دست دادند، در اواخر دهه ۳۰ زندگی‌شان قرار داشتند. امروز، آنها دوست هستند و هر دو نزدیک به ۸۰ سال دارند.

کمی پس از آنکه ترامپ در پایان سال گذشته دوباره به کاخ سفید بازگشت، باراک را به عنوان سفیر آمریکا در ترکیه معرفی کرد (سنا این انتصاب را در آوریل تأیید کرد). این سمت، مسئولیتی مهم است. ترکیه به عنوان عضو ناتو که اروپا را به خاورمیانه پیوند می‌زند، در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن شاهد تیرگی روابط با آمریکا بود.

چند هفته پس از تأیید انتصابش توسط سنا، ترامپ از باراک خواست دامنه مأموریتش را گسترش دهد و او را به عنوان «فرستاده ویژه به سوریه» منصوب کرد. با توجه به مسائل مشترک بین آنکارا و دمشق، بسیاری این اقدام را هوشمندانه دانستند. اما در واقع، نقش باراک به اینجا ختم نمی‌شود: او مسئول پرونده‌های اسرائیل، لبنان، گروه‌های کردی و توافق‌های ابراهیم نیز هست. «سدات ارگین»، ستون‌نویس سرشناس ترکیه، در مقاله‌ای از او به عنوان «بیش از یک سفیر» یاد کرده است.

ریشه‌های لبنانی

باراک ریشه‌های خانوادگی در منطقه دارد: پدربزرگ و مادربزرگ او لبنانی‌های مسیحی بودند که ۱۲۵ سال پیش با گذرنامه عثمانی به آمریکا مهاجرت کردند. او در گفت‌وگو با خبرگزاری رسمی «آناتولی» ترکیه گفت که «به جایی بازگشته که «دی‌ان‌ای»‌اش از آنجا آمده».

اما الزامات این نقش، فرصتی برای تفریح یا رعایت ملاحظات باقی نمی‌گذارد. در واقع، سفرای خارجی در آنکارا می‌گویند نتوانسته‌اند با او ملاقات کنند (سفارت آمریکا در آنکارا امسال مراسم سنتی روز استقلال آمریکا در ۴ ژوئیه را برگزار نکرد).

نقش باراک به عنوان فرستاده اصلی آمریکا به ترکیه و سوریه، به او دید بهتری می‌دهد، به ویژه با توجه به دخالت ترکیه در سوریه، از جمله در مورد گروه‌های مسلح کرد در شمال شرق سوریه که آنکارا آن را تهدیدی وجودی می‌داند.

دوستی او با ترامپ و رابطه اعتمادآمیز میان آن دو، به باراک نفوذی بسیار بیشتر از یک سفیر معمولی آمریکا در منطقه داده است.

در ۲۴ مه، باراک اولین ملاقات خود را با «احمد الشرع»، رئیس‌جمهور موقت سوریه، در استانبول انجام داد؛ جایی که الشرع میهمان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بود (که با ترامپ روابط دوستانه دارد). چند روز بعد، باراک به دمشق سفر کرد تا پرچم آمریکا را در اقامتگاه رسمی آمریکا برافرازد و برای دومین بار با الشرع دیدار کرد.

منابع ترکیه‌ای و آمریکایی می‌گویند که این توصیه باراک بود که منجر به لغو تحریم‌های آمریکا علیه سوریه و حذف گروه هیئت تحریر الشام (HTS) وابسته به الشرع از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی شد. با این حال، باراک که با حسن نیت عمل کرده، در مورد انتظارات آمریکا از دولت جدید سوریه کاملاً آگاه است. با این حال، این یک اقدام متعادل‌کننده است، زیرا الشرع به دلیل سیاست تساهل و تلاش‌های دولتش برای خلع سلاح شبه‌نظامیان سوریه، به عنوان یک هدف ترور بالقوه در نظر گرفته می‌شود.

درس‌هایی از گذشته

باراک از حساسیت‌های منطقه آگاه است. در ۲۵ مه گفت: «یک قرن پیش، غرب نقشه‌ها، قیمومیت‌ها، مرزهای تصادفی و حکومت خارجی را تحمیل کرد.» او با اشاره به توافق محرمانه ۱۹۱۶ بریتانیا و فرانسه که قلمرو عثمانی را تقسیم کرد، افزود: «سایکس-پیکو سوریه و منطقه را برای منافع امپریالیستی تقسیم کرد، نه برای صلح. این اشتباه نسل‌ها هزینه داشت. ما آن را تکرار نخواهیم کرد.»

در امپراتوری چندمذهبی و چندقومی عثمانی، جوامع مذهبی مختلف تحت چارچوبی اداری به نام «سیستم ملت» در زمینه‌هایی مانند آموزش، قانون و امور مذهبی از درجه‌ای از خودمختاری برخوردار بودند. باراک اخیراً به این موضوع اشاره کرد و گفت که این سیستم درس‌های ارزشمندی دارد. او افزود که معتقد است آینده منطقه باید توسط مردم آن تعیین شود.

در ژوئن، او به اسرائیل رفت و با مقامات ارشد درباره سوریه و تنش‌های ترکیه و اسرائیل گفت‌وگو کرد، سپس به همراه «اسرائیل کاتز»، وزیر دفاع، از بلندی‌های جولان اشغالی بازدید کرد؛ جایی که اسرائیل از زمان تسلط نیروهای الشرع بر ارتش بشار اسد (که سپس به روسیه گریخت)، نیروهایش را در منطقه غیرنظامی‌شده سوریه و فراتر از آن مستقر کرده است.

در ۱۹ ژوئن، باراک به لبنان رفت و پیشنهاد آمریکا برای خلع سلاح گروه‌های غیردولتی، به ویژه حزب‌الله، را ارائه داد. او تنها چند هفته بعد، در ۷ ژوئیه، دوباره در بیروت بود و گفت که از پاسخ لبنان «به‌طرز باورنکردنی راضی» است. اما اشتیاق او به زودی کمرنگ شد، وقتی که از سرعت اجرا شکایت کرد.

باراک امیدوار است بین سوریه و اسرائیل صلح برقرار کند، شاید با پیوستن سوریه به توافق‌های ابراهیم در آینده، اما  با توجه به موقعیت الشرع در دولت جدید سوریه، نمی‌خواهد او را تحت فشار بگذارد تا تغییرات را با عجله آغاز کند. او مشتاق است که از کمک‌های خارجی برای بازسازی سوریه استفاده کند و اخیراً از قطر برای تأمین مالی گاز آذربایجان به سوریه (که برای تأمین برق پنج میلیون خانه کافی است) و از گروه‌های ترک برای ساخت یک فرودگاه بین‌المللی جدید در دمشق تشکر کرد.

گروه‌های کرد سوریه

یکی از پرونده‌های حیاتی مربوط به «نیروهای دموکراتیک سوریه» (SDF) تحت رهبری کردهاست که در شمال شرق سوریه فعالیت می‌کنند و بخش عمده‌ای از میدان‌های نفتی سوریه را کنترل می‌کنند. آمریکا یک دهه است که از SDF و شاخه مسلح آن، «یگان‌های مدافع خلق» (YPG)، در جنگ با تروریست‌های داعش حمایت کرده، اما ترکیه YPG را ادامۀ گروه تروریستی پ.ک.ک می‌داند و همین، آنکارا و واشنگتن را در مقابل هم قرار داده است.

آمریکا در حال تعدیل سیاست خود در این زمینه است و باراک در جلسات بین SDF و دمشق حضور داشته و با هر دو طرف جداگانه ملاقات کرده است. در ماه مارس، به نظر می‌رسید دولت و SDF به توافقی کلی برای ادغام این گروه در ساختارهای دولتی سوریه رسیده‌اند، اما از آن زمان، SDF گفته که می‌خواهد در زمینه مدیریت، نیروهای مسلح و منابع طبیعی، سطحی از خودمختاری را حفظ کند — که همه این‌ها خطوط قرمز دمشق هستند.

گفته می‌شود باراک از کردها ناراحت است و در یک نشست مطبوعاتی در نیویورک در ۱۱ ژوئیه ناامیدی خود را ابراز کرد. او گفت: «آمریکا به خاطر همکاریشان (در جنگ با داعش) مدیون آنهاست، اما نه تا حدی که به آنها اجازه دهد دولت مستقل خود را درون یک دولت داشته باشند.» این فرستاده ویژه هرگونه تلاش برای تقسیم سوریه بر اساس خطوط قومی یا مذهبی را رد کرد و افزود: «یک کشور، یک ملت، یک ارتش.» 

این اظهارات در آنکارا با استقبال روبرو شد و از سوی SDF مورد انتقاد قرار گرفت.

باراک از حمایت کامل ترامپ برخوردار است، اما مشخص نیست که نظراتش بازتاب دیدگاه پنتاگون باشد. پنتاگون یک دهه است YPG را مسلح، آموزش و هماهنگ کرده و هنوز به کردها برای اداره زندان‌های بزرگ داعش متکی است.

تمجید اخیر باراک از «مظلوم عبدی» و YPG، بلافاصله پس از انتقادهایش، ممکن است پاسخی به هشدارهای واشنگتن باشد.

تنش‌های ترکیه و اسرائیل

در مورد روابط ترکیه و اسرائیل، باراک فکر می‌کند بخشی از تنش‌ها ناشی از سوءتفاهم درباره سیاست‌های منطقه‌ای یکدیگر است و به تل‌آویو و آنکارا یادآوری می‌کند که زمانی روابط قوی داشتند و این روابط قابل بازگشت است. شاید بتوانند، اما تنش‌ها بر سر جنگ اسرائیل در غزه به بدترین وضعیت در سال‌های اخیر منجر شده، تا جایی که برخی حالا نگرانند که دو کشور ممکن است بر سر سوریه درگیر شوند.

خشونت‌های اخیر در سویدا منجر به بمباران مواضع دولت سوریه توسط جنگنده‌های اسرائیلی در جنوب سوریه و دمشق شد، که باراک را واداشت تا به سرعت اطمینان حاصل کند که همه طرف‌ها جنگ را متوقف کنند و ترکیه و اسرائیل به درگیری کشیده نشوند.

روابط آمریکا و ترکیه 

در مورد روابط آمریکا و ترکیه، ترامپ اردوغان را شریکی نزدیک در منطقه می‌داند. برخلاف بسیاری از پیشینیانش در کاخ سفید، رویکرد عمل‌گرایانه ترامپ در پیگیری معاملات و راه‌حل‌های دیپلماتیک به این معناست که استانداردهای دموکراتیک و محدودیت‌های حقوقی در کشورهای خارجی کمتر مانع روابط دوجانبه می‌شوند. در واقع، گفته می‌شود او حتی به حاکمان اقتدارگرا نیز احترام می‌گذارد.

در این راستا، زندانی شدن اخیر رهبران مخالف در ترکیه (از جمله اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول و رقیب اصلی سیاسی اردوغان) در مقایسه با همکاری دوجانبه در زمینه‌هایی مانند دفاع، اطلاعات و امنیت، در درجه دوم اهمیت قرار دارد. ترکیه در سال‌های اخیر در این زمینه‌ها موفقیت‌های چشم‌گیری داشته و به یکی از تولیدکنندگان پیشرو پهپادهای نظامی در جهان تبدیل شده و جنگنده‌های خود را نیز توسعه داده است.

توسعه جنگنده‌های ترکیه نتیجه اخراج این کشور از برنامه توسعه جنگنده‌های اف-۳۵ به دلیل خرید سامانه دفاع هوایی پیشرفته اس-۴۰۰ روسیه بود. آنکارا مایل است دوباره به این برنامه بپیوندد. برای این منظور، قصد دارد جنگنده‌های جدید اف-۱۶ و کیت‌های مدرن‌سازی را خریداری کند. باراک گفته امیدوار است تا پایان سال پیشرفتی در این زمینه حاصل شود.

آیا اهداف باراک دست‌یافتنی هستند؟

آمال سفیر باراک ممکن است فراتر از توانایی‌های عملی او باشد، اما هدفگذاری بلندپروازانه چیز بدی نیست. تام باراک، یکی از تأثیرگذارترین سفیران آمریکا در خاورمیانه در سال‌های اخیر، با چالش‌های متعددی روبرو است؛ او باید بسیاری از مسائل ناتمام را تمام کند و شاید فرصتی برای حل چند مشکل بسیار دشوار داشته باشد. شبیه فروش هتل پلازا نیست، اما بسیاری از مهارت‌های مورد نیاز یکسان هستند.