گفت‌وگوی هفته‌نامه اشپیگل با رونن برگمن

نفوذ گسترده اسرائيل در ساختار امنیتی ایران

گفت‌وگو از: توره شرودر، تل‌آویو
اشپیگل / ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۵

* رونن برگمن، کارشناس اطلاعاتی، درباره نقش سرویس اطلاعاتی افسانه‌ای اسرائیل و آنچه در واقع بزرگ‌ترین خطر برای اسرائیل محسوب می‌شود، سخن می‌گوید.
* «ایرانی‌ها حالا احتمالاً فکر می‌کنند زیر هر تختی یک مأمور موساد پنهان شده»

اشپیگل: عملیات اسرائیل علیه ایران تا چه اندازه موفقیت‌آمیز بود؟

برگمن: اگر منظور از موفقیت، حذف اهداف از پیش تعیین‌شده باشد ـــ یعنی فرماندهان نظامی، دانشمندان هسته‌ای و سامانه‌های تسلیحاتی ـــ آنگاه باید گفت که این عملیات بسیار موفق بوده است. حمله ابتدایی به سامانه فرماندهی و کنترل ایران باعث شد نخستین حمله تلافی‌جویانه ایران با موشک‌ها چندین ساعت به تعویق بیفتد و تا حد زیادی محدود شود. همچنین حذف هم‌زمان شمار زیادی از فرماندهان، بسیار بهتر از آنچه انتظار می‌رفت عمل کرد.

اشپیگل: هدف اصلی عملیات «طلوع شیران» ـ یعنی نابود کردن بخش‌های فیزیکی برنامه هسته‌ای ایران ـ چطور؟

برگمن: از این منظر، هنوز نمی‌توان درباره نتیجه نهایی صحبت کرد. چون هنوز مشخص نیست چه بر سر ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا آمده یا کدام بخش‌های برنامه را ایرانی‌ها توانستند به‌موقع پنهان کنند. حتی خود ایرانی‌ها هم احتمالاً هنوز به‌طور دقیق نمی‌دانند. اما وقتی بدانند، اسرائیل هم احتمالاً خواهد فهمید.

اشپیگل: چون اسرائیل ظاهراً به‌طور بسیار عمیقی از نظر اطلاعاتی در ایران نفوذ کرده است. این عملیات از چه زمانی برنامه‌ریزی شده بود؟

برگمن: سرویس‌های اطلاعاتی اسرائیل ۳۲ سال است که برنامه هسته‌ای ایران را زیر نظر دارند. در مجموع، این کار میلیاردها دلار هزینه داشته و ده‌ها هزار نفر را درگیر کرده است.

اشپیگل: سال‌ها اسرائیل فقط عملیات‌های اطلاعاتی در ایران انجام می‌داد، عمدتاً از سوی موساد، سرویس اطلاعاتی خارجی اسرائیل. این عملیات‌ها چگونه انجام می‌شدند؟

برگمن: از سال ۲۰۰۳ ایران به بازرسان بین‌المللی اجازه ورود داد و دست‌کم به‌طور گسترده روی برنامه تسلیحات هسته‌ای کار نمی‌کرد. اما یک گروه از دانشمندان همچنان دانش محرمانه‌ای در این زمینه داشتند. رهبر این گروه، محسن فخری‌زاده، در سال ۲۰۲۰ با یک سلاح کنترل از راه دور ترور شد. پیش از آن، موساد چند دانشمند هسته‌ای دیگر را در ایران کشته بود. در نمونه‌ای دیگر، حتی موفق شدند مواد منفجره را در مقادیر بسیار اندک ـ به‌اصطلاح قاشق‌قاشق ـ به تأسیسات غنی‌سازی نطنز وارد کنند تا انفجاری ایجاد کنند. پیش‌تر در سال ۲۰۱۰، حمله‌ای سایبری با ویروس استاکس‌نت در همان‌جا باعث تخریب سانتریفیوژها شد. اسرائیل بارها چنین عملیات‌های بسیار پیچیده‌ای را برای عقب انداختن برنامه هسته‌ای ایران انجام داده است.

اشپیگل: برنامه‌ریزی برای حمله بزرگ به ایران از چه زمانی آغاز شد؟

برگمن: نقطه عطف این ماجرا سال ۲۰۱۸ بود، زمانی که موساد توانست به اصطلاح «بایگانی هسته‌ای» را بدزدد. این سرقت ثابت کرد که ایران دست‌کم تا سال ۲۰۰۳ روی یک برنامه جامع نظامی برای ساخت سلاح هسته‌ای کار می‌کرده است. نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو توانست دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، را قانع کند که از توافق هسته‌ای خارج شود.

اشپیگل: منظورتان توافق موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است که ایران با ایالات متحده، چین، روسیه، بریتانیا، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا امضا کرده بود تا در ازای کاهش تحریم‌ها، تأسیسات هسته‌ای‌اش را به روی بازرسان باز کند و سطح غنی‌سازی اورانیوم را محدود نماید.

برگمن: دزدی بایگانی و خروج از توافق با یکدیگر هماهنگ شده بودند. طرح نتانیاهو و ترامپ این بود که اسرائیل پس از آن، با مجموعه‌ای از عملیات‌های مخفی به ایران ضربه بزند تا یا رژیم تسلیم شود یا به جنگ تحریک شود. اما نه این اتفاق افتاد و نه آن. ایرانی‌ها غرورشان را فرو خوردند.

اشپیگل: نتانیاهو حتی در سال ۲۰۱۰، همراه با وزیر دفاع وقت، ایهود باراک، بر حمله‌ای گسترده به برنامه هسته‌ای ایران اصرار داشت.

برگمن: آن زمان نه‌فقط آمریکایی‌ها با این اقدام مخالف بودند، بلکه فرماندهان عالی‌رتبه نظامی اسرائیل هم مخالفت کردند. دلیلش هم جنگ سال ۲۰۰۶ با حزب‌الله بود...

اشپیگل: ... منظور همان یورش تابستانی کوتاه‌مدت به شبه‌نظامیان شیعه در لبنان است که به نوعی به بن‌بست انجامید.

برگمن: اسرائیل شکست نخورد، اما تقریباً به هیچ‌یک از اهداف نظامی خود هم نرسید. حزب‌الله مقاومت فوق‌العاده‌ای از خود نشان داد و توانست شمار زیادی موشک به شهرهای اسرائیلی شلیک کند. زرادخانه حزب‌الله به عاملی کلیدی در بازدارندگی تبدیل شد. در سال ۲۰۲۲، اسرائیل برنامه‌ریزی برای حمله به ایران را آغاز کرد.

اشپیگل: چرا در آن زمان؟

برگمن: نخست اینکه در آن مقطع برای همه در ساختار امنیتی اسرائیل روشن شده بود که برنامه هسته‌ای ایران بیش از حد پیشرفت کرده، بیش از اندازه محافظت می‌شود و در مکان‌های زیادی پراکنده است؛ به‌گونه‌ای که دیگر نمی‌توان با حملات سایبری، اقدامات خرابکارانه یا ترورهای انفرادی، آن را به‌طور مؤثری متوقف کرد. هم‌زمان، ایران به غنی‌سازی اورانیوم ادامه می‌داد و به‌طور فزاینده‌ای مفاد برجام را نقض می‌کرد. این درک به‌وجود آمد که وقوع جنگ اجتناب‌ناپذیر است. در عین حال، سرویس‌های اطلاعاتی اسرائیل متوجه شدند که ایران پدافند هوایی و زرادخانه موشکی‌اش را به‌طور مداوم تقویت می‌کند، و این موضوع فشار برای اقدام سریع را افزایش می‌داد.

اشپیگل: حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ چه تغییری در اوضاع ایجاد کرد؟

برگمن: من این را «عامل محور» می‌نامم: بعداً روشن شد که ایران ــ به عنوان مرکز به‌اصطلاح «محور مقاومت» علیه اسرائیل ــ حماس را به‌طور گسترده تجهیز و آموزش داده بود، که همین موضوع نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت عملیات ۷ اکتبر داشت. افزون بر آن، ایران و حزب‌الله دست‌کم از وقوع قریب‌الوقوع این حمله مطلع بودند.

اشپیگل: حزب‌الله، که از سوی ایران حمایت می‌شود، تنها یک روز پس از حمله حماس، حملات منظم به شمال اسرائیل را آغاز کرد. در آوریل ۲۰۲۴، ایران برای نخستین‌بار به‌طور مستقیم اسرائیل را هدف حمله قرار داد؛ آن هم پس از آنکه در حمله‌ای از سوی اسرائیل به محوطه سفارت ایران در دمشق، چندین افسر ایرانی کشته شدند.

برگمن: در سپتامبر ۲۰۲۴، اسرائیل تقریباً تمام رهبری حزب‌الله از جمله حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله را از میان برداشت. این یک موفقیت عظیم بود ــ و در واقع، به نوعی مطالعه امکان‌سنجی برای حمله بعدی به ایران محسوب می‌شد. اندکی بعد، اسرائیل اهدافی را در داخل ایران هدف قرار داد و بخش زیادی از سامانه‌های پدافند هوایی را منهدم کرد. زمانی که در دسامبر، رژیم اسد سقوط کرد، امکان نابودی پدافند هوایی در سوریه نیز فراهم شد. مسیر اکنون هموار شده بود.

اشپیگل: آیا نابودی رهبری حزب‌الله واقعاً یک «مطالعه امکان‌سنجی» کافی برای حمله به کشوری بسیار بزرگ‌تر، در فاصله ۱۶۰۰ کیلومتری، بود؟

برگمن: سرویس‌های اطلاعاتی و نیروی هوایی بارها تمرین کرده‌اند که چگونه می‌توانند به‌طور هم‌زمان ده‌ها هدف را در چنین فاصله‌ای مورد حمله قرار دهند. چون باید فرض را بر این گذاشت که کسانی که در ابتدای حمله کشته نمی‌شوند، بعد از آن مخفی خواهند شد.

اشپیگل: نقش موساد، سرویس اطلاعاتی خارجی اسرائیل، در برنامه‌ریزی و اجرای عملیات علیه ایران تا چه حد مهم بود؟

برگمن: رئیس‌جمهور فقید آمریکا، جان اف. کندی، گفته بود که موفقیت پدران زیادی دارد، اما شکست یک یتیم است. به همین دلیل هم دعواهای تند و گاهی بامزه‌ای درباره کسب افتخار در این زمینه شکل گرفته است. موساد در برنامه‌ریزی این عملیات، در کنار اطلاعات نظامی، مشارکت داشت. اما نیروی اصلی در اجرای عملیات، بی‌تردید نیروی هوایی بود.

رونن برگمن

اشپیگل: آیا می‌توانید دقیق‌تر توضیح دهید که موساد چه نقشی در شناسایی و تعیین اهداف ایفا کرد؟

برگمن: فرض کنید کسی بخواهد بداند در مقر سپاه پاسداران در تهران چه می‌گذرد. برای این کار، پیش از هر چیز باید دوربینی در ساختمانی نزدیک آن‌جا نصب شود تا فیلم‌برداری کند. موساد می‌تواند این دوربین را آن‌جا کار بگذارد ــ این نوع عملیات نسبتاً ساده است. اما برخی از عملیات‌ها در جریان آمادگی برای چنین جنگی، سال‌ها پیش از آن آغاز می‌شوند. هدف در آن‌ موارد، نفوذ به ساختارهای دشمن است. چنین کاری بدون حضور فیزیکی در محل ممکن نیست؛ یعنی بدون موساد نمی‌شود.

اشپیگل: اسرائیل تا چه اندازه در ساختارهای ایران نفوذ کرده است؟

برگمن: ایرانی‌ها حالا احتمالاً فکر می‌کنند زیر هر تخت و در هر گوشه‌ای یک مأمور موساد پنهان شده، اما این اغراق‌آمیز است. با این حال، اسرائیل واقعاً توانسته به‌طور گسترده‌ای در ساختار امنیتی ایران نفوذ کند.

اشپیگل: این کار چگونه ممکن شد؟

برگمن: ایران تحت حاکمیت رژیمی است که نه‌فقط اقلیت‌ها، بلکه کل مردم خود را سرکوب می‌کند. در کنار آن، سال‌هاست که با بحرانی عمیق در اقتصاد دست‌وپنجه نرم می‌کند. این وضعیت مانند یک ظرف پتری برای مأموران جذب موساد عمل می‌کند؛ محیطی ایده‌آل برای شکل‌گیری خیانت. افزون بر این، مردم آنجا می‌بینند که اسرائیل تا چه حد قدرتمند است، و همین جذابیت ایجاد می‌کند. برای برخی، انگیزه ماجراجویی شخصی هم می‌تواند مؤثر باشد.

اشپیگل: نقش پول چطور؟

برگمن: پول همیشه نقش خاصی دارد. اما اگر کسی تنها به‌خاطر پول چنین کاری انجام دهد، این خطر وجود دارد که همان فرد به سرویس اطلاعاتی‌اش هم خیانت کند. به همین دلیل، موساد همواره میان آنچه «رزمنده» می‌نامد ــ یعنی جاسوسان اسرائیلی یا دست‌کم یهودی که در سرزمین دشمن فعالیت می‌کنند ــ و آنچه «عامل» نامیده می‌شود، تمایز قاطعی قائل بوده است. با توجه به معرفی گذرنامه‌های بیومتریک در سال‌های اخیر، ساختن و حفظ پوشش‌های جعلی برای این «رزمندگان» بسیار دشوارتر شده است. به همین دلیل، سرویس‌های اطلاعاتی اکنون بسیار بیشتر از گذشته به نیروهای محلی وابسته‌اند. این افراد بر اساس محل زندگی یا کارشان جذب می‌شوند. آن‌ها می‌توانند به زندگی عادی خود ادامه دهند ــ فقط در کنار آن، اطلاعاتی هم برای دستگاه اطلاعاتی اسرائیل فراهم می‌کنند.

اشپیگل: به گفته خود موساد، این سرویس در ابتدای عملیات ایران، تعداد زیادی از نیروهای اسرائیلی را در داخل کشور مستقر کرده بود. گفته می‌شود این نیروها در آغاز جنگ، سامانه‌های پدافند هوایی و سکوی پرتاب موشک را در نقاط مختلف نابود کرده‌اند. آیا تاکنون چنین چیزی سابقه داشته؟

برگمن: موساد در سال‌های گذشته تیم‌هایی را به ایران فرستاده بود که با استفاده از کوادکوپتر ــ یعنی پهپادهای کوچک حامل مواد منفجره ــ به اهداف خاصی حمله می‌کردند. اما در آغاز جنگ، این عملیات‌ها به‌طور هم‌زمان و در ابعادی به‌مراتب گسترده‌تر در مناطق مختلف اجرا شدند. علاوه بر این پهپادها، از خودروهای هدایت‌شونده از راه دور نیز استفاده شد.

اشپیگل: اندکی بعد، ویدیویی منتشر شد که مأموران موساد را در حال اجرای عملیات در داخل ایران نشان می‌داد. رسانه‌های بین‌المللی به‌طور گسترده‌ای به این عملیات موساد پرداختند. پس از پایان جنگ نیز، این سرویس اطلاعاتی به‌صورت علنی از عملکرد خود تمجید کرد. این رفتار چقدر با ذات کار اطلاعاتی سازگار است؟

برگمن: چنین چیزی پیش از این هرگز سابقه نداشت. البته موساد در سال‌های اخیر به‌ویژه نسبت به رسانه‌های اسرائیلی، گشودگی بیشتری نشان داده است. یکی از دلایل آن احتمالاً این است که موساد مستقیماً زیر نظر نخست‌وزیر قرار دارد. و از آنجا که پس از ۷ اکتبر بسیاری از نهادهای اسرائیلی تلاش می‌کردند مسئولیت فاجعه آن روز را از دوش خود بردارند یا توجه‌ها را از آن منحرف کنند، این رفتار قابل درک است.

اشپیگل: آیا موساد، به عنوان سرویس اطلاعاتی خارجی، در وقوع آن فاجعه مسئولیتی داشت؟

برگمن: وظیفه موساد جمع‌آوری اطلاعات خارج از خاک اسرائیل است. بخش بزرگی از آمادگی‌ها و گفت‌وگوهای مقدماتی برای حمله ۷ اکتبر در خارج از کشور انجام شده بود. بنابراین، موساد هم دستان پاکی ندارد.

—-
رونن برگمن، متولد ۱۹۷۲، روزنامه‌نگار تحقیقی و کارشناس اطلاعاتی اسرائیلی است. او برای روزنامه اسرائیلی یدیعوت آحرونوت و همچنین برای نیویورک تایمز و نیویورک تایمز مگزین کار می‌کند. برگمن همچنین با نشریه اشپیگل همکاری داشته است. شهرت بین‌المللی او با کتابش «Rise and Kill First» (ترجمه آلمانی: «Der Schattenkrieg» / «جنگ سایه») آغاز شد؛ کتابی که به تاریخچه عملیات‌های ترور هدفمند اسرائیل می‌پردازد. او پایان‌نامه دکترای خود را درباره سرویس اطلاعاتی خارجی اسرائیل، موساد، در دانشگاه کمبریج نوشته است.