استفاده ایران از مهمات خوشه‌ای در «جنگ ۱۲ روزه»

عفو بین‌الملل امروز اعلام کرد که استفاده نیروهای ایرانی از مهمات خوشه‌ای در طول «جنگ ۱۲ روزه» با اسرائیل نقض آشکار قوانین بین‌المللی بشردوستانه بود.

ماه گذشته، نیروهای ایرانی موشک‌های بالستیکی را که کلاهک‌های آنها حاوی مهمات فرعی بود، در حملاتی که غیرنظامیان را به خطر می‌انداخت، به مناطق مسکونی پرجمعیت اسرائیل شلیک کردند. عفو بین‌الملل عکس‌ها و ویدیوهایی را که نشان دهنده مهمات خوشه‌ای بودند، تجزیه و تحلیل کرد که طبق گزارش‌های رسانه‌ها، در ۱۹ ژوئن در داخل منطقه شهری گوش دن در اطراف تل‌آویو اصابت کرده بودند.

علاوه بر این، شهرهای بئرشبع، جنوب اسرائیل (۲۰ ژوئن) و ریشون لتسیون، در جنوب تل‌آویو (۲۲ ژوئن)، نیز با مهماتی مورد اصابت قرار گرفتند که دهانه‌های برخوردی متعددی مشابه با ریزمهمات مشاهده شده در گوش دان بر جای گذاشتند. چنین ریزمهماتی به یک مدرسه و زمین بسکتبال در بئرشبع برخورد کردند، اما هیچ مرگ یا زخمی گزارش نشد.

اریکا گووارا روساس، مدیر ارشد تحقیقات، حمایت، سیاست و کمپین‌های عفو بین‌الملل، گفت: «مهمات خوشه‌ای ذاتاً سلاح‌های بی‌هدفی هستند که هرگز نباید مورد استفاده قرار گیرند. نیروهای ایرانی با استفاده از چنین سلاح‌هایی در مناطق مسکونی پرجمعیت یا نزدیک آنها، جان غیرنظامیان را به خطر انداخته و بی‌توجهی آشکاری به قوانین بین‌المللی بشردوستانه نشان داده‌اند.»

«غیرنظامیان، به ویژه کودکان، بیشتر در معرض خطر آسیب یا مرگ ناشی از ریزمهمات منفجر نشده هستند. استفاده عمدی نیروهای ایرانی از چنین سلاح‌هایی ذاتاً بی‌هدف، نقض آشکار قوانین بین‌المللی بشردوستانه است.»

حقوق بین‌الملل بشردوستانه عرفی، استفاده از سلاح‌های ذاتاً بی‌هدف را ممنوع می‌کند و انجام حملات بی‌هدف که منجر به کشته یا زخمی شدن غیرنظامیان می‌شود، جنایت جنگی محسوب می‌شود.

مهمات خوشه‌ای، مهمات متعارفی هستند که برای پخش یا آزادسازی مهمات کوچک انفجاری طراحی شده‌اند. معمولاً چنین مهماتی توسط موشک، توپخانه یا کانتینرهای هوایی پرتاب و پخش می‌شوند و مهمات را در منطقه‌ای وسیع، گاهی به بزرگی یک زمین فوتبال، پراکنده می‌کنند که اغلب منفجر نشده باقی می‌مانند.

طبق گزارش‌های رسانه‌ها، کلاهک‌های جنگی مستقر شده توسط نیروهای ایرانی علیه اسرائیل، محموله خود را چندین کیلومتر بالاتر از سطح زمین پخش کردند و مهمات خود را در منطقه‌ای بسیار وسیع پخش کردند.

بسیاری از سیستم‌ها نرخ “خرابی” بالایی دارند و مناطق وسیعی را آلوده به مهمات منفجر نشده می‌کنند که می‌توانند سال‌ها یا حتی دهه‌ها پس از پایان درگیری کشنده باقی بمانند.

کنوانسیون مهمات خوشه‌ای که در ۱ آگوست ۲۰۱۰ لازم‌الاجرا شد، استفاده، تولید، ذخیره‌سازی و انتقال مهمات خوشه‌ای را ممنوع می‌کند. عفو بین‌الملل از همه کشورهایی که به کنوانسیون مهمات خوشه‌ای نپیوسته‌اند، از جمله ایران و اسرائیل، خواسته است که به این کنوانسیون بپیوندند و کاملاً از مفاد آن پیروی کنند.

عفو بین‌الملل در ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۵ سوالاتی در مورد استفاده از مهمات خوشه‌ای برای مقامات ایرانی ارسال کرد. در زمان انتشار این خبر، هنوز پاسخی دریافت نشده بود.

موشک‌هایی به سمت اسرائیل شلیک شد

در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵، رسانه‌ها گزارش دادند که ارتش اسرائیل اعلام کرده است که نیروهای ایرانی «موشکی حاوی مهمات خوشه‌ای را به یک منطقه غیرنظامی پرجمعیت» در مرکز اسرائیل شلیک کرده‌اند و تقریباً ۲۰ مهمات خوشه‌ای در شعاع تقریبی هشت کیلومتری سقوط کرده‌اند.

کارشناسان تسلیحات عفو بین‌الملل توانستند یک مهمات منفجر نشده را که ظاهراً در ۱۹ ژوئن در منطقه شهری گوش دان پیدا شده بود، شناسایی کنند. عفو بین‌الملل نتوانست به‌طور مستقل مشخص کند که این مهمات کوچک کجا فرود آمده است.

به گزارش هاآرتص، بمب خوشه‌ای دیگری کمی پس از ساعت ۷ صبح به طبقه بالای خانه‌ای در آزور برخورد کرد که در آن یک مرد و پسرش در خواب بودند. پدر و پسر با صدای آژیر از خواب بیدار شدند و درست قبل از برخورد بمب‌های کوچک، توانستند به اتاق امنی در طبقه پایین برسند.

کارشناسان تسلیحات عفو بین‌الملل، بمب‌های کوچک (بالا) را از تصاویری که توسط رسانه‌ها به اشتراک گذاشته شده بود، شناسایی کردند که به نقل از فرماندهی جبهه داخلی ارتش اسرائیل بود.

علاوه بر این، گزارش‌های رسانه‌ای از برخورد همزمان بمب‌ها در بئرشبع در ۲۰ ژوئن، ظاهراً نشان می‌دهد که در آن منطقه نیز از بمب‌های خوشه‌ای استفاده شده است. در میان چندین مکانی که مورد اصابت قرار گرفتند، عفو بین‌الملل توانست تأیید کند که یک بمب کوچک به زمین بسکتبال مدرسه گویم در بئرشبع برخورد کرده است. هیچ مرگ یا زخمی گزارش نشده است. با این حال، به دلیل نرخ بالای انفجار، این احتمال وجود دارد که بمب‌های منفجر نشده‌ای که هنوز پیدا نشده‌اند، در آینده باعث مرگ یا جراحت شوند.

رسانه‌های اسرائیلی همچنین از حمله بمب‌های خوشه‌ای به ریشون لتسیون در ۲۲ ژوئن خبر دادند. عفو بین‌الملل عکس‌هایی از یک دهانه در یک خیابان مسکونی را تجزیه و تحلیل کرد که با دهانه‌های برخوردی ناشی از مهمات استفاده شده در حمله به منطقه گوش دان مطابقت داشت.

موشک‌های بالستیک مورد استفاده توسط نیروهای ایرانی به شدت نادرست بودند و بنابراین برای استفاده در نزدیکی یا در مناطق مسکونی غیرنظامی کاملاً نامناسب بودند. به عنوان مثال، تجزیه و تحلیل حملات موشک‌های بالستیک نیروهای ایرانی علیه اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۴ نشان داد که موشک‌ها به طور متوسط نیم کیلومتر یا بیشتر به هدف مورد نظر خود اصابت نکردند.

قوانین بین‌المللی بشردوستانه حملات کورکورانه، از جمله از طریق استفاده از سلاح‌هایی که نمی‌توان آنها را به سمت یک هدف نظامی خاص هدایت کرد، ممنوع می‌کند.

مهمات ریز پایدار شده با پره

در حالی که تعیین دقیق نوع موشک بالستیک مورد استفاده در این سه حمله امکان‌پذیر نبوده است، مهمات ریز پراکنده شده توسط آن شباهت چشمگیری به یک مهمات ریز پایدار شده با پره دارد که به نظر می‌رسد در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۳ پس از یک آزمایش موشکی ناموفق در شهر گرگان، استان گلستان، در ایران فرود آمده است. طبق گزارش‌ها، دو شهروند زخمی شده‌اند.

تصویری از این مهمات توسط مشرق نیوز، یک سازمان خبری در ایران، در بحبوحه گزارش‌های گسترده مبنی بر شنیده شدن صدای انفجارهای متعدد و فرود مهمات در داخل و اطراف شهر منتشر شد. مقامات ایرانی آزمایش مهمات خوشه‌ای را تأیید نکردند؛ در عوض، وزارت دفاع ایران در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۳ اعلام کرد: «در جریان یک آزمایش تحقیقاتی سیستم‌های تهاجمی و پهپادی که در یک منطقه بیابانی انجام شد، یکی از سیستم‌های تحت آزمایش دچار نقص فنی شد، از مسیر مورد نظر خود منحرف شد و متلاشی شد و بخش‌هایی از آن در مناطقی از شهر گرگان افتاد.»

مهمات خوشه‌ای مورد استفاده نیروهای ایرانی همچنین شباهت ظاهری با مهمات به نمایش گذاشته شده در نمایشگاه‌های دفاعی تهران در سال ۲۰۱۶ دارند.

پیشینه

به گفته بنیاد شهید و امور ایثارگران ایران، در جریان تشدید خصومت‌ها بین اسرائیل و ایران، حداقل ۱۱۰۰ نفر در ایران کشته شدند که شامل حداقل ۱۳۲ زن و ۴۵ کودک بودند. سازمان عفو بین‌الملل پس از تحقیقات عمیق، خواستار بررسی حمله اسرائیل به زندان اوین در تهران در ۲۳ ژوئن که منجر به کشته و زخمی شدن ده‌ها غیرنظامی، از جمله یک کودک، شد، به عنوان جنایت جنگی شده است.

به گفته وزارت بهداشت اسرائیل، حداقل ۲۹ نفر، از جمله زنان و کودکان، در نتیجه حملات ایران در اسرائیل کشته شده‌اند. در یکی از مرگبارترین حوادث، چهار عضو یک خانواده - سه زن و یک کودک - توسط یک موشک ایرانی که در ۱۴ ژوئن به شهر فلسطینی تامرا در شمال اسرائیل اصابت کرد، کشته شدند.