وفاداری واقعی به دولت با زور تحمیل نمی‌شود

ابراهیم حمیدی / المجله
۱۸ ژوئیه ۲۰۲۵

گیر پدرسن، نماینده ویژه سازمان ملل متحد در امور سوریه، اعلام کرد دولت مرکزی سوریه در دمشق باید برای اعمال حاکمیت و کنترل خود بر سراسر قلمرو کشور تلاش کند، اما این کار نباید از طریق زور صورت گیرد.

این دیپلمات نروژی ــ که در سال ۱۹۹۳ در تدوین توافق‌نامه‌های اسلو نقش داشت ــ در گفت‌وگو با المجله گفت درک می‌کند که اعمال اصل حاکمیت بر سراسر خاک سوریه ضرورت دارد، اما افزود که اجرای «خشک‌ و انعطاف‌ناپذیر» این اصل بدون در نظر گرفتن مرحله گذار سوریه «اشتباه است».

اظهارات او در حالی مطرح می‌شود که پس از وقوع درگیری‌های فرقه‌ای میان قبایل بادیه‌نشین و جامعه محلی دروزی در شهر جنوبی سویدا، دولت موقت در دمشق نیروهایی را برای مهار خشونت به این منطقه اعزام کرد، اما این اقدام با حملات هوایی اسرائیل علیه سربازان، تانک‌ها و حتی وزارت دفاع در دمشق ــ به بهانه «حفاظت» از دروزی‌ها ــ مواجه شد.

پدرسن که اندکی پس از سرنگونی دیکتاتور پیشین، بشار اسد، به دست نیروهای تحت رهبری رئیس‌جمهور موقت، احمد الشراع، با المجله گفت‌وگوی مفصلی داشت، توضیح داد: «وفاداری به دولت را نمی‌توان از طریق زور نظامی تحمیل کرد... شهروندان زمانی احساس تعلق واقعی می‌کنند که ببینند دولت نماینده آنان است، از آن‌ها محافظت می‌کند، حقوق‌شان را به رسمیت می‌شناسد و با همه افراد به‌طور برابر رفتار می‌کند.»

او ساعاتی پس از آن‌که با میانجی‌گری آمریکا، آتش‌بس برقرار شد و نیروهای دولت موقت روز چهارشنبه به دمشق بازگشتند، به المجله گفت: «کمک‌های بین‌المللی، چه از سوی سازمان ملل، چه اسرائیل و چه دیگران، راه‌حل مشکلات سوریه نیست.»

متن گفت‌وگو:

● اوضاع سویدا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دو مسئله کلیدی در این‌جا مطرح است. نخست، موضوع حاکمیت و حق دولت برای اعمال اقتدار خود بر سراسر قلمرو کشور. دوم، نحوه مدیریت مناطقی است که در شرایط کنونی سوریه هنوز خارج از کنترل دولت قرار دارند.

سوریه در حال گذار سیاسی پس از دهه‌ها سرکوب و حکومت اقتدارگرایانه است. بنابراین، اعمال سختگیرانه اصل حاکمیت بدون در نظر گرفتن این مرحله انتقالی، نادرست است. در نهایت، وفاداری به دولت را نمی‌توان با زور نظامی تحمیل کرد. شهروندان زمانی به دولت احساس تعلق پیدا می‌کنند که احساس کنند دولت نماینده آن‌هاست، از آن‌ها محافظت می‌کند، حقوق‌شان را به رسمیت می‌شناسد و با همه افراد برابر رفتار می‌کند.

اکثر طرف‌های حاضر در سویدا و سایر مناطق با اصل بازگرداندن اقتدار دولت مخالفتی ندارند. مسئله این است که این کار چگونه باید انجام شود؟ این روند باید از مسیر گفت‌وگو، تفاهم متقابل و توافقات مورد پذیرش همه طرف‌ها طی شود.

آنچه در سویدا آغاز شد، ابتدا درگیری‌هایی میان گروه‌های بدوی و دروزی بود که دولت را به مداخله برای توقف خشونت و کنترل عناصر بی‌قانون واداشت. متأسفانه، این درگیری‌ها شدت گرفت. ما شاهد نقض‌های جدی بوده‌ایم. دولت موقت نیز به ضرورت توقف این تخلفات و پاسخگو کردن عاملان آن اذعان دارد و اکنون باید به تعهدات خود در این زمینه پایبند بماند.

● در جریان درگیری‌ها، شما و تیم‌تان چه نقشی ایفا کردید؟

ما تحولات را به‌دقت زیر نظر داشتیم و به‌طور مستمر با همه طرف‌های درگیر در ارتباط بودیم. معاون من هم‌اکنون در دمشق حضور دارد و به‌طور فعال با دولت موقت و طرف‌های حاضر در صحنه در سویدا در تعامل است. تلاش‌های ما بر آرام‌سازی اوضاع، کاهش تنش‌ها و حفاظت از غیرنظامیان متمرکز بوده است.

● در شبکه‌های اجتماعی، گزارش‌های متعددی از تخلفات منتشر شده است. نگاه شما به این موضوع چیست و برای رسیدگی به آن چه باید کرد؟

ما گزارش‌های بسیار نگران‌کننده‌ای را درباره تخلفات، از جمله اعدام‌های صحرایی، تحقیرها و نقض‌های جدی حقوق غیرنظامیان، دنبال کرده‌ایم. در این درگیری‌ها همچنین شماری از نیروهای امنیتی و سایر طرف‌ها نیز کشته شده‌اند.

رسیدگی به این موضوع مستلزم دو اقدام است. نخست، همان کاری که مقامات انجام داده‌اند: محکوم کردن این اقدامات، جرم‌انگاری آن‌ها و پاسخگو کردن عاملانشان. دوم، پایان فوری این تخلفات و ایجاد سازوکارهایی شفاف و مستقل برای تحقیق و تضمین پاسخگویی.

● چه تفاوتی میان سویدا و وقایع ساحل سوریه وجود دارد؟

تفاوت‌های زیادی وجود دارد. حوادث ساحل در ماه مارس با حمله بقایای به‌اصطلاح رژیم سابق به نیروهای امنیت عمومی آغاز شد و سپس اوضاع از کنترل خارج شد. اما در سویدا، ماجرا متفاوت بود. درگیری‌ها در سویدا می‌توانستند با رفتار متفاوت همه طرف‌ها از همان ابتدا مهار شوند و به مرحله تشدید نرسند.

نکته مهم دیگری هم وجود دارد: در ماجرای ساحل، بحث‌هایی درباره وجود گروه‌های خودسر یا نافرمان مطرح شد که ظاهراً بدون دستور وزارت دفاع عمل می‌کردند. اما در سویدا چنین چیزی نبود. رفتار نیروهای وابسته به دولت موقت، از جمله تخلفاتی که علیه غیرنظامیان صورت گرفت، مطلقاً غیرقابل قبول است و در هیچ شرایطی نمی‌توان آن را توجیه کرد. خود دولت موقت نیز این مسئله را پذیرفته و خواستار توقف فوری چنین رفتارهایی شده است.

● برخی از چهره‌های دروزی سوریه خواهان «حمایت بین‌المللی» شده‌اند. نظر شما در این باره چیست؟

من همیشه به همه طرف‌های سوری ــ فارغ از پیشینه آن‌ها ــ تأکید کرده‌ام که تکیه بر ایده حمایت بین‌المللی یا انتظار مداخله نیروهای سازمان ملل یا دیگران، واقع‌بینانه نیست. چنین اقدامی نیازمند قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است، که دستیابی به آن بسیار دشوار است.

یک روستا در سویدای سوریه

من همواره تأکید کرده‌ام که بهترین راه‌حل از مسیر گفت‌وگو، توافقات متقابل و ترتیبات مشترک به‌دست می‌آید. همچنین ضروری است که همه طرف‌ها به لحن تحریک‌آمیز خود پایان دهند.

● اسرائیل مناطقی در سویدا و دمشق را هدف قرار داده است. نگاه شما به این اقدامات چیست؟

من بارها گفته‌ام که همه طرف‌ها باید به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی سوریه احترام بگذارند. من در تمام گزارش‌های علنی خود به شورای امنیت، حملات و مداخلات اسرائیل را محکوم کرده‌ام. این اقدامات باید متوقف شود.

● راه‌حل شما برای سویدا چیست؟

اولویت فوری باید توقف خشونت، حفاظت از غیرنظامیان و تضمین ارسال کمک‌های انسانی و درمانی باشد. خوشحالم که اکنون آرامش نسبی برقرار شده است و امیدوارم بتوانیم بر این مبنا به ثباتی پایدار دست یابیم.

اما برای رسیدن به یک راه‌حل بلندمدت، لازم است گفت‌وگویی واقعی و فراگیر میان مقامات دمشق و بازیگران محلی در سویدا شکل بگیرد. این گفت‌وگو باید بر ترتیبات امنیتی و اداری بلندمدتی متمرکز باشد که هم حضور نهادهای دولتی در سویدا را تضمین کند و هم به مردم سویدا این امکان را بدهد که نقشی محوری در مدیریت امور خود ایفا کنند.

● آیا فکر می‌کنید این تحولات اولویت‌های دمشق را تغییر خواهد داد؟ آیا می‌تواند به راه‌حل سیاسی کمک کند؟

اولویت هر دولتی باید تأمین امنیت و ثبات برای مردم خود باشد. بنابراین، دستیابی به تفاهم‌هایی که به ثبات بینجامد — چه در سویدا و چه در شمال‌شرق — باید در صدر برنامه‌های مقامات دمشق قرار گیرد.

در خصوص راه‌حل سیاسی، من همچنان معتقدم اصول بنیادینی که در قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل آمده است، همچنان معتبر و ضروری است. به این معنا که باید یک گذار سیاسی معتبر و فراگیر، به رهبری و مالکیت سوری‌ها، تحقق یابد که هم خواسته‌های مشروع مردم سوریه را برآورده سازد و هم از حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی کشور صیانت کند.

● شما بارها خواستار راه‌حل سیاسی و دولتی فراگیر شده‌اید. آیا رویدادهای اخیر به تحقق این هدف کمک می‌کند یا اوضاع را پیچیده‌تر می‌سازد؟

بی‌تردید، تأمین امنیت و ثبات به‌شدت با موفقیت روند گذار سیاسی در هم تنیده است و نمی‌توان این دو را از هم تفکیک کرد. اما این‌که آیا تحولات سویدا به پیشبرد یک گذار سیاسی فراگیر کمک می‌کند یا نه، تا حد زیادی به واکنش دولت موقت بستگی دارد.

ضمانت واقعی برای یک گذار اصیل در گرو تضمین پاسخگویی، محاکمه مسئولان نقض‌ها و دادن اطمینان به همه اقشار سوریه است ــ نه فقط با حرف، بلکه با اقدامات ملموس. این امر باید در هرگونه قانون‌گذاری جدید منعکس شود و گام‌های قاطع برای پایان دادن به گفتمان فرقه‌ای، تحریک‌آمیز و نفرت‌پراکنانه برداشته شود.

برگزاری انتخابات مجلس مردم در آینده نیز باید معتبر و واقعاً فراگیر باشد تا همه سوری‌ها بتوانند به شکلی عادلانه در تعیین آینده کشورشان مشارکت کنند. سوریه باید به دست همه شهروندانش بازسازی شود. تنوع این کشور، مایه قدرت و افتخار آن است. تحقق این هدف نیازمند سیاست‌های فراگیر در همه زمینه‌هاست و نباید صرفاً به تشکیل یک دولت نماینده محدود شود.

● دمشق از حمایت عربی، اروپایی و بین‌المللی برخوردار است. تحولات سویدا چه تأثیری بر این حمایت‌ها و بر مشروعیت دولت جدید سوریه دارد؟

از نظر من، مشروعیت در نهایت از خود مردم سوریه سرچشمه می‌گیرد، نه از بازیگران خارجی. بسیاری از سوری‌ها از مقامات فعلی حمایت می‌کنند، اما بسیاری دیگر نسبت به برخی مسائل همچنان تردید دارند یا ناراضی‌اند.

در دیدارهای اخیرم با رئیس‌جمهور موقت شراع و وزیر خارجه موقت شعیبانی، گفتم که سوریه در عرصه دیپلماسی عملکرد خوبی داشته است و اکنون وقت آن رسیده که تمرکز خود را به مسائل داخلی معطوف کند. آن‌ها نیز تأیید کردند که رسیدگی به مسائل داخلی، اولویت اصلی‌شان در مرحله پیش رو خواهد بود.

در نهایت، مشروعیت تنها از طریق یک روند سیاسی معتبر و فراگیر به‌درستی تثبیت خواهد شد. به همین دلیل است که دوره گذار باید به چارچوب‌های قانونی و حکمرانی منتهی شود که در آن همه سوری‌ها حضور واقعی داشته باشند، حقوق‌شان به‌طور کامل رعایت شود و احساس امنیت کنند ــ و پس از آن، از طریق برگزاری انتخاباتی آزاد، شفاف و منصفانه که رئیس‌جمهور موقت شراع متعهد به برگزاری آن در پایان دوره گذار شده است، مشروعیت تثبیت شود.