ارزیابی جدید از خسارات واردشده به تاسیسات اتمی ایران

نیویورک تایمز
نوشته جولیان ای. بارنز، دیوید ای. سنگر و اریک اشمیت
۱۷ ژوئیه ۲۰۲۵

طبق یک ارزیابی اطلاعاتی جدید آمریکایی، نیروگاه غنی‌سازی هسته‌ای فردو که در اعماق زمین قرار دارد، ماه گذشته توسط ۱۲ بمب عظیم که بمب‌افکن‌های B-2 نیروی هوایی ایالات متحده بر روی آن انداختند، به شدت آسیب دیده و احتمالاً نابود شده است.

مقامات آمریکایی گفتند که دو سایت هسته‌ای دیگر که در حملات ایالات متحده هدف قرار گرفتند، به این شدت آسیب ندیده‌اند، اما تأسیساتی در این سایت‌ها که برای ساخت سلاح هسته‌ای کلیدی هستند، تخریب شده‌اند و بازسازی آنها ممکن است سال‌ها طول بکشد.

یک مقام ارشد اسرائیلی هفته گذشته گفت که این حملات به احتمال زیاد ذخایر سوخت نزدیک به سطح بمب را که می‌تواند برای تولید بیش از ۱۰ سلاح هسته‌ای استفاده شود، از بین نبرده است. اما مقامات آمریکایی اصرار دارند که بدون امکانات ساخت سلاح، سوخت حتی اگر ایرانی‌ها بتوانند آن را از زیر آوار بیرون بیاورند، فایده چندانی نخواهد داشت.

ارزیابی جدید به ایجاد تصویری واضح‌تر از دستاوردهای حملات مشترک اسرائیل و آمریکا به ایران کمک می‌کند. این بمباران‌ها به فوردو ــــ که توسط ایرانی‌ها به عنوان محافظت‌شده‌ترین و پیشرفته‌ترین سایت غنی‌سازی هسته‌ای آنها در نظر گرفته می‌شد ــــ آسیب عمیقی وارد کرد و احتمالاً توانایی ایران برای تولید سوخت هسته‌ای را برای سال‌های آینده فلج کرد.

مقامات آمریکایی و اسرائیلی می‌گویند که ایران به احتمال زیاد هنوز ذخایر اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۶۰ درصد دارد که درست زیر سطحی است که معمولاً در سلاح‌های هسته‌ای استفاده می‌شود. اما مقام‌های آمریکا معتقدند که این ذخایر زیر آوار دفن شده است و مقامات اسرائیلی بر این نظرند که تنها ذخایر موجود در آزمایشگاه هسته‌ای ایران در اصفهان، علیرغم حملات به آن، قابل دسترسی است.

این سوال اساسی که حملات آمریکا چه مدت برنامه هسته‌ای کلی ایران یا توانایی ایران برای استفاده از اورانیوم موجود خود برای ساخت بمب ابتدایی را به عقب انداخته است، همچنان در دولت ایالات متحده مورد بحث است.

ارزیابی جدید ایالات متحده پیش از این توسط «ان‌بی‌سی نیوز» گزارش شده بود.

هدف اصلی بمباران آمریکا، فردو بود که توسط دوازده بمب سنگرشکن GBU-57 مورد اصابت قرار گرفت. این ارزیابی نتیجه می‌گیرد که این انفجارها هزاران سانتریفیوژ هسته‌ای ظریف دفن شده در زیر کوه را از بین برده‌اند، یافته‌ای که با اظهارات رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطابقت دارد.

چندین مقام آمریکایی گفتند که حداقل دو سال کار فشرده لازم است تا تأسیسات فردو دوباره عملیاتی شود. اما کارشناسان دیگر می‌گویند که اگر ایران به دنبال راه‌اندازی مجدد برنامه خود باشد، احتمالاً این کار را در سایر سایت‌های زیرزمینی انجام خواهد داد.

علاوه بر فردو و اصفهان، نیروی هوایی ایالات متحده دو بمب را به نیروگاه غنی‌سازی قدیمی‌تر ایران در نطنز که دارای تأسیساتی در سطح زمین و زیر زمین بود، پرتاب کرد. یک زیردریایی نیروی دریایی ایالات متحده موشک‌های کروز را به سمت اصفهان شلیک کرد و سعی در تخریب تأسیسات روی زمین در آنجا داشت.

در حالی که تأسیسات زیرزمینی نطنز و تونل‌های اصفهان آسیب بسیار کمتری دیده بودند، مقامات آمریکایی گفتند که هرگونه تلاش ایران برای تعمیر یا دسترسی به آنها قابل تشخیص است.

بازسازی تاسیسات تخریب‌شده رصد خواهد شد

بازسازی تأسیسات تبدیل اورانیوم نیز احتمالاً رصد خواهد شد. مقامات آمریکایی گفتند که با نابودی بخش زیادی از پدافند هوایی ایران، نیروهای اسرائیلی یا آمریکایی می‌توانند دوباره حمله کنند و هرگونه تلاش برای بازسازی را متوقف کنند. یک مقام اسرائیلی هفته گذشته تکرار کرد که این کشور آماده «چمن‌زنی» است و اشاره کرد که این مکان‌ها می‌توانند دوباره مورد حمله قرار گیرند.

در حالی که رئیس جمهور ترامپ اعلام کرده است که هر سه سایت «نابود» شده‌اند و ایران از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای خود دست کشیده است، مقامات آمریکایی هنوز نمی‌دانند که آیا این کشور مصمم به از سرگیری این تلاش است یا خیر، و آیا با اورانیوم غنی‌شده باقی‌مانده سعی در حرکت به سمت بمب خواهد داشت یا خیر.

آقای ترامپ و مقامات اسرائیلی می‌گویند تمایل آنها برای حمله مجدد ممکن است ایرانی‌ها را از حتی تلاش برای این کار منصرف کند.

در حملات به فوردو، ایالات متحده برخی از بمب‌های سنگرشکن را از طریق کانال‌های تهویه هوا به اتاق کنترل زیرزمینی و سالن‌های سانتریفیوژ فرستاد. این کار از انفجار دهها متری در سنگ جلوگیری کرد. مقامات آمریکایی و اسرائیلی می‌گویند حتی اگر بمب‌ها به سالن‌های سانتریفیوژ نمی‌رسیدند، موج انفجار سانتریفیوژها، از جمله برخی از پیشرفته‌ترین و کارآمدترین مدل‌های آن را از بین می‌برد.

در مقابل، نطنز تنها توسط دو بمب نفوذگر مهمات عظیم مورد اصابت قرار گرفت. این حملات بخش زیادی از تأسیسات را دست نخورده باقی گذاشت، اگرچه احتمالاً سانتریفیوژها را نابود کرده و توانایی ایران برای دسترسی به بخش‌های خاصی از تأسیسات را قطع کردند.

برنامه‌ریزان نظامی در فرماندهی مرکزی ایالات متحده طرح‌های متعددی را به کاخ سفید پیشنهاد کرده بودند که از چندین موج حمله علیه سایت‌هایی استفاده می‌کرد که می‌توانستند به طور بالقوه آسیب بیشتری وارد کنند.

مقامات نظامی فعلی و سابق قبل از این حمله هشدار داده بودند که هرگونه تلاشی برای تخریب تأسیسات فوردو، که بیش از ۸۰ متر زیر کوه دفن شده است، احتمالاً نیازمند موجی از حملات هوایی، با روزها یا حتی هفته‌ها بمباران همان نقاط خواهد بود.

اما آقای ترامپ تصمیم به یک حمله محدودتر به سه سایت گرفت و سپس اسرائیل را به پایان دادن به جنگ خود علیه ایران ترغیب کرد.

بازسازی تاسیسات سال‌ها طول خواهد کشید

پس از این حملات، آژانس اطلاعات دفاعی ارزیابی اولیه‌ای انجام داد که نشان می‌داد برنامه هسته‌ای ایران تنها چند ماه به عقب رانده شده است. اما کمی بعد، جان راتکلیف، مدیر سیا، اعلام کرد که «مجموعه‌ای از اطلاعات معتبر» نشان می‌دهد که برنامه هسته‌ای به شدت آسیب دیده است. آقای راتکلیف نوشت: «چندین تأسیسات هسته‌ای کلیدی ایران نابود شده‌اند و باید در طول سال‌ها بازسازی شوند.»

اظهارات آقای راتکلیف نشان‌دهنده اطمینان روزافزون مقامات آمریکایی مبنی بر آسیب شدید تأسیسات هسته‌ای فردو و همچنین تخریب تأسیسات نطنز بود که قرار بود اورانیوم را به فلزی تبدیل کند که می‌تواند در سلاح استفاده شود. آقای راتکلیف گزارش مفصل‌تری را به قانونگذاران ارائه داد و گفت که بازسازی تأسیسات تبدیل فلز سال‌ها طول خواهد کشید.

شان پارنل، سخنگوی ارشد پنتاگون، در بیانیه‌ای گفت که «سال‌ها طول خواهد کشید تا» تأسیسات هسته‌ای ایران «احیا» شود و اعلامیه آقای ترامپ مبنی بر «نابود شدن» تأسیسات ایران را تکرار کرد.

آقای پارنل گفت: «شکی در این مورد وجود ندارد. عملیات «چکش نیمه‌شب» ضربه قابل توجهی به قابلیت‌های هسته‌ای ایران بود.»

برخی از کارشناسان از تمرکز ایالات متحده فقط بر این سه سایت انتقاد کرده‌اند و استدلال می‌کنند که ایران سایت‌های دیگری دارد که می‌تواند از آنها برای راه‌اندازی مجدد برنامه استفاده کند.

رزماری ای. کلانیک، متخصص «اولویت‌های دفاعی»، اندیشکده‌ای که از سیاست خارجی خویشتن‌دارانه حمایت می‌کند، گفت: «ما بیش از حد درگیر داستان‌های مربوط به سه سایت بزرگ ــــ فوردو، نطنز و اصفهان ــــ هستیم، در حالی که واقعاً قابلیت‌های ایران بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر است و شامل سایت‌های زیادی می‌شود که ایالات متحده و اسرائیل آنها را بمباران نکرده‌اند.» «تمرکز بیش از حد بر سه سایت بزرگ، نکته مهم‌تر را نادیده می‌گیرد که حتی اگر این سه سایت و محتویات آنها ــــ سانتریفیوژها، ذخایر ــــ نابود شوند، ایران احتمالاً هنوز هم می‌تواند به سرعت بازسازی شود.»

جفری لوئیس، استاد موسسه مطالعات بین‌المللی میدلبری که تصاویر ماهواره‌ای تجاری ایران را مطالعه کرده است، گفت که معتقد است سه سایت زیرزمینی در ایران مورد حمله قرار نگرفته‌اند، یکی در نزدیکی نطنز، یکی در مجتمع نظامی پارچین و یک سایت مخفی سوم.

او با وجود اطمینان مقامات آمریکایی، تردید داشت که بتوان به راحتی به سایت‌های اضافی حمله کرد.

آقای لوئیس گفت: «اگر آسان بود، آنها فوراً این کار را می‌کردند.»