نقش تعیین‌کننده پهپادها در مقاومت اوکراین

ماکس هاندر، سبین زیبولد و مانوئل اوسلو / خبرگزاری رویترز / ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۵

«پهپاد، پهپاد، پهپاد. فقط پهپاد. تعداد زیادی پهپاد.»

این سخنان فرمانده‌ای خسته از نیروهای اوکراینی است که در حال تخلیه پزشکی از خطوط مقدم به عقب منتقل می‌شود — و حکایت از دگرگونی ماهیت جنگ مدرن دارد.

پهپادهای انتحاری. پهپادهای شناسایی. پهپادهای بمب‌افکن. پهپادهایی که دیگر پهپادها را شکار می‌کنند.

این ماشین‌ها در آسمان‌ها به‌صورت انبوه به پرواز درمی‌آیند؛ ارزان هستند، مرگبارند و بنا به گفته ده‌ها فرمانده نظامی، مقام مسئول و تولیدکننده سلاح اوکراینی که در دفاع از کی‌یف مشارکت دارند، یکی از دلایل اصلی هستند که اوکراین باور دارد می‌تواند در برابر پیشروی نیروهای روسیه در سال جاری — و حتی در آینده — مقاومت کند.

سربازان اوکراینی، منطقه‌ای به عرض تقریبی ۱۰ کیلومتر در دو سوی خط تماس را که پهپادها در آن پرسه می‌زنند، «منطقه مرگ» می‌نامند؛ چرا که پهپادهای بدون سرنشین هدایت‌شونده از راه دور که هر دو طرف در اختیار دارند، می‌توانند به سرعت اهداف را شناسایی و منهدم کنند.

به گفته دو فرمانده میدانی اوکراینی، تبدیل این جنگ به مناقشه‌ای که تاکنون بیشترین استفاده از پهپادها را در تاریخ به خود دیده است، توانایی روسیه در بهره‌برداری از برتری‌های سنتی‌اش در شمار نیروها، توپخانه و تانک را به شدت کاهش داده است.

این فرماندهان و همچنین بنیان‌گذار سیستم «اوچی» — سامانه‌ای که تصاویر ارسالی از بیش از ۱۵ هزار تیم پهپادی ارتش اوکراین را در خطوط مقدم تجمیع می‌کند — می‌گویند، هر وسیله نقلیه بزرگی که در نزدیکی جبهه عملیات کند، به هدفی آشکار بدل می‌شود و همین سبب شده روسیه دیگر قادر به انجام پیشروی‌های سریع با ستون‌های زرهی — مشابه آنچه در سال ۲۰۲۲ انجام داد — نباشد.

الکساندر دیمیتریف، بنیان‌گذار «اوچی»، افزود: «دشمن کاملاً شما را می‌بیند — مهم نیست کجا می‌روید یا با چه وسیله‌ای حرکت می‌کنید.»

فرماندهان میدان اوکراینی می‌گویند، در واکنش به این شرایط، روسیه تاکتیک‌های خود را تغییر داده است. نیروهای روس معمولاً به صورت گروه‌های کوچک پنج یا شش‌نفره — پیاده، یا سوار بر موتورسیکلت و چهارچرخ — حمله می‌کنند تا با جلب آتش نیروهای اوکراینی، مواضع آنها را آشکار کنند و سپس با پهپاد به این مواضع حمله کنند.

وزارت دفاع روسیه به درخواست اظهارنظر در این باره پاسخی نداد.

با وجود این تغییرات در شیوه جنگ، نیروهای روسی همچنان ابتکار عمل را در دست دارند و در شرق و شمال اوکراین، به کندی اما به طور مستمر در حال پیشروی‌اند. به گفته تحلیلگران نظامی، روسیه که در ابتدای جنگ از نظر فناوری پهپاد عقب مانده بود، اکنون به سطح اوکراین رسیده و همانند دشمن خود، تولید داخلی پهپاد را با سرعتی معادل چند میلیون دستگاه در سال ادامه می‌دهد.

در همین حال، رهبران اروپایی در تلاش‌اند تا سخنان رئیس‌جمهور دونالد ترامپ را که این هفته اعلام کرد آمریکا از طریق ناتو به اوکراین سلاح خواهد رساند — و هزینه آن را اروپا خواهد پرداخت — تحلیل و تفسیر کنند. مقامات آمریکایی و اروپایی این هفته گفتند، جزئیات زیادی همچنان نامشخص است؛ از جمله نوع و میزان تسلیحات، سرعت ارسال آنها و نحوه دقیق تأمین هزینه.

کاخ سفید به پرسش‌های مطرح‌شده درباره این طرح ارسال سلاح پاسخی نداد. سخنگوی کاخ سفید، آنا کلی، گفت: «این جنگ بیش از حد طولانی شده و ترامپ می‌خواهد به کشتار پایان دهد، به همین دلیل است که سلاح‌های آمریکایی را به ناتو برای اوکراین می‌فروشد و همزمان تهدید به اعمال تحریم‌های سنگین علیه روسیه می‌کند.»

افرادی که برای این گزارش با آن‌ها گفت‌وگو شده — پیش از اعلام خبر ارسال تسلیحات از سوی ترامپ — گفته‌اند که باور دارند اوکراین حتی اگر کمک نظامی بیشتری از سوی ایالات متحده دریافت نکند، همچنان قادر خواهد بود به جنگ ادامه دهد و در برابر روسیه مقاومت کند؛ هرچند هیچ‌کدام بازه زمانی دقیقی برای این توانمندی ارائه ندادند.

بسیاری از آن‌ها به نقش برجسته پهپادها اشاره کردند که تا حدی میدان نبرد را متوازن کرده و باعث شده اوکراین به سطحی از خودکفایی برسد. همچنین به افزایش کمک‌های نظامی از سوی متحدان اروپایی نیز اشاره کردند.

الکساندر کامیشین، مشاور راهبردی و کارشناس تسلیحاتی رئیس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، در پاسخ به این پرسش که در صورت توقف ارسال سلاح از آمریکا چه اتفاقی خواهد افتاد، گفت: «ما می‌توانیم ماه‌ها مقاومت کنیم.» او افزود: «در سال ۲۰۲۳ یا ۲۰۲۴، شرایط بسیار بدتر بود — آن زمان ما درباره روزها یا هفته‌ها صحبت می‌کردیم.»

کنراد موزیکا، تحلیلگر نظامی لهستانی که بارها از خطوط مقدم بازدید کرده، گفت که تمرکز اوکراین بر فرسوده‌سازی قدرت تهاجمی روسیه است و افزود که کی‌یف در حال حاضر توانایی لازم برای انجام عملیات‌های تهاجمی گسترده را ندارد.

او خاطرنشان کرد که اوکراین به دلیل کمبود نیروی انسانی و منابع برتر روسیه، در یک جنگ فرسایشی طولانی احتمالاً دچار مشکل خواهد شد. موزیکا با وجود نقش تحول‌ساز پهپادها در میدان نبرد، نسبت به اغراق در توانایی آن‌ها برای جبران فقدان توپخانه و خمپاره‌ هشدار داد.

او افزود: «برای وارد آوردن میزان آسیبی که یک گلوله توپ به هدف وارد می‌کند، باید ده‌ها پهپاد را به کار گرفت. پهپادها می‌توانند تا حدی شکاف‌ها را پُر کنند و به شما فرصتی برای تنفس بدهند، اما جایگزین توپخانه نیستند.»

بارش ویرانی از آسمان

پهپادها به مثابه شیاطین‌اند — دست‌کم برای کسانی که در «منطقه مرگ» درگیرند، منطقه‌ای که در امتداد خط تماس هزار کیلومتری امتداد دارد.

پهپادهای شناسایی دو طرف — که شبیه هواپیماهایی کوچک هستند، از پلاستیک یا یونولیت ساخته شده‌اند و به دوربین‌های پیشرفته مجهزند — می‌توانند دشمن را از چند کیلومتری شناسایی کنند. این پهپادها بر فراز خطوط مقدم پرواز می‌کنند و آنچه می‌بینند را به‌صورت زنده مخابره می‌کنند.

آن‌ها اهداف را برای ناوگان پهپادهای بمب‌افکن — که اغلب هگزا‌کوپترهایی به اندازه میز قهوه‌خوری‌اند و می‌توانند نارنجک‌هایی با بالچه‌های چاپ سه‌بعدی‌شده با دقت بالا رها کنند — شناسایی می‌کنند. همچنین اهداف را برای پهپادهای انتحاری مشخص می‌کنند، برخی از آن‌ها با کلاهک‌های آر‌پی‌جی تجهیز شده‌اند که برای نفوذ به زره طراحی شده‌اند و مستقیماً به سمت سربازان، تانک‌ها و سامانه‌های تسلیحاتی پرواز می‌کنند.

فرمانده گروهان ۳۵ ساله‌ای که از خط مقدم تخلیه می‌شد و با نام رمز «اتم» شناخته می‌شود، گفت که اکنون پهپادها برای سربازان دو طرف بزرگ‌ترین تهدید جانی به شمار می‌روند — جایگزین گلوله‌های توپ، مین‌ها و نیروهای دشمن که در ابتدای جنگ تهدیدهای اصلی محسوب می‌شدند.

اولگا کازوم، امدادگر ۳۴ ساله‌ای که با او در همان اتوبوس بود، این گفته را تأیید کرد: به گفته او، بیشتر جراحت‌هایی که او و همکارانش در میدان نبرد درمان می‌کنند، ناشی از حملات پهپادی است.

براساس برآوردهای داخلی ارتش اوکراین که رویترز به آن‌ها دست یافته، در سال ۲۰۲۴ حدود ۶۹ درصد حملات به نیروهای روسی و ۷۵ درصد حملات به خودروها و تجهیزات، توسط پهپادها انجام شده است. همچنین حدود ۱۸ درصد حملات به نیروی پیاده روس و ۱۵ درصد حملات به خودروها و تجهیزات توسط توپخانه صورت گرفته و سهم خمپاره‌ها حتی کمتر از این میزان بوده است.

رقابت تسلیحاتی در حوزه پهپادها در زمان جنگ، نوآوری‌های فراوانی را به همراه داشته است؛ هر دو طرف اکنون از پهپادهای کوتاه‌برد با فیبر نوری استفاده می‌کنند که در برابر جنگ الکترونیک مقاوم‌اند و نمی‌توان آن‌ها را با اختلال الکترونیکی از کار انداخت. همچنین از «پهپادهای رهگیر» بهره می‌برند که مأموریت دارند پهپادهای شناسایی و تهاجمی دشمن را ردیابی کرده و نابود کنند.

وادیـم سوخارفسکی، فرمانده پیشین یگان پهپادی اوکراین تا اوایل ژوئن، می‌گوید: برنامه اوکراین برای تولید ۳۰ هزار پهپاد دوربرد در سال جاری — پهپادهایی که برای حمله به اهدافی در عمق خاک روسیه، مانند انبارهای مهمات و تأسیسات انرژی طراحی شده‌اند — توان تهاجمی این کشور را افزایش داده است.

به گفته سوخارفسکی، هزینه متوسط هر پهپاد تهاجمی دوربرد بین ۵۰ هزار تا ۳۰۰ هزار دلار است — حدود ۱۰ برابر کمتر از هزینه یک موشک با برد مشابه — هرچند کلاهک جنگی پهپادها کوچک‌تر است. او این سخنان را در گفت‌وگویی که پیش از کناره‌گیری از سمت خود انجام داد، مطرح کرد.

او افزود: «این پاسخ نامتقارن ماست» و توضیح داد که اوکراین دقیقاً به این دلیل که فاقد موشک‌های کافی است، توسعه چنین پهپادهایی را آغاز کرده است.

الکساندر کامیشین، مشاور رئیس‌جمهور زلنسکی، نیز اظهار داشت: «شما نمی‌توانید در یک جنگ بزرگ فقط با دفاع پیروز شوید.» او حملات پهپادی دوربرد را «یکی از اصلی‌ترین برگ‌های برنده اوکراین در برابر روسیه در شرایط فعلی» دانست.

نیاز اوکراین: سامانه‌های پاتریوت آمریکا و اطلاعات

به گفته زلنسکی، صنایع نظامی اوکراین با سرعت زیادی در حال گسترش است و هم‌اکنون حدود ۴۰ درصد از تسلیحات و تجهیزات — از جمله پهپادها — مورد استفاده ارتش را تأمین می‌کند. زلنسکی روز چهارشنبه هدف‌گذاری کرد که این سهم در مدت شش ماه به ۵۰ درصد برسد.

کی‌یف همچنین در تلاش است تا منابع تأمین تسلیحات خود را متنوع‌تر کند و متحدان اروپایی نیز در حال افزایش ارسال مهمات به اوکراین هستند؛ روندی که احتمالاً تاب‌آوری این کشور را در برابر شوک‌های ژئوپلیتیک بیشتر خواهد کرد.

مؤسسه کیل، مرکز پژوهشی اقتصادی مستقر در آلمان، ماه گذشته در گزارشی اعلام کرد که برای نخستین بار از ژوئن ۲۰۲۲، مجموع کمک‌های نظامی اروپا به اوکراین از کمک‌های ایالات متحده فراتر رفته است — کمک‌های اروپا به ۷۲ میلیارد یورو رسیده، در حالی که کمک‌های واشنگتن ۶۵ میلیارد یورو بوده است.

این مؤسسه همچنین گزارش داد که جریان کمک‌ها به اوکراین در ماه‌های مارس و آوریل به‌شدت تغییر کرد؛ به‌گونه‌ای که هیچ کمک جدیدی از سوی آمریکا اختصاص نیافت و در مقابل، کشورهای اروپایی سطح حمایت‌های خود را افزایش دادند.

اگرچه ایالات متحده در طول این جنگ، بزرگ‌ترین تأمین‌کننده واحد گلوله‌های توپخانه برای اوکراین بوده و همچنان هم هست، اروپا اکنون ظرفیت تولید خود را گسترش داده و صدها هزار قبضه مهمات از داخل و خارج قاره خریداری کرده است.

بر اساس گفته یک منبع امنیتی اروپایی — که به شرط ناشناس ماندن درباره موضوعات محرمانه سخن گفت — از مجموع حدود ۴۲۰ هزار گلوله توپخانه‌ای که اوکراین از ابتدای سال جاری تا اواسط ماه مه دریافت کرده، تنها ۱۶۰ هزار قبضه از ایالات متحده تأمین شده است.

کامیشین اعلام کرد که اوکراین در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۴ میلیون گلوله تولید کرده، هرچند بیشتر آن‌ها خمپاره بوده که برد کمتری نسبت به گلوله‌های توپخانه دارند.

با این‌ حال، تحلیلگران نظامی می‌گویند که اوکراین به‌طور خاص در حوزه دفاع هوایی و اشتراک‌گذاری اطلاعات به شدت به ایالات متحده وابسته است.

کی‌یف به‌ویژه خواهان دریافت سامانه‌های دفاع هوایی پاتریوت آمریکاست — سامانه‌ای که قادر به رهگیری موشک‌های بالستیک است و روسیه این موشک‌ها را با فراوانی رو به افزایش شلیک می‌کند. به گزارش تحلیلگران نشریه نظامی اوکراینی دفنس اکسپرس، تا آوریل سال جاری، اوکراین تنها هفت سامانه عملیاتی کامل پاتریوت در اختیار داشت — بسیار کمتر از ۲۵ سامانه‌ای که زلنسکی درخواست کرده است.

همچنین، حملات پهپادی و موشکی دوربرد اغلب به اطلاعات ماهواره‌ای آمریکا متکی هستند. مؤسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا اعلام کرد که کشورهای اروپایی فقط تا حد محدودی قادر به جبران این کمبود خواهند بود، اگر ایالات متحده تصمیم به قطع همکاری اطلاعاتی بگیرد.