| صفحه نخست | خبر و گزارش | سياست | انديشه | فرهنگ و ادبيات | زندگی | محیط زیست | RSS |
هدف اسرائيل فراتر از برنامه هسته‌ای ایران است
سامیا نخله، مت اسپتلنیک و معایان لوبل / خبرگزاری رویترز / ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵
کارزار گسترده حملات هوایی اسرائیل، هدفی فراتر از نابودی سانتریفیوژهای هسته‌ای و توانایی‌های موشکی ایران دارد. به گفته‌ی مقام‌های اسرائیلی، غربی و منطقه‌ای، این عملیات در پی آن است که بنیان‌های حکومت آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، را در هم بشکند و آن را در آستانه‌ی فروپاشی قرار دهد.
منابع مطلع می‌گویند بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، می‌خواهد ایران آن‌قدر تضعیف شود که ناگزیر به پذیرش امتیازهای اساسی در زمینه‌ی کنار گذاشتن دائمی برنامه‌ی غنی‌سازی هسته‌ای، برنامه‌ی موشک‌های بالیستیک، و حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی در سراسر منطقه شود.
او همچنین خواهان آن است که حکومت خامنه‌ای فلج شود. به گفته‌ی یکی از مقامات ارشد منطقه، این کارزار با هدف «فرسوده‌کردن توان رژیم برای اعمال قدرت و حفظ انسجام داخلی» انجام می‌شود.
حکومت اسلامی ایران با بحرانی موجودیتی مواجه است که از زمان انقلاب ۱۹۷۹ تاکنون سابقه نداشته است — حتی جنگ خونین ایران و عراق در سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ نیز چنین تهدید مستقیمی علیه نظام روحانیت محسوب نمی‌شد. اسرائیل، پیشرفته‌ترین قدرت نظامی خاورمیانه، اکنون توانایی آن را دارد هر نقطه‌ای از ایران را با پهپادها، جنگنده‌های پیشرفته‌ی F-35، عملیات ترور توسط عوامل موساد، و فناوری جنگ سایبری هدف قرار دهد.
در روزهای اخیر، اسرائیل دامنه‌ی اهداف خود را گسترش داده و نهادهای حکومتی مانند پلیس و ساختمان مرکزی تلویزیون دولتی در تهران را نیز هدف گرفته است. به گفته‌ی چهار منبع دولتی و دیپلماتیک، دولت نتانیاهو دست‌کم برای دو هفته حملات هوایی سنگین برنامه‌ریزی کرده، هرچند سرعت و مدت این حملات به مدت زمان لازم برای نابودی ذخایر موشکی و توان شلیک ایران بستگی دارد.
دنیس راس، فرستاده پیشین آمریکا در امور خاورمیانه و مشاور چند دولت ایالات متحده، بر این باور است که ایران تحت فشار قرار گرفته و ممکن است پس از آنکه بسیاری از چهره‌های کلیدی اطراف خامنه‌ای کشته شدند، زیرساخت‌های هسته‌ای و موشکی آسیب دید و مقامات امنیتی بلندپایه از میان رفتند، به‌تدریج به سمت میز مذاکره حرکت کند.
راس، که اکنون پژوهشگر مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک است، می‌گوید: «فکر می‌کنم رژیم احساس آسیب‌پذیری می‌کند.» او تأکید دارد که هدف اصلی اسرائیل، فلج‌کردن برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران است، اما اذعان می‌کند که اگر در نتیجه‌ی این حملات، رژیم سقوط کند، «اسرائیل ناراحت نخواهد شد.»
با وجود لحن تند دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در روزهای اخیر، به گفته‌ی راس، اگر تهران مسیر معتبری برای دستیابی به توافق ارائه دهد، احتمالاً ترامپ آن را خواهد پذیرفت.
با این حال، از آنجا که ایران در شش دور پیشین مذاکرات هسته‌ای هیچ امتیازی نداده است، واشنگتن پیش از حمایت از آتش‌بس، به تضمین‌های محکم از سوی تهران نیاز دارد که اهداف مورد نظرش، از جمله کنار گذاشتن دائمی غنی‌سازی، محقق خواهد شد.
راس می‌گوید: «فکر می‌کنم هزینه‌ای که ایران باید بپردازد، سنگین خواهد بود.»
برای ایران، یک محاسبه‌ی کلیدی وجود دارد: اینکه اجازه دهد آیت‌الله ۸۶ ساله خامنه‌ای بدون تحقیر عقب‌نشینی کند. دو منبع ایرانی می‌گویند اگر شأن و جایگاه او زیر سؤال برود یا چشم‌انداز بقا از میان برود، ممکن است راه رویارویی تمام‌عیار را در پیش بگیرد.
پس از آنکه ترامپ روز سه‌شنبه در شبکه‌های اجتماعی خواستار «تسلیم بدون قید و شرط» ایران شد، خامنه‌ای در سخنرانی تلویزیونی وعده داد که هرگونه مداخله‌ی نظامی آمریکا در ایران با «خسارات جبران‌ناپذیر» روبه‌رو خواهد شد.
در روزهای اخیر، نتانیاهو به‌صراحت از احتمال تغییر رژیم سخن گفته و به مردم ایران وعده داده است که «روز رهایی در راه است.»
دولت‌های منطقه نگران آن هستند که اوضاع از کنترل خارج شود؛ چه به آشوب کشیده‌شدن ایران — کشوری با ۹۰ میلیون جمعیت و تنوع قومی که میان خاورمیانه و آسیا قرار دارد — و چه آغاز جنگی که ممکن است به آن سوی مرزها سرایت کند.
انور قرقاش، مشاور رئیس‌جمهور امارات متحده عربی، می‌گوید: «شما نمی‌توانید با نیروی قهرآمیز، منطقه را بازسازی کنید. ممکن است برخی مشکلات را حل کند، اما مشکلات دیگری خلق خواهد کرد.»
انزوای ایران
کتاب بازی چند دهه‌ای ایران — جنگ نیابتی در سایه — پس از حمله گروه اسلام‌گرای فلسطینی حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و در پی آن، عملیات تهاجمی اسرائیل، فروپاشید. محور مقاومت منطقه‌ای ایران از هم پاشید: حماس در غزه در هم کوبیده شد، حزب‌الله در لبنان شکست خورد، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، به دست شورشیان برکنار شد، و نیروهای حوثی در یمن به موضع دفاعی عقب رانده شدند.
روسیه و چین — که متحدان بالقوه تهران به شمار می‌رفتند — در حاشیه مانده‌اند و ایران را در برابر قدرت‌های غربی که مصمم به پایان‌دادن به نفوذ منطقه‌ای و جاه‌طلبی‌های هسته‌ای آن هستند، تنها گذاشته‌اند.
الکس وطن‌خواه، مدیر برنامه ایران در مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن دی‌سی، می‌گوید: «ایران فقط با اسرائیل روبه‌رو نیست. با ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی طرف است.»
اگرچه کشورهای عرب سنی خلیج فارس به‌طور علنی حملات اسرائیل را محکوم کرده‌اند، تحلیل‌گران می‌گویند که در خفا، رهبران ریاض و ابوظبی — که از متحدان دیرینه آمریکا هستند — احتمالاً از تضعیف رقیب شیعه خود، که نیروهای نیابتی‌اش زیرساخت‌های حیاتی خلیج، از جمله تأسیسات نفتی را هدف قرار داده‌اند، استقبال می‌کنند.
از نظر نظامی، تهران گزینه‌های اندکی در اختیار دارد. اسرائیل اکنون کنترل کامل آسمان ایران را در دست دارد و بخش اعظم پدافند هوایی ایران را نابود کرده است. باور بر این است که قسمت زیادی از انبار موشک‌های بالیستیک ایران در جریان حملات اسرائیل آسیب دیده‌اند و از حدود ۴۰۰ موشکی که ایران شلیک کرده، بیشترشان به‌وسیله سامانه دفاع هوایی چندلایه اسرائیل منهدم شده‌اند.
وطن‌خواه می‌پرسد: «وقتی موشک‌ها تمام شود، چه چیزی باقی می‌ماند؟»
با این حال، به‌دلیل پراکندگی و تفرقه در میان گروه‌های اپوزیسیون ایرانی و نبود نشانه‌ای از شکاف درون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی — نیرویی قدرتمند با حدود ۲۵۰ هزار نفر نیرو از جمله بسیجی‌های داوطلب — چشم‌انداز سقوط سریع حاکمیت ایران بسیار ضعیف است.
تا کنون هیچ تظاهرات بزرگی در خیابان‌های تهران شکل نگرفته و بسیاری از ایرانیان نسبت به حملات اسرائیل خشمگین هستند. مقامات می‌گویند بدون تهاجم زمینی یا خیزش داخلی، تغییر رژیم در ایران دور از دسترس است.
روز سه‌شنبه، ترامپ تهدیدی غیرمستقیم متوجه خامنه‌ای کرد و گفت که دستگاه اطلاعاتی آمریکا از محل اقامت او اطلاع دارد، اما «در حال حاضر» قصدی برای ترور او ندارد.
ترور حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، توسط اسرائیل در ماه سپتامبر، این گروه لبنانی را دچار آشفتگی کرد، اما مقام‌های منطقه‌ای و ناظران هشدار داده‌اند که کشته‌شدن خامنه‌ای سالخورده، تأثیری مشابه نخواهد داشت.
یکی از منابع منطقه‌ای می‌گوید: «قدرت واقعی اکنون در دست پسرش، مجتبی، و سپاه پاسداران است که با وجود از دست‌دادن فرماندهان کلیدی، همچنان به‌شدت در ساختار رژیم ریشه دارد. آن‌ها ستون فقرات نظام هستند.»
ترور خامنه‌ای، که برای میلیون‌ها شیعه رهبر مذهبی محسوب می‌شود، می‌تواند واکنشی شدید به‌دنبال داشته باشد.
جاناتان پانیکوف، معاون پیشین افسر اطلاعات ملی ایالات متحده در امور خاورمیانه در دولت اول ترامپ، می‌گوید اگر عملیات اسرائیل در نهایت منجر به تغییر رژیم در ایران شود، نتیجه‌ی آن — دست‌کم در آغاز — ممکن است روی‌کارآمدن دولتی تندروتر باشد.
پانیکوف، که اکنون در اندیشکده شورای آتلانتیک فعالیت می‌کند، می‌گوید: «آنچه احتمالاً پس از یک حکومت دینی در ایران روی کار خواهد آمد، دموکراسی نیست، بلکه چیزی شبیه “سپاه‌پاسدارانستان” خواهد بود. اسرائیل ممکن است خود را درگیر جنگی بی‌پایان، دائمی و بسیار شدیدتر بیابد — جنگی که دیگر در سایه‌ها انجام نمی‌شود.»
اسرائیل به آمریکا نیاز دارد
دنیس راس می‌گوید که گام بعدی در دست ترامپ است؛ او باید تصمیم بگیرد که آیا به‌صورت نظامی مداخله کند تا ایران را به پذیرش خواسته‌ها وادار سازد یا نه.
مقامات اسرائیلی اذعان دارند که برای نابودی کامل ظرفیت‌های هسته‌ای ایران — که در مکان‌های امن و عمیقاً زیرزمینی مانند سایت مستحکم فردو در نزدیکی تهران پنهان شده‌اند — به بمب‌های سنگرشکن بسیار بزرگ آمریکا نیاز دارند.
از سوی دیگر، اگر ترامپ آتش‌بس را در چارچوب توافقی هسته‌ای با ایران اعلام کند، نتانیاهو مخالفتی نخواهد کرد، به شرطی که بتواند به‌طور قابل قبول ادعا کند که تهدید ایران علیه اسرائیل به‌طور اساسی از میان رفته است.
ترامپ در روزهای اخیر لحن خود را در برابر ایران تندتر کرده و در عین حال، ضمن تهدیدهای تلویحی نظامی، راه را برای مذاکره باز گذاشته است.
او روز چهارشنبه به خبرنگاران گفت: «هیچ‌کس نمی‌داند من چه خواهم کرد»، و افزود که مقام‌های ایرانی برای مذاکره تماس گرفته‌اند. «کمی دیر شده.»
به گفته‌ی راس، پیام به ایران روشن است: گفت‌وگوهای جدی را هرچه زودتر آغاز کن، وگرنه با وضعیت نظامی‌ای روبه‌رو خواهی شد که بسیار بدتر از شرایط کنونی است.
کاخ سفید در پاسخ به درخواست رویترز، به سخنان اخیر ترامپ ارجاع داد و از اظهار نظر بیشتر درباره این گزارش خودداری کرد. در تلاش برای ازسرگیری مذاکرات، وزرای خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا قرار است روز جمعه در ژنو با عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، گفت‌وگوهای هسته‌ای برگزار کنند.
مارک دوبوویتز، مدیرعامل اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در واشنگتن، می‌گوید بر این باور است که ترامپ در نهایت خواهان راه‌حلی دیپلماتیک است، اما احتمال دارد برای تقویت موضع آمریکا در میز مذاکره، به اسرائیل زمان بیشتری برای ادامه عملیات نظامی بدهد.
دوبوویتز، کارشناس امور ایران که دولت ترامپ در تدوین سیاست‌هایش با او مشورت کرده، می‌گوید هدف اصلی اسرائیل به نظر می‌رسد این است که برنامه هسته‌ای ایران را تا حد امکان سال‌ها عقب بیندازد. در مرکز این هدف، حذف ظرفیت انسانی از طریق ترور دانشمندان هسته‌ای و تسلیحاتی قرار دارد. دوبوویتز می‌گوید تیم او بین ۱۰ تا ۱۲ نفر دیگر را شناسایی کرده که احتمالاً توسط اسرائیل تحت تعقیب قرار دارند.
در همین حال، احزاب مخالف اسرائیل — و افکار عمومی — از نتانیاهو حمایت کرده‌اند و به او برای پیشبرد این عملیات دشوار اختیار عمل داده‌اند، با وجود آنکه موشک‌های ایرانی به خاک اسرائیل اصابت کرده‌اند. اسرائیل در فاصله ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتری از خاک خود عمل می‌کند، با نیازهای لجستیکی پیچیده و پرهزینه.
یکی از منابع اسرائیلی می‌گوید: «این ماجرا یک معادله است؛ چند تا موشک شلیک می‌کنند، چند تا را ما نابود می‌کنیم، و چقدر می‌توانیم این روند را ادامه دهیم.»
حملات اسرائیل تاکنون شماری از اعضای کلیدی «گروه تسلیحاتی» را کشته است — افرادی که اسرائیل ادعا می‌کند وظیفه تبدیل اورانیوم غنی‌شده به سلاح واقعی را بر عهده داشتند — و توانایی ایران در تولید موشک‌های دوربرد را تضعیف کرده است.
رهبران اسرائیل استدلال می‌کنند که این شرایط، زمینه را برای توافقی میان آمریکا و ایران فراهم می‌کند که خطوط قرمز اسرائیل را نیز در بر گیرد.
یولی ادلشتاین، رئیس کمیته امور خارجی و دفاعی کنست (پارلمان اسرائیل) و از چهره‌های برجسته حزب حاکم لیکود، به رویترز گفت اگر واشنگتن و قدرت‌های کلیدی اروپایی به‌صورت دیپلماتیک وارد عمل شوند، فشار بیاورند، و نقشه راه روشنی ترسیم کنند، «می‌توانند از پیشرفت تحولات غیرضروری در این جنگ جلوگیری کنند.»
خلأ خطرناک
اگر درگیری تشدید شود، مقامات منطقه‌ای نگران‌اند که سقوط حکومت خامنه‌ای نه به دموکراسی، بلکه به فروپاشی و حتی بدتر از آن — جنگ داخلی — منجر شود؛ جنگی که توسط اقلیت‌های به حاشیه‌رانده‌شده ایران، از جمله عرب‌ها، کردها، آذری‌ها، بهایی‌ها، بلوچ‌ها و مسیحیان، شعله‌ور شود و در خلأ قدرتی خطرناک بروز کند.
یکی از منابع کشورهای خلیج هشدار داد: «و هیچ‌کس برای آن آماده نیست.»
وزارت خارجه امارات در پاسخ به پرسش رویترز، به بیانیه‌های پیشین خود در محکومیت حملات اسرائیل به ایران اشاره کرد. دفاتر رسانه‌ای دولت‌های عربستان سعودی و قطر به درخواست برای اظهار نظر پاسخی ندادند.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، نیز در نشست رهبران گروه هفت در این هفته هشدار مشابهی داد و گفت تغییر اجباری رژیم در ایران به هرج‌ومرج منجر خواهد شد. او به شکست‌های حمله تحت رهبری آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و مداخله ناتو در لیبی در سال ۲۰۱۱ به عنوان نمونه‌های عبرت‌آموز اشاره کرد.
وطن‌خواه از مؤسسه خاورمیانه هشدار داد که پیامدهای فروپاشی حکومت در تهران، محدود به مرزهای ایران نخواهد بود.
او افزود: «ایران بی‌ثبات می‌تواند از آذربایجان تا پاکستان را دچار ناآرامی کند. فروپاشی آن در سراسر منطقه طنین‌انداز خواهد شد، کشورهای شکننده را بی‌ثبات خواهد کرد و منازعات خاموش را دوباره شعله‌ور می‌سازد.»
| |||||||||||||
|
ايران امروز
(نشريه خبری سياسی الکترونیک)
«ايران امروز» از انتشار مقالاتی كه به ديگر سايت‌ها و نشريات نيز ارسال می‌شوند معذور است. استفاده از مطالب «ايران امروز» تنها با ذكر منبع و نام نويسنده يا مترجم مجاز است.
Iran Emrooz©1998-2025 | editor@iran-emrooz.net
|
