هدف اصلی حملات اسرائیل به ایران: تغییر رژیم

کریسپیان بالمِر، مایان لوبل، مایکل مارتینا و مت اسپتالنیک / خبرگزاری رویترز

حمله غافلگیرانه اسرائیل به ایران هدف آشکاری داشت: مختل‌سازی جدی برنامه هسته‌ای تهران و افزایش مدت‌زمانی که این کشور برای ساخت یک سلاح اتمی نیاز دارد.

اما وسعت این حملات، نوع اهداف انتخاب‌شده توسط اسرائیل، و اظهارات سیاستمداران این کشور نشان از بلندپروازی بزرگ‌تری دارد: سرنگونی رژیم جمهوری اسلامی.

حملات صبح روز جمعه، نه تنها تأسیسات هسته‌ای و کارخانه‌های موشکی ایران را هدف قرار داد، بلکه چهره‌های کلیدی در زنجیره فرماندهی نظامی کشور و دانشمندان هسته‌ای را نیز هدف گرفت ـــ ضرباتی که به گفته کارشناسان، ظاهراً با هدف تضعیف اعتبار رژیم ایران در داخل کشور و در میان متحدان منطقه‌ای‌اش صورت گرفت؛ عواملی که می‌توانند ثبات رهبری ایران را متزلزل سازند.

مایکل سینگ، عضو مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک و مقام ارشد پیشین در دولت جورج بوش، می‌گوید: «یکی از دلایلی که اسرائیل این کار را می‌کند، به احتمال زیاد این است که امیدوار به وقوع تغییر رژیم در ایران است.»

او افزود: «اسرائیل دوست دارد شاهد قیام مردم ایران باشد.» او همچنین اشاره کرد که تلفات اندک غیرنظامی در دور نخست حملات، مؤید هدفی گسترده‌تر است.

در یک پیام ویدیویی، ساعاتی پس از آغاز حملات جنگنده‌های اسرائیلی به تأسیسات هسته‌ای و سامانه‌های پدافند هوایی ایران، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل، مستقیماً خطاب به مردم ایران سخن گفت.

او گفت: «رژیم اسلامی که نزدیک به ۵۰ سال است شما را سرکوب کرده، کشور ما، اسرائیل، را تهدید به نابودی می‌کند.»

او هدف اسرائیل را از بین بردن تهدید هسته‌ای و موشکی ایران عنوان کرد، اما افزود: «همزمان با تحقق این هدف، ما مسیر را برای شما هموار می‌کنیم تا به آزادی‌تان دست یابید.»

نتانیاهو ادامه داد: «این رژیم نمی‌داند چه چیزی به آن برخورد کرده یا چه چیزی در راه است. هیچ‌گاه چنین ضعیف نبوده است. این فرصت شماست که برخیزید و صدای خود را به گوش برسانید.»

اما با وجود آسیب‌هایی که این حمله بی‌سابقه اسرائیل وارد کرده است، دهه‌ها دشمنی با اسرائیل ـــ نه تنها از سوی حاکمان ایران، بلکه در میان اکثریت شیعه جمعیت کشور ـــ تردیدهایی را نسبت به امکان بسیج حمایت عمومی کافی برای سرنگونی رهبری ریشه‌دار و دینی ایران که از سوی نیروهای امنیتی وفادار پشتیبانی می‌شود، مطرح کرده است.

سینگ هشدار داد که کسی نمی‌داند چه شرایطی برای شکل‌گیری یک اپوزیسیون منسجم در ایران لازم است.

حمله روز جمعه، نخستین مرحله از عملیاتی بود که اسرائیل آن را یک عملیات بلندمدت توصیف کرده است. کارشناسان می‌گویند انتظار دارند اسرائیل همچنان زیرساخت‌های کلیدی برنامه هسته‌ای ایران را هدف قرار دهد تا روند دستیابی تهران به بمب اتمی را کند کند ـــ حتی اگر اسرائیل به‌تنهایی توانایی نابودی کامل این برنامه را نداشته باشد.

ایران می‌گوید برنامه هسته‌ایش صرفاً اهداف غیرنظامی دارد. با این حال، دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل در هفته جاری اعلام کرد که ایران تعهدات خود را ذیل پیمان جهانی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای نقض کرده است.

نخستین موج حملات اسرائیل، چهره‌های ارشد نظامی و علمی ایران را هدف گرفت، بخش بزرگی از سامانه پدافند هوایی کشور را منهدم کرد و تأسیسات غنی‌سازی سطح‌بالای روی زمین را در یکی از سایت‌های هسته‌ای ایران از بین برد.

سفارت اسرائیل در واشنگتن در پاسخ به پرسش رویترز گفت: «دولت دموکراتیک اسرائیل بر این باور است که این مردم هر کشور هستند که باید سیاست‌های ملی و حکومت خود را تعیین کنند. آینده ایران تنها می‌تواند توسط مردم ایران مشخص شود.»

نتانیاهو پیش‌تر نیز خواستار تغییر حکومت در ایران شده بود، از جمله در ماه سپتامبر گذشته.

در همین حال، دولت جو بایدن ـــ در حالی که با حملات اسرائیل همراهی کرده و به دفاع از متحد نزدیک خود در برابر موشک‌باران تلافی‌جویانه ایران کمک کرده ـــ هیچ نشانه‌ای از تمایل به تغییر رژیم در تهران بروز نداده است.

کاخ سفید و نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک نیز بلافاصله به درخواست‌ها برای اظهارنظر در این باره پاسخ ندادند.

برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران؛ فعلاً دست‌نیافتنی

اسرائیل اگر بخواهد تأسیسات هسته‌ای ایران را به‌طور کامل از کار بیندازد، راهی طولانی در پیش دارد. تحلیلگران نظامی همواره گفته‌اند که ممکن است نابودی کامل این سایت‌های مستحکم و پراکنده در نقاط مختلف ایران به‌طور کلی غیرممکن باشد.

دولت اسرائیل نیز هشدار داده که برنامه هسته‌ای ایران را نمی‌توان صرفاً از طریق یک عملیات نظامی از میان برداشت.

تساحی هنگبی، مشاور امنیت ملی اسرائیل، در گفت‌وگو با شبکه ۱۳ تلویزیون اسرائیل گفت: «هیچ راهی برای نابود کردن یک برنامه هسته‌ای صرفاً با ابزار نظامی وجود ندارد.» با این حال، به گفته او، یک عملیات نظامی می‌تواند شرایطی فراهم کند که زمینه‌ساز توافقی با ایالات متحده شود؛ توافقی که مانع از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران گردد.

تحلیلگران همچنین نسبت به اینکه اسرائیل بتواند بدون کمک آمریکا مهمات لازم برای نابودسازی کامل پروژه هسته‌ای ایران را تأمین کند، تردید دارند.

سیما شاین، تحلیلگر پیشین موساد و پژوهشگر کنونی در مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل، روز جمعه به خبرنگاران گفت: «اسرائیل احتمالاً نمی‌تواند به‌تنهایی پروژه هسته‌ای ایران را به‌طور کامل از میان بردارد، مگر آنکه ایالات متحده مشارکت کند.»

در حالی که عقب انداختن برنامه هسته‌ای تهران برای اسرائیل یک دستاورد مهم به‌شمار می‌آید، امید به تضعیف رژیم ممکن است توضیحی برای این باشد که چرا اسرائیل این‌همه فرمانده ارشد نظامی را هدف گرفت ـــ اقدامی که می‌تواند ساختار امنیتی ایران را در وضعیت آشفتگی و سردرگمی قرار دهد.

شاین گفت: «این افراد بسیار کلیدی، بسیار باتجربه و دارای سال‌ها سابقه در جایگاه‌های خود بودند. آن‌ها بخش بسیار مهمی از ثبات رژیم به‌ویژه در حوزه امنیتی آن محسوب می‌شدند.»

او افزود: «در یک سناریوی ایده‌آل، اسرائیل بدون تردید ترجیح می‌دهد شاهد تغییر رژیم در ایران باشد.»

با این حال، چنین تغییری بدون ریسک نخواهد بود. جاناتان پانیکاف، معاون پیشین اطلاعات ملی ایالات متحده در امور خاورمیانه و تحلیلگر کنونی در اندیشکده شورای آتلانتیک، هشدار داد: «اگر اسرائیل موفق به کنار زدن رهبری ایران شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که جانشینی که سر بر می‌آورد، مواضعی حتی تندروتر و ستیزه‌جویانه‌تر در قبال اسرائیل نداشته باشد.»

او افزود: «سال‌هاست که بسیاری در اسرائیل بر این باورند که تغییر رژیم در ایران آغازگر روزی نو و بهتر خواهد بود ـــ و هیچ چیزی نمی‌تواند بدتر از رژیم دینی کنونی باشد. اما تاریخ به ما می‌گوید که اوضاع همیشه می‌تواند بدتر هم بشود.»