داعش درصدد بازگشت در سوریه و عراق است

خبرگزاری رویترز

رهبران خاورمیانه و متحدان غربی آنها هشدار داده‌اند که داعش می‌تواند از سقوط رژیم اسد برای بازگشت به سوریه و عراق همسایه، جایی که این گروه افراطی زمانی حکومت وحشت را بر میلیون‌ها نفر تحمیل کرده بود، سوءاستفاده کند.

به گفته بیش از ۲۰ منبع، از جمله مقامات امنیتی و سیاسی از سوریه، عراق، ایالات متحده و اروپا و همچنین دیپلمات‌های منطقه، داعش دقیقاً در تلاش برای همین کار بوده است. این منابع گفتند که این گروه شروع به فعال کردن مجدد جنگجویان در هر دو کشور، شناسایی اهداف، توزیع سلاح و افزایش تلاش‌های جذب نیرو و تبلیغات کرده است.

تا کنون، نتایج این تلاش‌ها محدود به نظر می‌رسد. ماموران امنیتی در سوریه و عراق که سال‌هاست داعش را زیر نظر دارند، به رویترز گفتند که امسال حداقل دوازده توطئه بزرگ را خنثی کرده‌اند.

نمونه بارز آن در ماه دسامبر، ماهی که بشار اسد در سوریه سرنگون شد، رخ داد.

پنج مقام ضد تروریسم عراق به رویترز گفتند، همزمان با پیشروی شورشیان به سمت دمشق، فرماندهان داعش که در نزدیکی رقه، پایتخت سابق خلافت خودخوانده‌شان، مستقر شده بودند، دو فرستاده به عراق اعزام کردند. این فرستادگان دستورالعمل‌های شفاهی را برای شروع حملات به پیروان این گروه منتقل کردند. اما مقامات گفتند که آنها در تاریخ ۲ دسامبر در یک ایست بازرسی هنگام سفر در شمال عراق دستگیر شدند.

۱۱ روز بعد، نیروهای امنیتی عراق، با استفاده از اطلاعات این فرستادگان، یک بمب‌گذار انتحاری مظنون به عضویت در داعش را با استفاده از تلفن همراهش تا یک رستوران شلوغ در شهر شمالی داقوق ردیابی کردند. آنها گفتند که این نیروها قبل از اینکه بتواند کمربند انفجاری خود را منفجر کند، او را به ضرب گلوله کشتند.

سرهنگ عبدالامیر البیاتی، از لشکر هشتم ارتش عراق که در منطقه مستقر است، گفت: این حمله خنثی شده، سوءظن عراق در مورد این گروه را تأیید کرد. وی گفت: «عناصر داعش پس از سال‌ها پنهان‌کاری، که به دلیل هرج و مرج در سوریه جسورتر شده‌اند، دوباره فعال شده‌اند.»

با این حال، تعداد حملاتی که داعش مسئولیت آنها را بر عهده گرفته از زمان سقوط اسد کاهش یافته است.

بر اساس داده‌های گروه اطلاعاتی SITE که فعالیت‌های شبه‌نظامیان را به صورت آنلاین رصد می‌کند، داعش در پنج ماه اول سال ۲۰۲۵ مسئولیت ۳۸ حمله در سوریه را بر عهده گرفته است و این رقم، این گروه را در مسیر کمی بیش از ۹۰ ادعا در سال جاری قرار می‌دهد. این داده‌ها نشان می‌دهد که این رقم حدود یک سوم ادعاهای سال گذشته خواهد بود.

در عراق، خاستگاه داعش، این گروه در پنج ماه اول سال ۲۰۲۵ مسئولیت چهار حمله را بر عهده گرفت، در حالی که این رقم در سال گذشته ۶۱ حمله بود.

دولت سوریه، به رهبری احمد الشرع، رهبر جدید اسلام‌گرای این کشور، به سوالات مربوط به فعالیت‌های داعش پاسخ نداد. مرهف ابوقصره، وزیر دفاع، در ژانویه به رویترز گفت که این کشور در حال توسعه تلاش‌های جمع‌آوری اطلاعات خود است و سرویس‌های امنیتی آن با هرگونه تهدیدی مقابله خواهند کرد.

یک مقام دفاعی ایالات متحده و سخنگوی نخست وزیر عراق گفتند که بقایای داعش در سوریه و عراق به طرز چشمگیری تضعیف شده‌اند و از زمانی که ائتلاف به رهبری ایالات متحده و شرکای محلی آن آنها را از آخرین دژ خود در سال ۲۰۱۹ بیرون راندند، قادر به کنترل قلمرو نیستند.

صباح النعمان، سخنگوی عراق، عملیات پیشگیرانه را عامل مهار این گروه دانست.

ائتلاف و شرکا پس از سقوط اسد با حملات هوایی و یورش‌ها، مخفیگاه‌های شبه‌نظامیان را هدف قرار دادند. نعمان گفت که چنین عملیاتی «عناصر تروریست» را دستگیر یا کشته و در عین حال از تجدید قوا و انجام عملیات آنها جلوگیری کرده است.

وی افزود که عملیات اطلاعاتی عراق نیز از طریق پهپادها و سایر فناوری‌ها دقیق‌تر شده است.

در اوج خود بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷، داعش تقریباً بر یک سوم سوریه و عراق تسلط داشت، جایی که تفسیر افراطی خود از قانون شریعت اسلامی را اعمال می‌کرد و به خاطر وحشیگری تکان‌دهنده‌اش شهرت پیدا کرده بود.

هیچ یک از مقاماتی که با رویترز صحبت کردند، خطری برای تکرار این اتفاق ندیدند. اما آنها نسبت به کنار گذاشتن این گروه هشدار دادند و گفتند که این گروه ثابت کرده است که دشمنی مقاوم است و در سوءاستفاده از خلاء مهارت دارد.

برخی از مقامات محلی و اروپایی نگران این هستند که جنگجویان خارجی ممکن است برای پیوستن به گروه‌های جهادی به سوریه سفر کنند. دو مقام اروپایی به رویترز گفتند که برای اولین بار در سال‌ها، سازمان‌های اطلاعاتی تعداد کمی از جنگجویان خارجی مظنون را که در ماه‌های اخیر از اروپا به سوریه آمده‌اند، ردیابی کرده‌اند، هرچند آنها نتوانستند بگویند که آیا داعش یا گروه دیگری آنها را استخدام کرده است یا خیر.

سوءاستفاده از اختلافات

حمله داعش در زمان حساسی برای الشرع صورت می‌گیرد، زیرا او تلاش می‌کند تا یک کشور متنوع را متحد کند و گروه‌های شورشی سابق را پس از ۱۳ سال جنگ داخلی تحت کنترل دولت درآورد.

تصمیم غافلگیرکننده دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، در ماه گذشته برای لغو تحریم‌ها علیه سوریه، به طور گسترده به عنوان یک پیروزی برای رهبر سوریه تلقی شد، که زمانی رهبری شاخه‌ای از القاعده را بر عهده داشت که سال‌ها با داعش می‌جنگید. اما برخی از تندروهای اسلام‌گرا از تلاش‌های الشرع برای جلب نظر دولت‌های غربی انتقاد کردند و ابراز نگرانی کردند که او ممکن است به خواسته‌های ایالات متحده برای اخراج جنگجویان خارجی و عادی‌سازی روابط با اسرائیل تن دهد.

داعش با سوءاستفاده از چنین اختلافاتی، در شماره اخیر نشریه خبری آنلاین خود، النباء، دیدار با ترامپ را محکوم کرد و از جنگجویان خارجی در سوریه خواست تا به صفوف آن بپیوندند.

در جلسه‌ای در ۱۴ مه در عربستان سعودی، ترامپ از الشرع خواست تا در جلوگیری از ظهور مجدد داعش کمک کند، زیرا ایالات متحده شروع به ادغام نیروهای خود در سوریه کرده است که به گفته این کشور می‌تواند حضور نظامی تقریباً ۲۰۰۰ نفری خود را در سال جاری به نصف کاهش دهد.

خروج نیروهای ایالات متحده نگرانی متحدان را افزایش داده است که داعش ممکن است راهی برای آزاد کردن حدود ۹۰۰۰ جنگجو و اعضای خانواده آنها، از جمله اتباع خارجی، که در زندان‌ها و اردوگاه‌های تحت حفاظت نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) تحت حمایت ایالات متحده نگهداری می‌شوند، پیدا کند. نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) اعلام کرده است که از زمان سقوط اسد، حداقل دو تلاش برای فرار از زندان صورت گرفته است.

ترامپ و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، همسایه سوریه، می‌خواهند دولت الشرع مسئولیت این تأسیسات را بر عهده بگیرد. اردوغان جناح‌های اصلی کرد را تهدیدی برای کشور خود می‌داند. اما برخی از تحلیلگران منطقه‌ای این سوال را مطرح می‌کنند که آیا دمشق نیروی انسانی مورد نیاز را دارد یا خیر.

زندان السینا در حسکه سوریه، محل نگهداری زندانیان داعش

مقامات سوری همچنین با حملات افراد مظنون به وفاداری به اسد، وقوع خشونت‌های فرقه‌ای مرگبار، حملات هوایی اسرائیل و درگیری‌ها بین گروه‌های تحت حمایت ترکیه و نیروهای دموکراتیک سوریه که حدود یک چهارم کشور را کنترل می‌کنند، دست و پنجه نرم می‌کنند.

چارلز لیستر، رئیس برنامه سوریه در موسسه خاورمیانه، یک اندیشکده آمریکایی، گفت: «دولت موقت از نظر امنیتی ضعیف شده است. آنها نیروی انسانی لازم برای تحکیم کنترل در کل کشور را ندارند.»

سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به درخواست اظهار نظر گفت که برای کشورها بسیار مهم است که اتباع بازداشت شده را از سوریه بازگردانند و سهم بیشتری از بار امنیت و هزینه‌های جاری اردوگاه‌ها را بر عهده بگیرند.

این مقام دفاعی ایالات متحده گفت که واشنگتن همچنان به جلوگیری از ظهور مجدد داعش متعهد است و شرکای سوری مورد تایید آن همچنان در میدان هستند. این مقام افزود که ایالات متحده «با دقت» دولت الشرع را که تاکنون «حرف‌های درست زده و کارهای درست انجام داده است» زیر نظر خواهد داشت.

سه روز پس از دیدار ترامپ با الشرع، سوریه اعلام کرد که به مخفیگاه‌های داعش در حلب، دومین شهر بزرگ این کشور، حمله کرده و سه شبه‌نظامی را کشته، چهار نفر را بازداشت و سلاح و یونیفرم ضبط کرده است.

یک مقام دفاعی دیگر آمریکایی و دو مقام سوری به رویترز گفتند که ایالات متحده در موارد محدودی با دمشق تبادل اطلاعات کرده است. این خبرگزاری نتوانست مشخص کند که آیا در حملات حلب نیز این کار را انجام داده است یا خیر.

انتظار می‌رود ائتلاف تا ماه سپتامبر عملیات خود در عراق را به پایان برساند. اما مقام دوم آمریکایی گفت که بغداد به طور خصوصی ابراز علاقه کرده است که خروج حدود ۲۵۰۰ سرباز آمریکایی از عراق را زمانی که مشخص شد اسد سقوط خواهد کرد، کند کند. یک منبع آگاه این درخواست را تأیید کرد.

کاخ سفید، بغداد و دمشق به سوالات مربوط به برنامه‌های ترامپ برای نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه پاسخی ندادند.

فعال‌سازی مجدد هسته‌های خفته

سازمان ملل متحد تخمین می‌زند که داعش، که با نام داعش نیز شناخته می‌شود، ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ جنگجو در این دو کشور دارد. اما داده‌های SITE نشان می‌دهد که فعال‌ترین شاخه‌های آن در آفریقا هستند.

یک مقام ارشد دفاعی در ماه آوریل به خبرنگاران گفت که ارتش ایالات متحده معتقد است که رهبر مخفی این گروه، عبدالقادر مومن است که رهبری شاخه سومالی را بر عهده دارد.

با این حال، ریتا کاتز، مدیر SITE، نسبت به دیدن کاهش حملات داعش در سوریه به عنوان نشانه‌ای از ضعف هشدار داد. او گفت: «به احتمال زیاد، داعش وارد مرحله تغییر استراتژی شده است.»

سه منبع امنیتی و سه مقام سیاسی سوری به رویترز گفتند که از زمان سقوط اسد، داعش در حال فعال‌سازی هسته‌های خفته، نظارت بر اهداف بالقوه و توزیع اسلحه، صدا خفه کن و مواد منفجره بوده است.

به گفته منابع امنیتی، این گروه همچنین جنگجویانی را از صحرای سوریه، که مرکز حملات هوایی ائتلاف است، به شهرهایی از جمله حلب، حمص و دمشق منتقل کرده است.

انس خطاب، وزیر کشور سوریه، هفته گذشته به تلویزیون دولتی اخباریه گفت: «از میان چالش‌هایی که با آن مواجه هستیم، داعش در صدر فهرست قرار دارد.»

علی السعیدی، مشاور نیروهای امنیتی عراق، به رویترز گفت: «در عراق، نظارت هوایی و منابع اطلاعاتی زمینی، افزایش فعالیت داعش را در کوه‌های شمالی حمرین، پناهگاه قدیمی، و در امتداد جاده‌های کلیدی ثبت کرده‌اند.»

مقامات عراقی معتقدند که داعش ذخایر بزرگی از سلاح‌های به جا مانده از نیروهای اسد را تصرف کرده و نگران قاچاق برخی از آنها به عراق هستند.

فواد حسین، وزیر امور خارجه، گفت که بغداد در مورد داعش که در ژانویه به رویترز گفته بود در حال رشد و گسترش به مناطق بیشتر است، با دمشق در تماس است.

وی گفت: «ما امیدواریم که سوریه در وهله اول باثبات باشد و سوریه جایی برای تروریست‌ها، به ویژه تروریست‌های داعش، نباشد.»